Từ Thượng Đỉnh Khí hậu  COP21 tại Paris 2015

Cho đến Thượng đỉnh COP 30 tại Brazil 2025

 

Lịch sử về sự hâm nóng toàn cầu

Những thương thuyết quốc tế về viễn tượng hâm nóng toàn cầu bắt đầu từ Thượng đỉnh Rio de Janeiro (Rio Summit), Brasil năm 1992. Vào năm 1997, Nghị định Thư Kyoto ra đời ở Japan với nhiều quyết định cho toàn cầu trong đó, tất cả các quốc gia hứa sẽ giảm sự phát thải khí carbonic (CO₂) vào năm 2005 ngang bằng với lượng phát thải của mỗi quốc gia ở năm 1995. Điều nầy đã được nhắc lại ở Nghị định thư Kyoto (Kyoto Protocol) một lần nữa vào năm 2005, ở Chương trình Hành động ở Bali (Bali Action Plan) năm 2007, và nhắc nhở việc thực thi ở Copenhagen năm 2009 với mục tiêu chung là giới hạn sự hâm nóng toàn cầu dưới 2⁰C.

Vào năm 2010, Hội nghị Cancun (Cancun Conference) ghi nhận mục tiêu tập thể tất cả các quốc gia đã ký vào Nghị định thư Kyoto như là một kết ước chung về việc thành lập Quỹ Khí hậu Xanh (Green Climate Fund) và việc thiết lập Hội nghị Durban (Durban Platform). Từ đó, thành hình Thỏa thuận Khái niệm Căn bản Liên Hiệp Quốc về Thay đổi Khí hậu (UN Framework Agreement on Climate Change).

Năm 2011, tại hội nghị Durban, các nước đã đồng ý trong năm 2015 phải đạt được một nghị định thư, một văn kiện được coi là công cụ pháp luật hoặc một giải pháp có sức mạnh pháp lý. Từ đó đến nay chưa thấy có các cuộc thảo luận và các câu hỏi vẫn còn để ngỏ.

Hội nghị Doha (Doha Conference) tiếp theo sau làm sáng tỏ thêm quyết tâm của các quốc gia phát triển trong việc gia hạn Nghị định thư Kyoto trong giai đoạn 2013 -2020 và được ký kết tại Bali 2014.

Hội nghị Warsaw 2013 đã quyết định một bước quan trọng là mỗi quốc gia trên thế giới PHẢI “công bố’ “mức đóng góp” của mình trong việc giải quyết vấn nạn hâm nóng toàn cầu.

Và từ đó, Hội nghị kỳ thứ 21 về Thỏa thuận Khái niệm Căn bản Liên Hiệp Quốc về Thay đổi Khí hậu của Liên Hiệp Quốc ra đời tại Paris.

Từ ngày 30 tháng 11 cho đến 11 tháng 12, tại Paris sẽ diễn ra “Hội nghị kỳ thứ 21 về Thỏa thuận Khái niệm Căn bản về Thay đổi Khí hậu của mọi Thành viên Liên Hiệp Quốc” (21th Session of the Conference of the Parties to the United Nations Framework Convention on Climate Change – UNFCCC). Đây là một thượng đỉnh hết sức quan trọng cần thiết để đi đến một giải pháp đồng thuận về sự biến đổi khí hậu áp dụng cho mọi quốc gia nhằm mục tiêu gìn giữ sự hâm nóng toàn cầu tăng trưởng dưới 2⁰C cho đến cuối thế kỷ 21 nầy.

Thỏa thuận Khái niệm Căn bản trên là kết quả  của Thượng đỉnh Rio de Janeiro năm 1992, và có hiệu lực kể từ ngày 21 tháng 3 năm 1994 do 196 quốc gia phê chuẩn. Đây là một nguyên tắc phổ quát ghi nhận rằng ảnh hưởng do con người tạo dựng cũng như các quốc gia kỹ nghệ là nguyên nhân chính tạo ra tình trạng của trái đất ngày hôm nay. Do đó, 196 “thành viên” (parties) đã phê chuẩn sẽ nhóm họp trong thời gian kể trên và sẽ phải đưa ra những quyết định; và đó là kết quả sau cùng của Nghị hội Thành viên (The Conference of the Parties - COP). Hội nghị nầy sẽ nhóm họp thường xuyên hơn hàng năm sau đó khi Thượng đỉnh đi đến kết luận và đề ra mục tiêu cần thiết để khống chế hay hạn chế sự thay đổi khí hậu toàn cầu…

Hội nghị lần thứ 21 của Liên Hiệp Quốc về chống biến đổi khí hậu lần này đặt mục tiêu là đưa ra được một thỏa thuận lịch sử để hạn chế quá trình tăng nhiệt độ toàn cầu ở mức 2°C”.

