Phong trào Gen Z Việt Nam – Tuổi trẻ thờ ơ?

 

Thế hệ chúng ta, những người đã chứng kiến chiến tranh, chia rẽ, và khổ đau, đang mang trên vai trách nhiệm đạo đức trước lịch sử. Trách nhiệm ấy là trách niệm của một người con Việt, không bằng bạo lực, mà bằng sự kiên định với chân lý, sự trung thực trong nhận thức, và lòng tin vào trí tuệ Việt Nam.

Nhưng hiện tại, chúng ta đang ở đâu?

Chúng ta đang làm gì trước những biến chuyển dốn dập của thế giới hiện tại?

Nếu nói về phong trào “bất bạo động”, thanh niên sinh viên ở TC không đi làm, không tìm việc, nằm ngửa ở nhà, ở công viên…và thanh niên Việt Nam cũng vậy…ước tính con số gần lên đến 1,6 triệu khắp nơi ở VN năm 2024 theo thống kê của Việt Nam. Nhưng hiện nay, chúng ta thấy gì qua những phong trào tuổi trẻ xảy ra trên thế giới cách đây vài năm và gần đây nhứt. Đó là phong trào Zen Z, thế hệ thanh thiếu niên sanh từ 1997 đến 2012..

Giới trẻ Mỹ đang chuyển sang cánh hữu nhiều hơn bao giờ hết, nhưng điều gì thực sự ẩn sau điều này? Người dẫn chương trình Jake Tapper của CNN đã tuyên bố trong một buổi phát thanh gần đây rằng Thế hệ Z sẽ bảo thủ hơn các thế hệ trước.

Tapper đưa ra đánh giá của mình một phần dựa trên việc quan sát con cái và bạn bè của chúng thể hiện sự hoài nghi đối với các tư tưởng chính trị tự do. "Tôi nghĩ Thế hệ Z sẽ bảo thủ hơn rất nhiều", ông nói.

Trong cuộc phỏng vấn, Tapper cho rằng những thay đổi này là do phản ứng với COVID và "rất nhiều tư tưởng chính trị tiến bộ bị nhồi nhét vào đầu các em ở trường học". Những phát biểu của ông đánh dấu sự thay đổi trên toàn quốc kể từ chiến thắng bầu cử năm 2024 của Trump, và gần đây nhất là vụ ám sát Charlie Kirk.

Dân số Gen Z ở Việt Nam chiếm khoảng 15 triệu người, tương đương khoảng 25% tổng dân số. Thế hệ này bao gồm những người sinh từ khoảng năm 1997 đến 2012. Thế hệ này được định nghĩa là những người sinh từ khoảng năm 1997 đến 2012. Một số định nghĩa khác có thể bắt đầu sớm hơn (1995/1996) hoặc muộn hơn (2015/2016).

Trong một cuộc thăm dò năm 2025 do Viện Nghiên cứu Xã hội và Chính trị Yale thực hiện, những người từ 18-21 tuổi nghiêng về Đảng Cộng hòa gần 12 điểm. Theo kết quả bầu cử năm 2024, Trump có tỷ lệ ủng hộ cao nhất đối với một ứng cử viên Đảng Cộng hòa kể từ năm 2008. Trong một nghiên cứu của Trường Harvard Kennedy, Micah English, một ứng viên Tiến sĩ tại Đại học Yale, cho rằng lỗi là do Đảng Dân chủ hứa hẹn bảo vệ các nhóm mà họ không thực hiện: "Nếu bạn nhìn vào sự rời bỏ Đảng Dân chủ vào năm 2024, rất nhiều trong số đó là nam giới da đen và nam giới trẻ gốc Latinh." English cho biết trong bài báo. “Nếu các bạn nghĩ những thể chế này đang làm chúng ta thất vọng, thì các bạn cần phải ra ngoài và tạo ra những thể chế khác, đừng dính líu gì đến chính trị bầu cử nữa.”

