CẢM NGHĨ CỦA MỘT NGƯỜI KHÔNG KITÔ GIÁO

VỀ NGÀY LỄ TẠ ƠN VÀ ĐỨC TIN THIÊN CHÚA

 

Ngày Lễ Tạ Ơn -Thanksgiving là một trong những ngày lễ quan trọng nhất của văn hóa Hoa Kỳ. Dù bắt nguồn từ niềm tin Kitô giáo của những người Thanh Giáo - Pilgrims đặt chân lên vùng đất Plymouth bốn thế kỷ trước, lễ này đã vượt khỏi biên giới tôn giáo để trở thành một ngày kỷ niệm mang giá trị chung của con người là biết ơn sự sống.

Là một người không theo Kitô giáo, tôi luôn quan sát Ngày Lễ Tạ Ơn với một cảm giác vừa gần gũi vừa lạ lẫm. Gần gũi vì ai cũng có thể hiểu, cảm, và chia sẻ với tinh thần biết ơn, Lạ lẫm vì ngày lễ này gắn liền với những lời cầu nguyện dâng lên Thiên Chúa, một thực thể mà tôi không theo, không thờ, nhưng vẫn nhìn với sự tôn trọng.

Sự giao thoa giữa người có đức tin và người đứng ngoài niềm tin chính là điều thôi thúc tôi viết lên bài viết này nhằm mục đích để tìm hiểu xem người không Kitô giáo có thể gặp gỡ đức tin Thiên Chúa ở điểm nào, và làm thế nào để Ngày Lễ Tạ Ơn trở thành một không gian chung của nhân loại, không phân biệt tín ngưỡng.

   1- Nền tảng của Lễ Tạ Ơn từ lời cầu khẩn đến bản sắc chung

Nguồn gốc của Lễ Tạ Ơn không thể tách rời khỏi tôn giáo. Pilgrims – những người Thanh Giáo Anh – đã rời lục địa châu Âu vì muốn được thờ phượng Thiên Chúa theo cách của họ. Cuộc vượt biển khốc liệt cướp đi một nửa nhóm người vào mùa đông đầu tiên trên đất Mỹ tàn khốc, và mùa gặt đầu tiên năm 1621 đánh dấu khoảnh khắc họ cúi đầu cảm tạ Chúa trước khi bắt đầu một hành trình mới.

Nhưng điều đáng nói hơn là, ngay cả khi chiếc rễ của Lễ Tạ Ơn nằm sâu trong lòng Kitô giáo, chiếc thân và tán lá của nó đã vươn ra bao phủ toàn xã hội Mỹ. Người theo Do Thái giáo, Islam, Phật giáo, Ấn giáo, hay hoàn toàn vô thần đều có thể cảm nhận ngày lễ này như một dịp đoàn tụ gia đình, một thời điểm suy tư, một khoảnh khắc làm chậm nhịp sống để nhìn lại chính mình.

Tôi nhận ra rằng một giá trị tôn giáo, khi qua thời gian, có thể trở thành giá trị văn hóa. Và văn hóa thì luôn rộng mở hơn tôn giáo, vì nó thuộc về cộng đồng chứ không chỉ một đức tin.

Thanksgiving không chỉ là một nghi thức tôn giáo hay sự kiện lịch sử. Đây là ngày lễ phản ánh sâu sắc bản chất và tinh thần Mỹ theo nhiều góc cạnh khác nhau.

Giá trị “biết ơn” là nền tảng đạo đức của xã hội Mỹ

Người Mỹ xem Thanksgiving như thời điểm nhìn lại hành trình một năm: công việc, sức khỏe, gia đình, khó khăn và thành tựu. Truyền thống “nêu lời tạ ơn” trong bữa ăn là nghi thức gia đình được gìn giữ ở hầu hết các tiểu bang, từ thành thị đến nông thôn.

Tinh thần này được dạy cho trẻ em từ cấp tiểu học như một giá trị đạo đức căn bản về lòng biết ơn là cách kết nối con người với nhau và với đất nước.