1-    Những lời hứa năm nào

Cho đến thời điểm 2015, chỉ có 56 quốc gia chịu trách nhiệm gần 70% lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính – chính thức thông báo phần đóng góp. Mức đóng góp này được ghi nhận là không đủ để hạn chế mức tăng nhiệt độ không quá 2°C.

Cũng cần nên nhớ, trong kết ước Nghị định thư Kyoto năm 1997, các quốc gia đồng ý tiết giảm sự phóng thích khí carbonic vào môi trường là giảm thiểu 12% so với lượng khí thải vào năm 1995. Nhưng tiếc thay, chỉ có một vài quốc gia như Anh và Đức…thực hiện kết ước mà thôi!

Ngoại trưởng Pháp cảnh báo : Nếu không có các nỗ lực đặc biệt, nhiệt độ Trái đất hoàn toàn có thể tăng quá 4°C từ nay đến cuối thế kỷ. 2°C là mức tăng nhiệt độ cho phép nhân loại kiểm soát được các biến đổi khí hậu, vượt quá mức này, các thảm họa thiên nhiên được coi là vượt quá khả năng đối phó.

Lời hứa của quốc gia tổ chức Pháp trong vấn đề năng lượng, không khí và khí hậu như sau:”La loi de Transition énergétique franchit avec succès une nouvelle étape: La France exemplaire est en marche vers la COP21”

Hứa là sẽ:

-        Giảm thiểu 40 % phát thải khí nhà kinh (green house effects) cho đến năm 2030 so với năm 1990;

-        Giảm xử dụng năng lượng hóa thạch (fossil energy) ở mức 30% vào năm 2030 so với năm 2012;

-        Xử dụng năng lượng “sạch”  chiếm 40% cho năng lượng điện vào năm 2030;

-        Giảm thiểu việc xử dụng năng lượng xuống 50% vào năm 2050 so với năm 2012;

-        Giảm thiểu 50 % lượng rác phế thài vào năm 2050 so với năm 2012;

 

Cho đến nay, năm 2025, trước thềm Thượng đỉnh COP30, có thể nói là…vũ như cẩn.

 

 

China women wear masks as haze from smog caused by air pollution hangs over the Forbidden City in Beijing.

 

 

Hoa Kỳ và Trung Cộng: Washington cam kết cho đến năm 2025 sẽ giảm 26% đến 28% so với năm 2005, còn với Bắc Kinh là đến năm 2030. Trong lời tuyên bố, hai nguyên thủ nhấn mạnh đến các biện pháp mới hoặc đã có, chứng tỏ hai nước phát thải nhiều nhất trên hành tinh đóng vai trò nghiêm túc và «sẽ đưa thế giới đến một hiệp ước toàn cầu về khí hậu». Như vậy mà theo một bài báo khoa học mới công bố, ô nhiễm không khí ngoài trời góp phần gây ra cái chết của khoảng 1,6 triệu người ở TC mỗi năm, tương đương khoảng 4.400 người mỗi ngày.… Điều cần nhấn mạnh là, Hoa Kỳ phát thải khoảng 7 tỷ tấn CO₂ trong năm 2014 và Trung Cộng, 10 tỷ; trong lúc đó, Mỹ sản xuất khoảng 19% sản phẩm toàn cầu, và Trung Cộng sản xuất 21% mà thôi.

 

Và năm 2024, Trung Cộng tiếp tục phát thải ước tính trên 18 tỷ tấn, và Hoa Kỳ, 12 tỷ tấn. Chắc chắn năm nay, trong thượng đỉnh COP30, hai quốc gia có mức sản xuất nhứt nhì thế giới …lại tiếp tục hứa?

Ấn Độ là một quốc gia đông dân nhứt với hơn 1,45 tỷ dân, phát khí carbonic đứng hàng thứ tư trên thế giới, Ấn Độ cam kết giảm bớt lượng thải khí CO₂ và phát triển năng lượng tái tạo, góp phần cải thiện môi trường. Ngày 01/10/2015, Ấn Độ trình lên LHQ một bản báo cáo với nội dung cam kết đẩy mạnh vai trò của các loại năng lượng tái tạo và giảm bớt lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính. Không đi sâu vào chi tiết, nhưng New Delhi hứa từ nay cho đến năm 2030 Ấn Độ sẽ cố gắng giảm 35 % lượng khí thải carbonic so với thời điểm của hồi năm 2005.

Tuy “hứa” như trên đây, nhưng Ấn Độ vẫn trách các quốc gia đã phát triển như sau:”Ấn Độ biện minh cho quan điểm của mình và đòi được quyền phát triển. Theo Le Monde, Ấn Độ trước hết bảo vệ quyền lợi riêng: Ở một đất nước mà hàng trăm triệu hộ gia đình chưa có nhà vệ sinh, không có đủ điện nước để sinh hoạt, thì việc chống biến đổi khí hậu vẫn là một điều gì đó còn trừu tượng xa vời, một thứ xa xỉ phẩm mà người nghèo chưa dám nghĩ tới.