Sau vụ ám sát Charlie Kirk, người được cho là đã thu hút đông đảo nam thanh niên ủng hộ và cử tri của Trump, làn sóng phản đối chính trị thậm chí còn dữ dội hơn.

“Chúng ta đang chiến đấu vì linh hồn của đất nước này. Tôi sẽ không rút lui. Tôi sẽ tiến lên”, Isabella DeLuca nói với tờ Politico sau sự kiện, một quan điểm dường như phổ biến giữa những người bảo thủ trẻ tuổi và những người theo chủ nghĩa bất khả tri chính trị sau vụ giết người bạo lực.

Chỉ mới vừa qua, hàng trăm sinh viên của Đại học Mississippi đã tham dự sự kiện Turning Point USA đầu tiên của trường kể từ khi Kirk qua đời, với sự tham gia của Phó Hiệu trưởng Vance và Erika Kirk, và chủ tịch chi hội TPUSA của trường đại học này cho biết nhóm của họ “đã phát triển đáng kể đến mức mỗi lần chúng tôi tổ chức họp chi hội, chúng tôi đều đạt đến giới hạn, và đó là mối nguy hiểm cháy nổ…”

Đây là con số cộng thêm vào hơn 121.000 yêu cầu thành lập chi hội mới ở các trường trung học và đại học trong hai tuần sau vụ sát hại Kirk.

Nếu bạn tra cứu cụm từ "người trẻ chuyển sang chủ nghĩa bảo thủ", bạn sẽ thấy rất nhiều nghiên cứu cho thấy điều tương tự, thậm chí còn có nghiên cứu về việc phụ nữ trẻ bảo thủ hạnh phúc gấp ba lần so với những người theo chủ nghĩa tự do.

Vậy nên, câu hỏi đặt ra là, liệu có phải ngày càng nhiều người trẻ chuyển sang chủ nghĩa bảo thủ? Hay có lẽ, họ chỉ đang lên tiếng và cởi mở hơn về điều đó?

Những dòng trên là kết quả của phong trào Turning Point USA và Gen Z tại Hoa kỳ. Còn trên thế giới, xin mời bạn đọa bài viết “Phong trào Gen Z lan tỏa toàn cầu” của cùng tác giả.

1-    Tuổi trẻ Việt Nam phản ứng như thế nào?

Có 3 cản ngại làm khó khăn cho phong trào Gen Z ở VN, khác với Nepal. Srilanka, Madagascar, Timor, Indonesia, Philipines…

·                 Khác biệt về bối cảnh xã hội và chính trị: Ở nhiều nước, đặc biệt là phương Tây, hiện tượng tự do biểu đạt và văn hoá phản biện được khuyến khích. Người trẻ có thể tổ chức biểu tình, kiến nghị, thảo luận công khai về vấn đề xã hội (môi trường, giới tính, chính trị, quyền riêng tư...).

Còn ở Việt Nam, môi trường biểu đạt công khai bị giới hạn, đặc biệt là khi liên quan đến các vấn đề chính trị, xã hội nhạy cảm. Do đó, dù Gen Z Việt Nam vẫn có nhận thức, họ chọn cách thể hiện an toàn hơn qua thời trang, nghệ thuật, hiện tượng thể hiện meme, lối sống-lifestyle, hoặc các hoạt động thiện nguyện, thay vì biểu tình hay lên tiếng trực tiếp.

·                 Ảnh hưởng văn hoá Á Đông: Văn hoá Việt vẫn chịu ảnh hưởng mạnh của tư duy tập thể, tôn trọng trật tự, và tránh xung đột. Việc “lên tiếng” bị xem là gây rắc rối, hay “vượt mặt người lớn”.Gen Z Việt vì thế thường chọn cách “chuyển hoá im lặng”, họ thể hiện qua sáng tạo nội dung, kinh doanh cá nhân, du học, hay chuyển đổi lối sống để phản ánh tư duy riêng, thay vì phản kháng công khai.