Thanksgiving như chất keo gắn kết gia đình

Đây là kỳ lễ có lượng người Mỹ di chuyển lớn nhất trong năm, vượt cả Giáng sinh. Các thành viên trong gia đình, dù đi học xa hay đi làm ở bang khác, đều cố gắng trở về nhà. Bữa ăn với gà tây, khoai tây nghiền, nước sốt cranberry và bánh bí rợ trở thành biểu tượng của sự đoàn tụ.

Giữa một xã hội năng động, đôi khi căng thẳng, Thanksgiving đóng vai trò tạo ra không gian “tạm dừng” để kết nối với nhau.

Các nhà xã hội học Mỹ nhận xét rằng Lễ Tạ Ơn giúp chúng ta giảm căng thẳng xã hội, tăng mức độ kết nối cộng đồng, và là dịp để nuôi dưỡng cảm giác an toàn (social safety).

Đó là dịp để mọi người nhìn nhận những khó khăn đã vượt qua và củng cố niềm hy vọng cho tương lai. Và những giá trị trên vẫn còn ảnh hưởng cho đến ngày nay. Tuổi trẻ Mỹ vẫn còn xem đó là những chuẩn mực trong đời sống trong xã hội ngày hôm nay.

Thanksgiving qua nhận thức lịch sử vẫn mang giá trị tích cực trong đời sống.

Vì Thanksgiving cũng là dịp người Mỹ suy ngẫm về quan hệ với người bản địa. Ngày nay, một số cộng đồng bản địa tổ chức National Day of Mourning - Ngày Tang thương Quốc gia, để tưởng nhớ những bi kịch mà họ trải qua sau khi người châu Âu đến.

Điều này giúp xã hội Mỹ nhìn nhận lịch sử phức tạp hơn và hướng tới sự công bằng trong ký ức tập thể.

Thanksgiving gắn liền với hình ảnh của một xã hội đa sắc tộc nhưng có chung giá trị, một tinh thần tự lực, vượt khó và tạ ơn, cũng như khát vọng xây dựng cuộc sống tốt đẹp hơn.

Đó chính là những tầng lớp ý nghĩa sâu xa hợp thành American Dream – Giấc mơ Mỹ.

Thanksgiving là sự giao hòa giữa lịch sử và văn hóa, giữa ký ức của người Pilgrims và hành trình dựng nước của người Mỹ hiện đại. Nó không chỉ là một ngày lễ, mà là một không gian tinh thần để người Mỹ dừng lại, biết ơn, yêu thương, đoàn kết và tiếp tục tiến về phía trước.

Biết ơn quá khứ – Trân quý hiện tại – Nuôi hy vọng cho tương lai.

Thanksgiving trong xã hội Mỹ hiện đại

Ngày nay, Thanksgiving là ngày quây quần bên bàn ăn gia đình. Trong sự đơn giản đó, có một ý nghĩa rất sâu xuất hiện ở Ngày Tạ Ơn rằng gia đình là nơi chữa lành, và biết ơn là nền tảng của hạnh phúc.

Lễ Tạ Ơn không chỉ là nghi thức tôn giáo hay lịch sử; nó đã trở thành một phần của tâm hồn Mỹ. Đây là ngày nhìn lại một năm đã qua với những thành công, mất mát và hy vọng, với sự trân quý những giá trị mình đang có, và chính sự nhắc nhở mình tiếp tục đi về phía trước với lòng biết ơn trong tâm khảm.

Đối với trẻ em Mỹ, trường học là nơi đầu tiên dạy các em nói lời “thank you”. Còn Thanksgiving là ngày để biến lời cảm ơn ấy thành hành động, thành ý nghĩa thực sự của cuộc sống.

        2- Đức tin Thiên Chúa dưới nhãn quan người ngoại đạo

Là người không theo Thiên Chúa giáo La Mã hay Tin Lành, tôi nhiều lần tự hỏi:”Người có đạo cảm tạ Thiên Chúa theo cách nào?” Và liệu điều ấy có liên quan gì đến đời sống tinh thần của tôi hay không?