 

Bà Christiana Figueres, cựu lãnh đạo tiến trình khí hậu của LHQ, dưới sự điều hành của bà mà Hiệp định Paris được ký kết, đã phát biểu trong cuộc họp năm ngoái rằng tiến trình COP "không còn phù hợp với mục đích ban đầu". Ông Joss Garman, người từng là nhà hoạt động khí hậu và hiện đứng đầu một tổ chức tư vấn mới có tên là Loom, đồng tình: "Kỷ nguyên vàng của ngoại giao đa phương đã kết thúc."

 

Kết quả hiện tại…trớt quớt!

3-    Những ngày trước Thượng đỉnh COP30

3.1- Sự Phục Hồi Đáng Kinh Ngạc của Nam Cực: Khối băng mở rộng lần đầu tiên sau nhiều thập kỷ. Những tảng băng trôi khổng lồ hình bàn cờ được bao quanh bởi các tảng băng trôi ở Vịnh Vincennes vào ngày 11 tháng 1 năm 2008 tại Lãnh thổ Nam Cực thuộc Úc.

Và gần đây nhứt, một nghiên cứu được công bố tuần này trên tạp chí Science China Earth Sciences cho thấy Khối băng Nam Cực (AIS) đã trải qua mức tăng khối lượng kỷ lục trong giai đoạn 2021-2023, chủ yếu là do lượng mưa tăng bất thường. Sự phục hồi này đặc biệt đáng kể ở Đông Nam Cực, nơi bốn lưu vực sông băng lớn trước đây đã có dấu hiệu mất ổn định.

Dữ liệu vệ tinh cho thấy khối lượng băng tăng lên.

Các nhà nghiên cứu từ Đại học Đồng Tế và các viện nghiên cứu khác đã phân tích dữ liệu trọng lực vệ tinh từ các sứ mệnh GRACE và GRACE-FO, đo lường sự biến thiên trọng lực của Trái Đất để phát hiện những thay đổi về khối lượng băng.

Họ phát hiện ra rằng từ năm 2011 đến năm 2020, AIS đã mất bằng với tốc độ 142 gigaton mỗi năm. Nhưng từ năm 2021 đến năm 2023, xu hướng đã đảo ngược, với khối băng tăng thêm khoảng 108 gigaton mỗi năm, một bước ngoặt lịch sử.

Mặc dù Trái Đất đã trải qua một số biến đổi khí hậu mạnh mẽ trong lịch sử 4,6 tỷ năm, các quá trình tự nhiên như phong hóa silicat có thể giúp đưa mọi thứ trở lại trạng thái cân bằng dễ chịu.

Một nghiên cứu mới cho thấy các quá trình sinh học và đại dương - được thúc đẩy bởi biến đổi khí hậu do con người gây ra - cuối cùng có thể khiến Trái Đất tự điều chỉnh quá mức và đưa hành tinh vào trạng thái đóng băng sâu.

Mặc dù đợt đóng băng sâu này sẽ gây ra hậu quả nghiêm trọng cho sự sống trên Trái Đất, nhưng nó sẽ không dữ dội như sau khi đóng băng sâu do lượng oxy trong khí quyển Trái Đất.

Trái đất đang nóng dần lên, mà tại sao khối băng tăng thêm 108 gigaton trong suốt 3 năm tứ 2021 đến 2023?

    3.2- Thượng đỉnh COP30 khai mạc  

Theo tin tức trên mạn, ngày 06/11/2025, tại thành phố Belem của Brazil, nơi được ví như là « cửa ngõ » vùng Amazon, tiếp đón khoảng 60 nguyên thủ quốc gia, lãnh đạo chính phủ và 40 bộ trưởng các nước đến dự cuộc họp thượng đỉnh đặc biệt, kéo dài hai ngày trước khi diễn ra tuần lễ Hội nghị Khí hậu Liên Hiệp Quốc thường niên COP30, bắt đầu vào thứ Hai, 10/11/2025. Mục tiêu đặt ra là nhằm tái khởi động chương trình hợp tác và hành động chống biến đổi khí hậu.

Đặc phái viên Jeanne Richard tường thuật từ Belem:”Các nhà lãnh đạo Anh, Đức và Pháp sẽ có mặt cùng với nhiều quan chức lãnh đạo khác đến từ các nước đang phát triển. Trung Quốc sẽ do phó thủ tướng đại diện. Tuy nhiên, thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi sẽ vắng mặt. Tổng thống Mỹ Donald Trump cũng vậy, một sự vắng mặt đáng chú ý. Hoa Kỳ hiện đang trong cuộc chiến chống khoa học và khí hậu, đã thông báo sẽ không cử đại diện cấp cao nào đến dự COP năm nay”.