·                 Không gian mạng bị quản lý chặt hơN: Ở các nước khác, mạng xã hội là công cụ tổ chức phong trào (như BLM, MeToo, hay climate strikes). Ở Việt Nam, việc phát động hoặc chia sẻ phong trào xã hội dễ bị gắn mác “nhạy cảm”, dẫn đến tự kiểm duyệt. Nhiều bạn trẻ chọn giữ im lặng để an toàn, hoặc chỉ “bóng gió” qua các trend, video, và meme.

 

2-    Gen Z ờ Việt Nam không phải là tuyệt vong…

Gen Z Việt Nam không thực sự im lặng mà chỉ khác qua cung cách thể hiện. Trên bề mặt, Gen Z Việt Nam vẫn thay đổi mạnh mẽ.Tuổi trẻ Việt Nam qua nhận xét chung vẫn còn:

·        Rất quan tâm đến sức khoẻ tâm lý, quyền riêng tư, và bình đẳng giới.

·        Thích sống thật, theo đuổi nghề sáng tạo, khởi nghiệp.

·        Phản ứng tinh tế hơn với bất công, chẳng hạn bằng tẩy chay thương hiệu hoặc lan truyền các chủ đề xã hội nhẹ nhàng hơn trên TikTok.

·        Dám can đảm nói lên những khuất tất của nhà cầm quyền về nhân quyền, ý tế bất công, thực phẩm nhiễm độc hóa chất TC…

Tức là họ “phản kháng mềm”, không biểu tình, nhưng vẫn thay đổi chuẩn mực xã hội theo cách riêng.

Hướng tới tương lai. Đây là thế hệ chuyển giao, thế hệ tiếp nối…

 Thế hệ chuyển giao và “im lặng chiến lược” trong thế kềm kẹp chặt chẻ của hàng triệu công an và dư luận viên cũng như nhóm AK47 do CSBV trực tiếp chỉ huy.

Nhiều người trẻ Việt ý thức rằng thay đổi sâu sắc phải cần thời gian và tổ chức có hệ thống, chứ không thể chỉ bằng hô hào. Họ chọn “đi đường vòng” từ học tập, ra thế giới, tích luỹ kiến thức và nguồn lực, rồi quay lại đóng góp cho xã hội. Đó cũng là một dạng phong trào âm thầm nhưng hiệu quả.

Tóm lại, Gen Z Việt Nam không im lặng vì thờ ơ, mà vì họ đang hoạt động trong một môi trường khác nơi cách biểu đạt, mức độ phản kháng, và các mẫu mực văn hoá, chính trị từ từ định hình một cách rõ ràng. Họ vẫn “đang” “nổi loạn”, nhưng nổi loạn theo phong cách Việt Nam trong :kiên nhẫn”, tinh tế, mềm mại, nhưng bền bỉ.

3- Gen Z Việt Nam – Phản kháng “mềm” và tinh tế

a-    Bối cảnh xã hội – văn hoá

Sống trong môi trường đề cao ổn định, trật tự, và tôn trọng quyền lực, nên  “lên tiếng” công khai của người dân thường bị xem là nhạy cảm. Văn hoá “dĩ hoà vi quý”, “đừng làm lớn chuyện” vẫn còn ảnh hưởng sâu đậm trong tâm khảm của người dân. Tuy vậy, Gen Z Việt luôn thích ứng và thức thời, cập nhật xu hướng thế giới rất nhanh và có ý thức về cá nhân rõ rệt. Họ tích lũy và … chờ đợi.

Về không gian số: Tuổi trẻ Việt rất năng động và hội nhập rất mau trên TikTok, Instagram, Facebook, YouTube.

• Các chủ đề xã hội (tâm lý, giới tính, bình đẳng, sức khoẻ tinh thần, môi trường) được lồng ghép qua nội dung hài hước, sáng tạo, hoặc ẩn dụ qua meme v.v…

Họ chọn cách “phản kháng bằng trend”. Ví dụ: Meme châm biếm định kiến xã hội. Làm video “soft activism” nhằm phản biện nhẹ nhàng, qua lifestyle, thời trang, hoặc âm nhạc indie.

