Con đường Việt Nam – Phần 11

Hội nhập có chọn lọc

 

1-    Học hỏi nhưng không sao chép mù quáng

Về kinh tế: Tiếp tục mở cửa thương mại, tận dụng lợi thế xuất cảng và đầu tư nước ngoài, nhưng giữ vững quyền kiểm soát đối với các ngành chiến lược như ngân hàng, năng lượng, viễn thông. Thúc đẩy sự phát triển của khu vực tư nhân, tiết giảm sự kiểm soát chặt chẽ nhằm phát huy sáng kiến của các doanh nghiệp tư nhân, nhưng vẫn bảo đảm một nền kinh tế có sự điều tiết hợp lý từ nhà nước.

Về chính trị: Xây dựng mô hình quản trị hiệu quả theo hướng cởi mở hơn, minh bạch hơn. Duy trì sự ổn định chính trị nhưng cải cách hành chính, tăng cường trách nhiệm hành chánh của chính phủ để chính quyền ngày càng hiệu quả hơn, và tránh được sự áp chế của đảng!

Về dân sự: Cần cổ súy việc phản biện xã hội trong giới hạn kiểm soát để chính sách được điều chỉnh theo thực tế, tránh tình trạng quan liêu xa rời người dân.

Về văn hóa – khoa học: Giữ gìn bản sắc dân tộc nhưng mở rộng việc tiếp thu cái hay từ thế giới. Tiếp thu khoa học, công nghệ, quản trị từ phương Tây nhưng không để mất đi giá trị đạo đức và tinh thần cộng đồng của Á Đông. Đề cao giáo dục khai phóng nhưng vẫn giữ nền tảng đạo đức truyền thống, thay vì chỉ chạy theo tự do cá nhân một cách cực đoan.

Tóm lại, Việt Nam có thể học theo cách Nhật Bản, Hàn Quốc đã làm và chọn lọc những giá trị tốt nhất từ phương Tây mà không làm mất đi gốc rễ văn hóa dân tộc.

2- Tránh hai cực đoan: Không bế quan tỏa cảng – Không "mở toẹt"

Bế quan tỏa cảng như thời phong kiến: Đó là thụt lùi. Đó là đánh mất cơ hội

·         Nếu Việt Nam khép kín, không hội nhập, sẽ bị bỏ lại phía sau trong cuộc đua công nghệ và kinh tế toàn cầu. Kinh nghiệm qua các nước như Bắc Hàn làm ví dụ tiêu cực khi từ chối giao thương với thế giới, dẫn đến kinh tế kém phát triển.

·         Nhưng, nếu mở cửa quá nhanh, thiếu kiểm soát sẽ làm mất bản sắc dân tộc, dễ rơi vào bất ổn. Một số nước Đông Âu sau khi từ bỏ hệ thống chính trị cũ và phải đối mặt với thực tế sau gần 30 năm sống trong bức màn sắt,  Họ đã gặp nhiều khó khăn do thiếu lộ trình phù hợp, dẫn đến suy thoái kinh tế, bất ổn xã hội cho đến hiện tại (2025) vẫn còn “mò mẫm” tìm một hướng đí…

·         Một số nước Trung Đông sau "Mùa xuân Ả Rập" cũng rơi vào hỗn loạn khi thay đổi chính trị quá nhanh mà không có hệ thống quản trị đủ mạnh để thay thế.

3- Việt Nam nên đi con đường tiệm tiến, cải cách từng bước để tránh những   cú sốc lớn cho xã hội.

Hội nhập nhưng có kiểm soát, phát triển bền vững và chọn lọc mô hình phù hợp:

·         Học hỏi kinh tế thị trường của phương Tây, nhưng duy trì sự ổn định chính trị như Singapore, Nam Hàn.

·         Thực hiện cải cách pháp luật để tăng cường tính minh bạch nhưng không làm rối loạn hệ thống quản trị.

·         Tập trung vào phát triển con người nhằm nâng cao dân trí trước khi mở rộng tự do.

·         Một nền dân chủ bền vững cần đi cùng với dân trí cao, ý thức pháp luật mạnh mẽ.

·         Đẩy mạnh giáo dục khai phóng, tư duy phản biện nhưng không đi đến cực đoan phủ nhận giá trị truyền thống.

·         Cân bằng giữa tự do cá nhân và trách nhiệm cộng đồng. Học phương Tây về quyền con người, nhưng không để quyền tự do cá nhân lấn át lợi ích tập thể.

·         Giữ gìn văn hóa gia đình, tinh thần đoàn kết của Á Đông, thay vì chạy theo chủ nghĩa cá nhân cực đoan.

Câu hỏi được đặt ra rất quan trọng: “Liệu đi theo lộ trình cải cách có làm chậm sự phát triển của Việt Nam, trong khi thế giới đang tiến lên rất nhanh? Có thể nào tận dụng cơ hội để “bước nhanh” mà vẫn tránh được những cú sốc?”

Xin thưa, câu trả lời nằm ở chiến lược phát triển theo từng lĩnh vực, có những lĩnh vực cần đột phá ngay lập tức, nhưng có những lĩnh vực cần cải cách từ từ để tránh bất ổn.