Điều khiến tôi suy nghĩ nhất là cách người Kitô hữu nhìn cuộc sống:

• Thành công là ơn ban đến từ Chúa;
• Thất bại là bài học có chủ đích do Chúa quyết định;
• Nỗi đau là phần của thử thách của Chúa nhằm tinh luyện tâm hồn;
• Mỗi dòng sông, ngọn gió đều mang bóng dáng của Chúa, Đấng Tạo Hóa.

 

Một thế giới quan mang tính tôn giáo như vậy tạo cho những người Kitô hữu một điểm tựa bình an mà người ngoại đạo như tôi không có.

Tôi không tin vào Thiên Chúa theo cùng cách họ tin, nhưng tôi hiểu rằng con người, trước vô vàn biến động trong cuộc đời, luôn cần một trung tâm tinh thần để không bị cuốn trôi, hay bị bỏ rơi.

Người Kitô hữu tìm thấy trung tâm ấy trong Thiên Chúa.

Tôi và những người ngoài Kitô giáo tìm thấy trung tâm ấy trong

truyền thống, đạo đức, triết học, hoặc đơn giản là lòng nhân ái.

 

Nhưng dù khác nhau về nguồn gốc, những trung tâm ấy lại gặp nhau ở điểm chung: sự tôn trọng sự sống. Và do đó, Lễ Tạ Ơn, vốn khởi từ niềm tin vào Thiên Chúa, trở thành dịp để mọi người, dù không chia sẻ đức tin, vẫn có thể đồng cảm với tinh thần biết ơn.

        3- Bản chất nhân bản của sự biết ơn không thuộc riêng cho một tôn giáo nào

Nếu bỏ đi lớp vỏ tôn giáo, vật chất, ẩm thực, hay những nghi thức được xã hội hóa, Lễ Tạ Ơn chỉ còn lại một ý nghĩa duy nhất.

Đó là cảm ơn những điều vượt khỏi tầm tay mình.

Không ai tự chọn nơi mình sinh ra.

Không ai tự tạo ra sự sống cho chính mình.

Không ai kiểm soát hoàn toàn những cơ hội đến trong đời.

Những điều đó buộc ta phải nhìn nhận rằng, có những lực đẩy vô hình như lịch sử, hoàn cảnh, cộng đồng, gia đình, nhân duyên. Tất cả đã tạo nên chính ta hôm nay.

Biết ơn là hành động để mỗi người trong chúng ta nhận ra rằng con người không phải một cá thể cô lập. Nó nhắc ta nhớ là ta gắn bó với người khác, ta nợ những người đã đi trước, ta phụ thuộc vào cộng đồng và môi trường thiên nhiên, và sau cùng, ta tồn tại trong một mạng lưới rộng lớn hơn cái tôi của chính mình.

Ở điểm này, tinh thần của Lễ Tạ Ơn hoàn toàn tương thích với triết học Đông phương: vô thường, vô ngã, nhân duyên, lòng hiếu kính.

      4- Khoảnh khắc thiêng liêng trước bàn ăn – Sự giao thoa giữa tôn giáo và nhân bản

Có nhiều lần tôi tham dự những bữa tiệc Tạ Ơn tại nhà bạn bè là người Kitô hữu. Trước khi bắt đầu bữa ăn, họ nắm tay nhau, cúi đầu và đọc lời tạ ơn Thiên Chúa. Tôi không cầu nguyện theo họ, nhưng tôi lắng nghe trong sự kính trọng. Và thật lạ, tôi cảm nhận được điều thiêng liêng, một sự thiêng liêng không phải của giáo lý, mà của tình người.

Điều đó làm tôi nhận ra rằng:”Nghi thức tôn giáo, khi đặt vào khung cảnh gia đình và tình thân, không còn là hàng rào chia cách tôn giáo, mà trở thành nhịp cầu nhân bản.”

Thiêng liêng không chỉ đến từ đức tin, mà còn từ sự chân thành.

Người Kitô hữu tạ ơn Thiên Chúa của họ.