Các hình thức phản kháng, tuy không biểu tình công khai, nhưng tẩy chay thương hiệu, lan toả tư tưởng “sống thật với mình”, thay đổi hành vi tiêu dùng và chuẩn mực giới. Họ tập trung vào cải thiện bản thân và cộng đồng nhỏ cổ động phong trào thu nhặt rác trong các khu phố, phổ biến và vận động không xả rác bừa bãi v.v…

Tất cả với phong cách: “Lặng lẽ mà thấm lâu”. Họ không tạo bão truyền thông, nhưng âm thầm chuyển dịch và phổ biến văn hoá Việt theo hướng hiện đại, cởi mở và xây dựng hơn.

4-    Gen Z tái định nghĩa “thành công” và “lối sống”

Khác với thế hệ cha mẹ (Gen X, Millennials) vốn đặt nặng sự nghiệp, ổn định, nhà xe…, Gen Z hướng tới ý nghĩa, tự do, và sức khoẻ tinh thần. Họ sẵn sàng bỏ công việc lương cao để làm điều mình thích, đi du lịch dài hạn, làm nghề sáng tạo hoặc phi lợi nhuận, thiên về văn minh, văn hóa nhiều hơn so với các thế hệ đi trước nhắm về kỹ thuật.

Điều này sẽ làm lung lay mô hình “sống để làm việc”, thay bằng “làm việc để sống có giá trị”.

Tác động: văn hoá “work-life balance”, “chữa lành”, và “sống xanh” sẽ trở thành dòng chính (mainstream) ở Việt Nam trong tương lai.

 Có những thay đổi qua sáng tạo như âm nhạc, phim, thời trang, và meme Việt đang dần có bản sắc riêng của Gen Z như tự do, cá tính, và đậm tính phản biện. Chúng ta hình dung trong 5 năm tới, Gen Z sẽ trở thành người định hình văn hoá Việt hiện đại, giống như cách Gen Y Mỹ từng định hình văn hoá Internet đầu thập niên 2010. Những chủ đề “từng bị né tránh” – như giới tính, tâm lý, định kiến – sẽ được đưa vào phim ảnh, nghệ thuật và truyền thông theo cách cởi mở hơn.

Từ đó, tác động lên xã hội, tạo nên “soft power” Việt Nam mới trẻ trung, văn minh, tự tin, có bản sắc  Á châu  riêng biệt.

Khác với phương Tây, nơi Gen Z chọn phản kháng bên ngoài, ở Việt Nam, Gen Z có xu hướng thay đổi từ bên trong:

·        Họ học luật, công nghệ, truyền thông, giáo dục nhứt là tìm hiểu về lịch sự, địa lý quốc gia…từ đó định hình rõ rệt…thế nào là lòng yêu nước, thế nào là bổn phận công dân…

·        Họ làm việc trong doanh nghiệp hoặc cơ quan công với tư duy mới và chấp nhận phản biện.

·        Họ tin rằng thay đổi xã hội bền vững phải bắt đầu từ cải tiến trong từng tổ chức nhỏ, chứ không chỉ là phong trào ngắn hạn. Tác động xã hội Việt Nam sẽ dần dần có lớp người trẻ “âm thầm đổi mới hệ thống” thông qua quản trị, chính sách, và tư duy mã số về đạo đức xã hội qua AI.

 

5-    Ước mơ Gen Z Việt Nam trong 5 năm tới – 2030

 

Một bước tiến từ “vâng lời” sang “chọn lọc tiếp thu”: Gen Z Việt ngày càng giảm khoảng cách quyền lực với thế hệ trước. Họ không còn tin tuyệt đối vào “người lớn nói gì cũng đúng”, mà biết phản biện có chọn lọc, tìm nguồn khác nhau để kiểm chứng. Tuy chưa “nổi loạn”, nhưng họ sẽ tự tin hơn khi đối thoại với thầy cô, sếp, cha mẹ, và cả chính quyền bằng thái độ tôn trọng nhưng vẫn giữ thái độ độc lập trong suy nghĩ. Từ đó, lần lần hình thành một nền văn hoá phản biện tích cực, điều mà xã hội Việt Nam đang rất cần.