Hội nghị Khí hậu năm nay mở ra trong một bối cảnh quốc tế đặc biệt căng thẳng:”Các cuộc xung đột và chiến tranh thương mại đã làm lu mờ những mối bận tâm về khí hậu. Tổng thống Brazil sẽ phải nỗ lực nhiều để tái huy động cộng đồng quốc tế.”

Họ sẽ phải đối mặt với nhiều chủ đề nóng bỏng với các cuộc tranh luận căng thẳng:” Việc giảm các tham vọng khí hậu, thiếu nguồn tài chính đáng báo động cho các nước nghèo và thất bại trong việc bảo vệ rừng.

Thành phố Belem, cửa ngõ của vùng rừng Amazon bao la vốn giữ một vai trò chủ chốt để điều hòa khí hậu, chắc chắn là một biểu tượng mạnh mẽ. Nhưng đây lại là một thành phố nghèo, nguy hiểm và không hoàn toàn phù hợp để đón tiếp một sự kiện như thế.

Để giảm thiểu áp lực khách sạn, trường học đã bị trưng dụng làm nơi ở cho những người tham gia hội nghị. Học sinh bị nghỉ học và hai ngày sắp tới được tuyên bố là ngày nghỉ lễ để tạo thuận lợi cho giao thông tại thành phố.

Việc thiếu nơi ở và giá cả đắt đỏ chắc chắn đã làm nản lòng một số phái đoàn.”

Quả thật là một phóng sư không vui của Đặc phái viên Jeanne Richard về Thượng đỉnh COP 30!

     3.3- Thông báo “tiền Thượng đình”

Cùng ngày 06/11/2025, trong buổi họp thượng đỉnh đầu tiên được tổ chức tại Belem, Brazil, trước thềm Hội nghị Khí hậu COP30 của Liên Hiệp Quốc, lãnh đạo các nước thừa nhận rằng thế giới đã thất bại trong việc hạn chế hiện tượng hâm nóng khí hậu toàn cầu mà Thỏa thuận Paris đề ra cách đây 10 năm.

Vài giờ trước khi khai mạc thượng đỉnh, Liên Hiệp Quốc công bố một báo cáo tổng kết, khẳng định rằng năm 2025 dường như là năm thứ hai hay thứ ba nóng nhất liên tiếp chưa từng được ghi nhận. Theo tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Antonio Guterres, việc không đạt được hạn chế tăng nhiệt độ ở mức 1,5°C so với thời kỳ tiền công nghiệp là một sự “ thất bại về mặt đạo đức “. “

Tổng thống Brazil, Lula Da Silva cho rằng “cánh cửa cơ hội” để hành động “đang khép lại nhanh chóng”, đồng thời chỉ trích những lời “dối trá” của các thế lực “cực đoan”, ủng hộ phá hoại môi trường. Trước sự thoái lui của nhiều nước, đại diện các quốc gia tham dự kêu gọi tìm kiếm một động lực mới cho cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.

Ông Joss Garman, người từng là nhà hoạt động khí hậu và hiện đứng đầu một tổ chức tư vấn mới có tên là Loom, đồng tình: "Kỷ nguyên vàng của ngoại giao đa phương đã kết thúc."

"Chính trị khí hậu hiện nay hơn bao giờ hết là về việc ai sẽ giành lấy và kiểm soát các lợi ích kinh tế từ các ngành năng lượng mới."

Vậy, với lượng khí thải carbon dioxide vẫn đang gia tăng ngay cả sau 29 cuộc họp này – những cuộc họp mà mục đích cuối cùng là nhằm giảm lượng khí thải – liệu việc tổ chức thêm các kỳ COP có tạo ra sự khác biệt nào không?

       3.4- Hội nghị COP vì mục tiêu mới hay vô nghĩa?

Giờ đây, với những thay đổi về định hướng trong chính trị và các ưu tiên toàn cầu này, bà Anna Aberg cho biết bà kỳ vọng COP sẽ trở thành một diễn đàn thường niên để buộc các quốc gia và các tổ chức khác "phải chịu trách nhiệm", điều mà bà tin rằng vẫn giữ một "vai trò quan trọng".

Hội nghị ở Brazil diễn ra sau khi Tổng thư ký Liên Hợp Quốc António Guterres thừa nhận rằng mục tiêu 1,5 độ C được đặt ra ở Paris sẽ không thực hiện được – ông cho rằng điều này thể hiện sự "thiếu trách nhiệm chết người" từ các nước trên thế giới.

Năm ngoái là năm nóng nhất từng được ghi nhận và 60 nhà khoa học khí hậu hàng đầu cho biết vào tháng Sáu rằng Trái Đất có thể vượt ngưỡng 1,5 độ C chỉ trong vòng ba năm tới với mức phát thải carbon dioxide hiện tại.