Tôi tạ ơn cuộc đời bằng ngôn ngữ của riêng mình.

 

Nhưng lòng biết ơn, dù hướng về ai, về đấng tối cao nào, vẫn làm tâm hồn ta trở nên nhẹ nhõm và rộng mở.

       5- Tạ ơn như một cầu nối liên tôn trong xã hội đa dạng

Hoa Kỳ là một quốc gia đa văn hóa, đa tôn giáo. Sống lâu ở đây, tôi nhận thấy rằng Lễ Tạ Ơn là một trong số rất ít ngày lễ, không chia rẽ, không độc quyền, không áp đặt, không đòi hỏi hay yêu cầu phải tin điều gì, và cũng không xóa bỏ dấu vết tín ngưỡng của mình.

Lễ Tạ Ơn giống như một cây cổ thụ, nhưng tán lá che mát cho tất cả. Người theo đạo Do Thái, Islam, Ấn giáo, Phật giáo, Kitô giáo, Tin Lành hay hoàn toàn chẳng tin gì cả… đều có thể tìm thấy một phần của mình trong tinh thần của ngày lễ nầy.

Tạ ơn vì gia đình.

Tạ ơn vì sức khỏe.

Tạ ơn vì những cơ hội mình may mắn có được.

Tạ ơn vì những thử thách giúp mình trưởng thành.

 

Đức tin Kitô giáo trao cho Lễ Tạ Ơn nền móng, nhưng khắp nhân loại đã trao cho Lễ Tạ Ơn chiều sâu trong ý nghĩa.

        6- Cảm nhận triết học của lòng biết ơn

Biết ơn, ở chiều sâu triết học, là hành động làm giảm cái tôi. Nó nhắc ta rằng ta không phải là trung tâm của vũ trụ. Nó giúp ta sống hòa hợp hơn với người khác và với chính mình.

Người Kitô hữu có thể nói:“Tất cả là ý Chúa.”

Người ngoài Kitô giáo có thể nói:“Tất cả là duyên và nghiệp, là bản chất vô thường của đời sống.”

Nhưng bản chất thực sự của những lời ấy giống nhau. Vì con người, dù có tin hay không, đều cần học cách khiêm nhường trước những gì mình không thể kiểm soát.

Lòng biết ơn vì vậy là một đức tính phổ quát, vượt khỏi mọi truyền thống tôn giáo.

      7- Thay lời kết: Lễ Tạ Ơn như một nghệ thuật sống chung

Với tôi, Ngày Lễ Tạ Ơn mang ý nghĩa sâu xa hơn một bữa ăn sum họp. Nó là khoảnh khắc để dừng lại giữa nhịp sống xã hội hỗn độn, để nhìn lại những gì đã nâng đỡ mình, và để thấy rằng cuộc đời này, dù bất toàn, vẫn đầy điều đáng trân trọng.

Tôi không đi nhà thờ mỗi Chủ Nhật, không đọc Kinh Thánh, không gọi Thiên Chúa bằng tiếng Cha, nhưng tôi tôn trọng niềm tin của người Kitô hữu và nhận ra rằng từ đức tin ấy, họ đã góp phần tạo nên một truyền thống biết ơn, truyền thống mà cả những người không có đức tin tôn giáo cũng có thể thừa hưởng và gìn giữ.

Trong một thế giới ngày càng phân liệt bởi sự khác biệt tôn giáo, chính trị và văn hóa, Lễ Tạ Ơn nhắc chúng ta rằng:”Con người vẫn có thể gặp nhau nơi lòng biết ơn.”
Và chính điều đó giúp chúng ta sống chung trong hòa bình, điều mà không một tôn giáo hay triết học nào có thể độc quyền.

Người có đạo tạ ơn Thiên Chúa.

Người không đạo tạ ơn đời sống.

Nhưng khi cả hai cùng cúi đầu trong tĩnh lặng, họ đang đứng cạnh nhau hơn bao giờ hết.

Mai Thanh Truyết

Cảm nhận Ngày Lễ Tạ Ơn

Houston – 27-11-2025