Lĩnh vực cần “bước nhanh” để không bị bỏ lại phía sau:

Kinh tế – Công nghệ mạng cần phải tiến thật nhanh:

·         Việt Nam cần tận dụng làn sóng công nghệ (AI, blockchain, IoT, năng lượng tái tạo, sản xuất thông minh) để bứt phá đuổi kịp theo tiến bộ toàn cầu;

·         Tập trung thu hút đầu tư phẩm chất cao từ các tập đoàn công nghệ hàng đầu thế giới, thay vì chỉ làm gia công giá rẻ.

·         Khuyến khích startup công nghệ, hỗ trợ doanh nghiệp Việt Nam tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, thay vì chỉ là nhà thầu gia công cho nước ngoài.

Ví dụ: Singapore và Đại Hàn không có tài nguyên thiên nhiên, nhưng nhờ tập trung vào công nghệ cao (như Samsung, LG, Grab) nên họ đã vươn lên nhanh chóng. Việt Nam có thể làm điều tương tự.

Giáo dục và  Đổi mới mạnh mẽ để tạo ra thế hệ công dân toàn cầu

·         Cải cách giáo dục theo hướng tư duy phản biện, sáng tạo, chứ không chỉ dạy lý thuyết và học thuộc lòng.

·         Đẩy mạnh đào tạo công nghệ, ngoại ngữ, kỹ năng mềm để lao động Việt Nam có thể cạnh tranh toàn cầu.

·         Khuyến khích tinh thần khởi nghiệp thay vì tâm lý “an toàn”, “ổn định” theo kiểu cũ, kiểu tiểu thủ công nghệ.

Ví dụ: Estonia (một nước nhỏ ở châu Âu) đã áp dụng giáo dục số hóa, lập trình từ tiểu học và trở thành một cường quốc công nghệ. Việt Nam hoàn toàn có thể đi theo hướng này.

Hệ thống quản trị – Ứng dụng công nghệ để minh bạch hơn, hiệu quả hơn

·         Xây dựng chính phủ điện tử để giảm quan liêu, giấy tờ rườm rà, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp.

·         Ứng dụng blockchain trong quản lý đất đai, tài chính công, giảm tham nhũng, tăng niềm tin của người dân vào chính phủ.

·         Thay đổi cách điều hành nhà nước theo hướng mô hình “quốc gia khởi nghiệp” như Israel, Singapore.

Ví dụ: UAE đã ứng dụng AI vào quản trị công, giúp tiết kiệm hàng tỷ USD mỗi năm. Việt Nam có thể học hỏi để tăng hiệu suất mà không cần phải thay đổi chính trị quá nhanh.

3-    Lĩnh vực cần cải cách từ từ để tránh cú sốc xã hội

Chính trị – Cần cải cách dần dần, tránh bất ổn

·         Không nên thay đổi quá nhanh vì sẽ gây rối loạn. Hãy tăng cường minh bạch, cải thiện quản trị, lắng nghe người dân nhiều hơn trước khi tiến tới những cải cách lớn hơn.

·         Mô hình như Singapore có thể là hướng tham khảo: chính trị ổn định, nhưng chính phủ luôn đổi mới, luôn gần gũi với người dân.

·         Cải thiện hệ thống luật pháp để bảo vệ quyền lợi doanh nghiệp và người dân tốt hơn, mà không gây xáo trộn xã hội.

Văn hóa – Giữ gìn bản sắc nhưng không bảo thủ

·         Hội nhập văn hóa nhưng phải có bộ lọc, không để mất đi giá trị truyền thống.

·         Phát triển ngành công nghiệp văn hóa để tạo ra những sản phẩm văn hóa mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam nhưng vẫn có sức hút toàn cầu (như Hàn Quốc đã làm với K-pop, điện ảnh).

Ví dụ: Hàn Quốc đã tiếp thu văn hóa phương Tây nhưng vẫn giữ được bản sắc Á Đông. Việt Nam có thể làm điều tương tự.

4-    Kết luận

Việt Nam có thể đi nhanh, nhưng phải có chiến lược thông minh, không chậm chạp theo kiểu “cải cách nửa vời”, nhưng cũng không nóng vội vã gây mất ổn định. Việt Nam cần tận dụng cơ hội nhảy vọt ở các lĩnh vực như công nghệ, giáo dục, kinh tế; cũng như cần cải cách chính trị, xã hội theo lộ trình để tránh cú sốc. Theo dõi và học hỏi từ những quốc gia đã thành công để không mắc sai lầm.

Làm được những việc kể trên, Việt Nam sẽ có một hướng đi dung hòa, hội nhập nhưng không đánh mất bản sắc

Không khép kín như thời phong kiến, nhưng cũng không mở cửa vô điều kiện mà không có sự chuẩn bị.

Chọn lọc những giá trị tốt nhất từ phương Tây để áp dụng, nhưng vẫn giữ nền tảng văn hóa Á Đông.

Cải cách từ từ, theo lộ trình, tránh những biến động quá nhanh có thể gây mất ổn định.

Thử hỏi, lộ trình kể trên có làm chậm những bước tiến bộ nhảy vọt không?

Có thể nào, Việt Nam nhân cơ hội cần bước nhanh để đuổi kịp thế giới?

Mai Thanh Truyết

Con đường Việt Nam

Tháng 9-2025