Tại COP30, việc xác lập lộ trình từ bỏ than-dầu-khí được hàng chục nước đặt trở lại bàn đàm phán, đang vấp phải nhiều phản đối quyết liệt. Mặt trận chống tin giả, tin sai lệch về biến đổi khí hậu lần đầu tiên được xác lập tại diễn đàn Liên Hiệp Quốc về khí hậu, với Tuyên bố bảo vệ thông tin trung thực. Quỹ Thế giới vì Thông tin Trung thực về Biến đổi Khí hậu - The Global Fund for Information Integrity on Climate Change, tính đến nay đã nhận được hơn 400 sáng kiến triển khai, từ gần 100 nước. Trên đây là các chủ đề chính của tạp chí Thế giới Đó đây tuần này.

Càng ngày càng có nhiều người đặt câu hỏi về sự cần thiết của một cuộc họp thường niên.

                3.5- Bill Gates nghĩ gì về COP30?

Tỷ phú Bill Gates tuyên bố sẽ không tham dự COP30 và những gì Ông nghĩ về COP 30 như sau:

Ưu tiên về nhân loại hơn là chỉ “nhiệt độ”, trong một bài viết trên blog cá nhân, Gates nói rằng COP30 là cơ hội để “tái định hướng”, không chỉ tập trung vào giảm khí thải hay giới hạn nhiệt độ mà hơn thế là “cải thiện cuộc sống con người”. 

Ông cho rằng “nhiệt độ không phải là thước đo tốt nhất của tiến bộ khí hậu”, và đề nghị xem xét các chỉ số như chất lượng cuộc sống, điển hình như “Human Development Index” (HDI) của Liên Hợp Quốc. 

Ba “sự thật khó khăn” mà ông nêu lên về sự biến đổi khí hậu 

·        Thứ nhất, biến đổi khí hậu là nghiêm trọng, nhưng theo Gates, nó sẽ không hủy diệt nền văn minh. 

·        Thứ hai, như đã nói, “nhiệt độ” nên được cân nhắc cùng các thước đo nhân sinh khác, không chỉ là mục tiêu giảm nhiệt độ. 

·        Thứ ba, sức khỏe và thịnh vượng con người là cách tốt nhất để chống chịu với biến đổi khí hậu, nghĩa là đầu tư vào y tế, nông nghiệp, phát triển kinh tế nên là ưu tiên. 

Và Ông đã cam kết qua quỹ Gates (Gates Foundation) với 1,4 tỷ USD trong 4 năm để hỗ trợ nông dân nhỏ (smallholder farmers) ở các khu vực dễ tổn thương như châu Phi và Nam Á, những nơi chịu ảnh hưởng khắc nghiệt của thời tiết cực đoan. Những khoản đầu tư này tập trung vào các “công cụ đổi mới”: cây trồng chịu hạn/tăng nhiệt, công nghệ đất, ứng dụng kỹ thuật số để cố vấn thời tiết nông nghiệp, v.v. 

Theo Gates, đầu tư như vậy giúp người nghèo thích ứng với biến đổi khí hậu — “đầu tư vào khả năng phục hồi” của họ là cách thông minh để vừa giúp con người, vừa bảo vệ hành tinh. 

Bill Gates kêu gọi các nhà hoạch định chính sách và nhà tài trợ xem kỹ, liệu tiền dành cho “khí hậu” có được dùng hiệu quả không. Ông cho rằng nhiều quỹ đang chảy vào những dự án ít hiệu quả nhất xét theo tác động tới con người. Ông muốn dùng “dữ liệu” để tối ưu hóa hiệu quả của nguồn vốn khí hậu — chọn những giải pháp có tác động lớn nhất tới người dễ bị tổn thương. 

Ông tin rằng đổi mới công nghệ qua Breakthrough Energy, quỹ ông sáng lập là một phần quan trọng của giải pháp cho các công ty năng lượng sạch, vật liệu giảm phát thải, v.v, cần được hỗ trợ để mở rộng quy mô. Ông thúc đẩy công nghệ thay vì chỉ hô hào chính trị như kích hoạt Hydro xanh, Xi măng xanh, Thép không phát thải, Năng lượng hạt nhân thế hệ mới, Pin thế hệ mới, và Công nghệ nông nghiệp chịu hạn hán, chịu mặn v.v…

Ông đặt niềm tin vào việc “giảm Green Premium” (chi phí thêm khi sử dụng công nghệ xanh), nếu công nghệ sạch trở nên rẻ hơn, nó sẽ dễ được áp dụng rộng rãi hơn. 

Biil Gates còn đi xa hơn nữa trong các giả định của Gates rằng dù nhiệt độ tăng 3°C là “có khả năng,” nhưng ông vẫn khá tự tin rằng con người sẽ sống “tốt” hơn nếu chúng ta đầu tư đúng vào công nghệ + phát triển. 