Chuyển động xã hội qua không gian số: Gen Z sinh ra cùng internet, nên họ sẽ biến mạng xã hội thành công cụ xã hội hoá, Cũng như xử dụng các phương tiện trên để kêu gọi cộng đồng giúp đỡ các vấn đề địa phương, cùng chia sẻ kiến thức như bảo vệ môi trường,

Thiết lập nhiều Phong trào kiểu “micro-movement” (phong trào nhỏ, không chính thức) sẽ phổ biến tin tức, thông tin chung, không cần biểu tình, nhưng vẫn có sức ảnh hưởng thật. Ví dụ: Về ý thức mội trường, thay vì biểu tình chống rác thải nhựa, họ có thể làm trend TikTok “Một ngày không dùng đồ nhựa”; hoặc thay vì hô khẩu hiệu về bình đẳng giới, họ tạo chuỗi video hài về vai trò phụ nữ trong gia đình.

Về một nền giáo dục: Không còn là “học thuộc lòng”, không còn từ chương nữa, mà là “học để biết, để sống”. Chúng ta hình dung phòng học năm 2030 sẽ khác hẳn: - Bàn ghế linh hoạt, - Màn hình AR chiếu sáng nhiều nội dung sinh hoạt cộng động có tính cách xây dựng và tương tác lẫn nhau. - Học sinh không còn bị ép thuộc lòng, mà tự chọn chủ đề nghiên cứu, làm dự án thực tế về môi trường, công nghệ, hoặc văn hoá; - Giáo viên đóng vai trò “coach”, không còn là “người giảng” mà là “người đồng hành”.

Gen Z Việt giờ đã là thầy cô, quản lý giáo dục, đưa tinh thần sáng tạo và tâm lý học vào trường học, coi trọng sức khỏe tinh thần học sinh hơn điểm số.

Cô giáo Gen Z chia sẻ: “Chúng tôi không dạy trẻ cách làm theo, mà dạy chúng cách đặt câu hỏi.”

6-    Kết luận: Việt Nam 2030, một xã hội nhân văn trong thời đại số

Gen Z Việt Nam lớn lên trong môi trường có tốc độ kết nối cao nhưng ranh giới chuyển tải tư tưởng phản biện rất hạn chế do cơ chế chuyên chính vô sản tạo ra. Điều này nảy sinh một thế hệ thận trọng nhưng không thụ động. Họ không chống đối công khai, mà học cách phản biện tinh tế.

Theo khảo sát của Viện Nghiên cứu Thanh niên (giấc mơ giả định, năm  2030), hơn 70% người trẻ cho biết họ “sẵn sàng bày tỏ quan điểm khác với cấp trên hoặc người lớn tuổi, miễn là có lý lẽ hợp lý và cách nói phù hợp.”

Gen Z Việt Nam lớn lên giữa hai thế giới, một bên là những giá trị truyền thống luôn được tôn vinh, và bên kia là một thế giới số cởi mở, đa chiều, và đôi khi hỗn loạn.

Sự giằng co đó đã tạo nên một thế hệ vừa mềm dẻo, vừa bướng bỉnh. Họ không còn tin vào những khuôn mẫu cũ, nhưng cũng không muốn đập bỏ tất cả. Họ chọn cách “đặt câu hỏi”, nhẹ nhàng nhưng kiên định. Từ những câu hỏi nhỏ như “Tại sao phải làm việc 10 tiếng một ngày?” đến những câu hỏi lớn hơn như “Xã hội thế nào mới là nhân văn?”

Và chính từ những câu hỏi ấy, những thay đổi đầu tiên bắt đầu.