Theo nhiều nguồn, Bill Gates không tham dự COP30 vì ông muốn thay đổi cách tiếp cận khí hậu — từ “giảm phát thải là ưu tiên số 1” sang “tập trung nhiều hơn vào con người và khả năng thích ứng.” Việc vắng mặt có thể là một quyết định chiến lược: nói lên quan điểm, thúc đẩy cách nhìn mới, và kêu gọi các lãnh đạo toàn cầu định hướng lại đầu tư.

Trước hết, cần thừa nhận điểm mạnh trong luận lý của Bill Gates.

Ông đặt ra câu hỏi căn bản là mục tiêu cuối cùng của chúng ta là gì?

Là “giảm con số độ C” hay là “giảm đau khổ và bảo đảm đời sống con người

Tư duy này mang tính nhân đạo, nhắc nhở cộng đồng quốc tế rằng biến đổi khí hậu là vấn đề làm trầm trọng thêm nghèo khổ, làm suy yếu hệ thống y tế, và tấn công trực tiếp tới sinh kế của nông dân, những người vốn đã dễ tổn thương. Trong bối cảnh đó, các sáng kiến tập trung vào thích ứng, hỗ trợ nông dân, và nâng cao năng lực hệ thống y tế là những can thiệp mang lại hiệu quả tức thì cho đời sống con người. Đây là thông điệp có sức thuyết phục khi nhìn từ góc độ đạo đức công bằng và hiệu quả của nguồn lực.

Quyết định không tham dự kỳ Thượng đỉnh COP30 lần nầy cùng những khuyến cáo của ông, phải chăng đã đến thời điểm về “sự biến đổi khí hậu” bắt đầu… rẽ sang một bước ngoặt mới?

4-    COP30 tại Brazil năm nay

Hội nghị Liên Hiệp Quốc về Biến đổi Khí hậu COP30, ngày 10/11/2025, chính thức khai mạc tại Belem, cửa ngõ vùng rừng Amazon, Brazil và kéo dài đến ngày 21/11, với sự tham dự của gần 190 phái đoàn quốc tế, khoảng gần 50 ngàn người. Các cuộc đàm phán năm nay được dự báo đầy khó khăn do sự vắng mặt của phái đoàn Mỹ và nhiều nguyên thủ trên thế giới, cũng như thiếu sự đóng góp từ phần lớn các nước có nền kinh tế vững mạnh. Phải chăng năm nay đánh dấu thời điểm thoái trào của “cái gọi là” …sự hâm nóng toàn cầu?

Cách nay hơn một tháng, hơn một nửa số nước sẽ tham dự COP30 cho công bố bản kế hoạch hành động, vào lúc giới chuyên gia dự báo từ đây đến cuối thế kỷ, nhiệt độ trái đất tiếp tục tăng thêm 2,4°C. Điều này đặt ra một thách thức to lớn cho tham vọng kiềm hãm mức tăng nhiệt độ trên trái đất. Thỏa thuận Paris 2015 đề ra mục tiêu kìm hãm mức tăng nhiệt độ trung bình dưới 2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp và tốt nhất là không tăng quá 1,5°C.

Để đạt được những mục tiêu trên, tổng thống Brazil Lula Da Silva trong bài phát biểu cuộc thượng đỉnh giữa các nguyên thủ quốc gia, lãnh đạo chính phủ đã nhấn mạnh, việc chấm dứt phụ thuộc vào các nguồn năng lượng hóa thạch như dầu lửa, khí đốt và than đá là cần thiết. Nhưng đối với nhiều nhà quan sát, đây lại là một nhiệm vụ bất khả thi, không có cơ may đạt được đồng thuận, do vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ các nước sản xuất dầu lửa.

Việc hỗ trợ các nước đối phó với thiên tai, một chủ đề trọng tâm đối với các nước phương Nam, đặc biệt tại châu Phi, đang đặt ra một thách thức lớn. Các nhà đàm phán phải xác định 100 chỉ số để đo lường mức độ sẵn sàng của các nước. Tuy nhiên, đối với các nước dễ bị tổn thương bởi thiên tai, điều cần nhất để nâng cao khả năng đối phó là tài chính.

Đặc phái viên đài RFI, Jeanne Richard từ Belem giải thích:” Hội nghị Khí hậu Liên Hiệp Quốc vừa công bố lộ trình với nhiều hướng khác nhau để đạt được mục tiêu huy động 1.300 tỷ đô la hỗ trợ các nước nghèo từ Ngân hàng Phát triển, Quỹ Tiền tệ Quốc tế IMF, các hãng bảo hiểm, các nước giàu cho đến các nhà hảo tâm… tất cả các bên được gọi chung tay đóng góp.

Lorelei Limousine, một nhà hoạt động cho Greenpeace còn đưa ra một hướng đi khác là đánh thuế những nước gây ô nhiễm. Theo đó, "mỗi năm, ngành công nghiệp hóa thạch thu được khoảng 1.500 tỷ đô la lợi nhuận. Nếu áp dụng biện pháp đánh thuế lợi tức đối với ngành công nghiệp hóa thạch này, các nước có thể thu về ít nhất 400 tỷ đô la mỗi năm."

Về phía các nước công nghiệp hóa, họ giải thích rằng ngân khố đang cạn kiệt, và cần huy động nguồn tài chính tư nhân. Khó khăn chính ở COP năm nay sẽ là việc tìm kiếm các nguồn tài trợ khác nhau và có được những cam kết rõ ràng. Các cuộc tranh luận được dự báo là rất căng thẳng. Và không một nước nào muốn mở hầu bao.

Chủ đề chính của Brasil là “từ việc lên kế hoạch sang hành động”, quốc gia chủ nhà muốn trọng tâm hơn vào rừng, sinh thái, chuyển đổi năng lượng sạch thay vì chỉ cam kết mới. Địa điểm chọn ở Amazon (Belém) mang tính biểu tượng lớn, khu rừng mưa Amazon là một trong những “lá phổi” của Trái Đất, và Brazil muốn nhấn mạnh rằng bảo vệ thiên nhiên, đặc biệt rừng, là phần không thể thiếu của chiến lược chống biến đổi khí hậu. 

Những nội dung trọng tâm và kỳ vọng:

• Cắt giảm phát thải và các Khoản đóng góp do quốc gia tự quyết định. Các cam kết mới được trình bày cho thấy nếu khai triển thì sẽ giúp giảm khoảng 12% phát thải toàn cầu tới năm 2035 so với mức tham chiếu.  Tuy nhiên, con số này vẫn xa mục tiêu giảm lớn hơn để giữ được 1.5°C.
• Rừng, đất đai và bảo tồn thiên nhiên: Với chủ nhà Brazil có đề nghị lớn như quỹ bảo vệ rừng (ví dụ Tropical Forest Forever Facility – TFFF) và nhấn mạnh rằng rừng và sinh thái là “giải pháp” chống biến đổi khí hậu chứ không chỉ là vấn đề phụ. 
• Chuyển đổi năng lượng và công nghiệp: Giảm dần khí thải từ điện, nhiên liệu hóa thạch, công nghiệp nặng, đồng thời đẩy mạnh năng lượng tái tạo. Brasil đặt trọng tâm vào việc hành động thay vì chỉ nói nhiều. 
• Tài chính khí hậu và công bằng quốc tế: Vấn đề ai trả tiền, làm sao hỗ trợ các nước đang phát triển, nước bị ảnh hưởng nặng bởi biến đổi khí hậu là rất lớn. 

Tất cả cũng chỉ là một sự lập lại “vũ như cẩn” ngoài việc xem “rừng” là “giải pháp”

chính cho việc giảm thiểu khí hậu toàn cầu…

5-    Góc nhìn về Việt Nam

Việt Nam có lợi thế cấu trúc rừng, khí hậu nhiệt đới, đa dạng sinh học, tương đồng về nhiều khía cạnh với Amazon. Việc diễn ra COP30 tại Amazon là lời nhắc trực tiếp rằng bảo vệ rừng, đất đai, sinh thái là không chỉ “hỗ trợ quốc tế” mà là phần chiến lược phát triển quốc gia của Việt Nam.

Chính sách phát triển của Việt Nam cần hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường, giống như chủ đề tại COP30 “chuyển từ kế hoạch sang hành động”có hiệu quả”?

Việt Nam là nước đang phát triển, chịu ảnh hưởng lớn từ biến đổi khí hậu, nên cũng rất có lợi khi xem việc đàm phán tài chính, hỗ trợ, thích ứng là phần quan trọng. COP30 đặt vấn đề tài chính, hỗ trợ nước nghèo rất rõ và đây có thể là kinh nghiệm hoặc bài học cho Việt Nam khi tham gia các diễn đàn quốc tế.

Hội nghị tại Amazon cũng nhắc rằng nếu phát triển hạ tầng không tính tới môi trường, sẽ có phản tác dụng. Việt Nam cũng cần cân nhắc rất kỹ khi phát triển hạ tầng lớn, đặc biệt khu vực nhạy cảm như đồng bằng, ven biển, rừng ngập mặn  để tránh “phát triển hôm nay nhưng trả giá môi trường ngày mai”.

Vì vậy, bài học cho Việt Nam là: chúng ta cần đón nhận cả hai chiều, tiếp thu các sáng kiến hữu hiệu về thích ứng, nông nghiệp chịu hạn hán, và nâng cao năng lực y tế; đồng thời không để những giải pháp kỹ thuật hay các cam kết tài trợ che khuất nhiệm vụ lớn hơn là đề nghị cam kết giảm phát thải công bằng và có trách nhiệm từ các quốc gia phát thải lớn.