Gen Z Việt Nam chưa bao giờ ồn ào. Họ không tạo ra phong trào đường phố, không viết tuyên ngôn, nhưng họ thay đổi mọi tầng lớp xã hội bằng những điều nhỏ và bền vững:

• Một lớp học dạy học sinh nói về cảm xúc.
• Một công ty chọn sản xuất sạch dù lợi nhuận giảm.
• Một cán bộ trẻ kiên nhẫn theo đuổi lập trình số hoá thủ tục hành chính.

Đó là cuộc “cách mạng êm đềm”, không ồn ào, nhưng đủ sâu để định hình tương lai của Việt Nam.

Văn hóa Việt năm 2030 chứng kiến sự trưởng thành rõ rệt của thế hệ sáng tạo Gen Z.
Nhiều nghệ sĩ, đạo diễn, và nhà thiết kế từng nổi lên từ TikTok hay YouTube 5 năm trước, nay đã trở thành nhà sản xuất chuyên nghiệp với phong cách Việt đặc trưng.

Phim ảnh Việt khai thác sâu đề tài bản sắc vùng miền, môi trường, và đời sống tâm lý đô thị. Âm nhạc indie Việt xuất cảng sang Thái Lan, Nhật Bản và châu Âu.

Các thương hiệu bền vững như Đất Xanh Lab, Sen Studio, Saigon Tourist, Hue Spiritual... được đánh giá cao tại các hội chợ quốc tế. Các nhà nghiên cứu văn hoá gọi đây là “soft power kiểu Việt” qua phong cách nhẹ nhàng, trầm tư, nhưng đầy tính nhân văn và văn hóa bản địa sâu thẳm.

Nói cách khác, Gen Z đang làm mềm văn hoá quyền lực ở Việt Nam chuyển từ phục tùng tuyệt đối sang đối thoại có chọn lọc và tranh đấu trong ôn hòa..

Gen Z Việt không làm cách mạng bằng biểu ngữ, mà bằng tư duy và hành động hàng ngày. Họ xây dựng hệ giá trị mới (tự do, sáng tạo, cảm xúc, bền vững), cải tạo và chỉnh sửa từ bên trong hệ thống thay vì phá bỏ hoàn toàn, liên tục dùng công nghệ để làm người hơn, mở hơn, nhân bản hơn, đạo đức hơn chứ không phải dùng công nghệ để thay thế con người.

Văn hoá đại chúng năm 2030 không còn vay mượn Hàn Quốc hay Mỹ nữa. Phim Việt kể những câu chuyện rất Việt về sự hàn gắn vết thương rỉ máu sau chiến tranh, về ký ức đô thị và thôn quê sau một giai đoạn lịch sử, về những đưa con xa quê … vừa muốn rời đi, vừa muốn quay về. Âm nhạc Việt Nam kết hợp chất liệu dân gian với điện tử, và những ca sĩ “lai căng” từng bị xem là “lệch chuẩn” nay trở thành biểu tượng sáng tạo của một nền âm nhạc dân tộc…

Thế hệ Gen Z Việt không phủ định quá khứ, nhưng họ đối thoại với “nó” biến ký ức thành năng lượng văn hoá.

Có lẽ, Gen Z Việt chưa bao giờ im lặng. Họ chỉ chọn nói bằng cách khác, bằng công việc, bằng lựa chọn sống, và bằng sự kiên nhẫn thay đổi từng chút một. Sự kiên nhẫn là một đức tính căn bản của người Việt.

Và chính sự im lặng có ý thức đã làm nên cuộc cách mạng dịu dàng nhất trong lịch sử xã hội Việt Nam hiện đại.

Và,

Một ngày nào đó, khi Việt Nam đã có một hiến pháp thực sự của dân, một nền tư pháp độc lập, một xã hội biết tôn trọng sự thật và phẩm giá con người, đó sẽ là ngày hồi sinh của Nước Việt.

Và ngày ấy không xa, nếu thế hệ hôm nay Gen Z Việt biết dám sống, dám nói, và dám hành động với tinh thần Dân tộc - Nhân bản – Khai phóng.

Mai Thanh Truyết

Kỷ niệm Ngày Đệ Nhứt Cộng Hòa 26-10-1955

Houston – Tháng 10-2025