Việt Nam nên tận dụng nguồn đầu tư đổi mới để nâng cao năng lực nội địa, ví dụ nhân rộng giống cây trồng chịu hạn, hệ thống cảnh báo sớm, và năng lực y tế cộng đồng, nhưng cũng phải dùng vị thế ngoại giao của mình tại các diễn đàn đa phương để đòi hỏi hỗ trợ tài chính và chuyển giao công nghệ có điều kiện minh bạch, không đề cao quyền quyết định tập trung vào nhà tài trợ bên ngoài.

6-    Kết luận

Chúng ta đang sống trong một thời điểm đặc biệt, biến đổi khí hậu không còn là dự báo xa xôi mà đã trở thành thực tế khắc nghiệt. Ba năm gần đây, 2023, 2024, 2025, là ba năm nóng nhất trong lịch sử hiện đại, với các hiện tượng cực đoan xuất hiện ngày càng dày đặc như hạn hán, cháy rừng, lũ lụt, bão nhiệt đới. Những vùng rừng, đồng bằng và sông ngòi trên thế giới đang chịu áp lực môi sinh liên tục, và nhiều nhà khoa học cảnh báo rằng ngưỡng 1,5°C có thể bị vượt trước năm 2030.

Trong bối cảnh đó, các Hội nghị Thượng đỉnh về Biến đổi Khí hậu (COP), trong đó COP30 đang diễn ra tại Brazil, đóng một vai trò quan trọng. Nhưng thực tế không hề dễ dàng. Cam kết tài chính từ các nước phát triển, vốn được hứa từ COP15 cho đến nay vẫn chưa đạt mục tiêu 100 tỷ USD/năm, và phần lớn còn dựa trên hình thức vay mượn, chưa thực sự giải quyết nhu cầu thích ứng và bồi thường thiệt hại cho các nước dễ bị tổn thương.

Khoảng cách giữa lời hứa và hiện thực vẫn là một thách thức lớn.

Tuy nhiên, chúng ta cũng có lý do để lạc quan thận trọng. Năng lượng tái tạo đang phát triển mạnh, chiếm hơn 30% công suất điện mới toàn cầu năm 2025; các nền kinh tế lớn như Mỹ, EU, Trung Cộng đã bắt đầu cạnh tranh trong công nghệ xanh. Và COP30 đã đặt rừng Amazon làm biểu tượng, nhấn mạnh mối liên hệ giữa bảo vệ thiên nhiên và công bằng xã hội. Đây là tín hiệu rằng COP đang chuyển từ một diễn đàn chính trị hứa hẹn sang một cơ chế giám sát hành động, kết nối chính sách, tài chính, và cộng đồng địa phương.

Vậy dưới tầm nhìn tổng thể, COP chưa thất bại, nhưng chưa đủ nhanh và chưa đủ công bằng. Trong ngắn hạn, chúng ta bi quan vì nhiệt độ vẫn tăng và tài chính khí hậu vẫn thiếu. Trong dài hạn, chúng ta có lý do để lạc quan vì công nghệ xanh đang trở thành lợi thế cạnh tranh, xã hội dân sự và giới trẻ tạo áp lực mạnh mẽ, và cơ chế toàn cầu dần mang tính ràng buộc.

Mỗi quốc gia, mỗi tổ chức, mỗi cá nhân đều có vai trò.

Nếu chúng ta cùng hành động, COP không chỉ là hội nghị, mà sẽ trở thành công cụ thực sự thay đổi tương lai Trái Đất, để từ lời hứa chuyển sang hành động, từ hành động chuyển sang kết quả.

Tiếng nói của Bill Gates về Thượng đỉnh COP30 năm nay làm nổi bật một nghịch lý trong chính sách khí hậu toàn cầu, giữa sự cần thiết của hành động khẩn cấp giảm phát thải và nhu cầu tức thời bảo vệ sinh kế con người. Thách thức đối với các nhà hoạch định chính sách, kể cả Việt Nam, là tìm cách cân bằng hai thành tố này nhằm cắt giảm phát thải theo lộ trình công bằng, trong khi đồng thời đẩy mạnh các chương trình thích ứng, nâng cao khả năng phục hồi cho những cộng đồng dễ bị tổn thương nhất.

COP30 tại Brazil không chỉ là “hội nghị quốc tế thường niên” mà khi đặt tại Amazon, với chủ đề hành động và thiên nhiên, nó mang ý nghĩa biểu tượng mạnh mẽ. Tuy nhiên, như thường lệ trong các COP, có cả cơ hội lớn và rủi ro lớn là nếu không có bước tiến thực sự, lời kêu gọi sẽ chỉ là lời nói.

Đối với Việt Nam, đây là thời điểm tốt để học hỏi, không chỉ “tham dự” mà suy nghĩ chiến lược là làm sao để từ cam kết quốc tế trở thành hành động quốc gia có hệ quả thực.

Mai Thanh Truyết

Houston – Tháng 11-2025