Con Đường Dân chủ hóa Việt Nam Thúc đẩy xã hội dân sự - Phần II Việc thúc đẩy xã hội dân sự trong bối cảnh một chế độ độc tài như hiện nay tại Việt Nam, với sự kiểm soát chặt chẽ của nhà nước và lực lượng an ninh, đặc biệt là công an, là một thách thức vô cùng lớn. Tuy nhiên, mặc dù có những yếu tố rất khó khăn, việc thúc đẩy và phát triển xã hội dân sự vẫn có thể thực hiện được trong một số hình thức nhất định, tùy thuộc vào các chiến lược và phương thức mà các nhóm, tổ chức dân sự có thể áp dụng. Dưới đây là một số yếu tố và chiến lược có thể giúp thúc đẩy xã hội dân sự trong điều kiện hiện tại: 1. Xây dựng các tổ chức dân sự hợp pháp trong khuôn khổ pháp luật • Tận dụng các hình thức hợp pháp: Trong khi nhiều tổ chức xã hội dân sự độc lập bị hạn chế hoặc bị đàn áp, một số tổ chức có thể hoạt động trong khuôn khổ pháp luật, mặc dù các hoạt động của chúng có thể bị giám sát chặt chẽ. Các nhóm hoạt động trong các lĩnh vực như giáo dục, bảo vệ quyền lợi người lao động, bảo vệ môi trường, hay các tổ chức thiện nguyện có thể tận dụng các cơ chế chính thức để gây ảnh hưởng và thu hút sự tham gia của công dân. • Tạo dựng mạng lưới liên kết: Các tổ chức xã hội dân sự có thể hoạt động dưới hình thức mạng lưới, dù không trực tiếp đối đầu với nhà nước. Một số tổ chức có thể hoạt động trong phạm vi an toàn, nhưng vẫn có thể tạo ra một lực lượng mạnh mẽ thông qua sự liên kết và phối hợp. 2. Xử dụng công nghệ và mạng xã hội • Mạng xã hội và internet: Công nghệ, đặc biệt là mạng xã hội, là công cụ quan trọng để tạo ra các kênh thông tin, truyền bá ý tưởng và tổ chức các phong trào dân sự mà không bị phát hiện ngay lập tức. Các nhóm dân sự có thể sử dụng Internet để kết nối, trao đổi thông tin, và thảo luận các vấn đề xã hội mà không bị sự kiểm duyệt của nhà nước giám sát một cách dễ dàng. • Tổ chức các hoạt động "ẩn danh" trực tuyến: Các phong trào có thể tiến hành hoạt động qua các nền tảng trực tuyến, chẳng hạn như tổ chức các cuộc thảo luận, chia sẻ tài liệu, và triển khai các chiến dịch công khai hoặc phản biện mà không gây sự chú ý của chính quyền ngay lập tức. 3. Thực hiện các hoạt động dân sự ôn hòa, không đối đầu trực tiếp • Tổ chức các hoạt động không bạo lực: Các phong trào dân sự có thể thúc đẩy các hoạt động ôn hòa như hội thảo, biểu tình không bạo lực (với quy mô nhỏ, kín đáo), các cuộc gặp gỡ cộng đồng, và các hoạt động truyền thông nhẹ nhàng để nâng cao nhận thức về các vấn đề xã hội. Các hoạt động này có thể diễn ra trong các khuôn khổ mà ít bị sự kiểm soát của chính quyền nhận diện. • Hoạt động dưới hình thức “lòng dân”: Một phương thức khác là thực hiện các hoạt động trong các cộng đồng nhỏ, không công khai hoặc không trực tiếp đối diện với nhà nước, nhưng vẫn có thể gây ảnh hưởng, chẳng hạn như qua các nhóm xã hội về bảo vệ môi trường, chăm sóc cộng đồng, hoặc các hoạt động giáo dục về quyền con người. 4. Xử dụng các phương thức đối thoại gián tiếp • Tạo ra cơ hội đối thoại với nhà nước: Mặc dù chính quyền Việt Nam có xu hướng kiềm chế sự tham gia của các nhóm dân sự, nhưng vẫn có những cơ hội cho đối thoại gián tiếp. Các nhóm dân sự có thể tiếp cận các cơ quan chính phủ qua các cuộc hội thảo, hội nghị, hoặc các cuộc đối thoại chính thức để nêu lên các vấn đề xã hội và yêu cầu cải cách mà không trực tiếp thách thức chính quyền. • Công khai các vấn đề nhưng không đối đầu trực tiếp: Các nhóm xã hội dân sự có thể tìm cách làm cho các vấn đề xã hội, như quyền lao động, quyền tự do ngôn luận, hay bảo vệ môi trường, trở thành vấn đề công chúng. Họ có thể tạo áp lực lên chính phủ thông qua việc lôi kéo sự chú ý của dư luận trong nước và quốc tế. 5. Kêu gọi sự hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế • Tận dụng sự hỗ trợ từ quốc tế: Các tổ chức xã hội dân sự có thể tận dụng sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế, các quốc gia và các nhóm quyền con người để nâng cao nhận thức toàn cầu về những vấn đề mà họ đang đối mặt. Sự chú ý từ quốc tế có thể giúp giảm thiểu sự đàn áp của nhà nước và tạo ra sức ép đối với chính quyền Việt Nam. • Tham gia vào các sáng kiến toàn cầu: Các nhóm xã hội dân sự có thể kết nối và tham gia vào các sáng kiến toàn cầu về quyền con người, môi trường, hoặc các vấn đề dân chủ để thu hút sự chú ý và hỗ trợ từ cộng đồng quốc tế. 6. Tạo dựng những thay đổi từ trong cộng đồng nhỏ • Bắt đầu từ cộng đồng nhỏ: Dù khó khăn, nhưng xã hội dân sự có thể bắt đầu từ những thay đổi nhỏ trong cộng đồng. Những tổ chức dân sự có thể tạo dựng niềm tin từ các nhóm nhỏ, gây dựng sự tham gia từ dưới lên, và từ đó xây dựng một lực lượng dân sự mạnh mẽ hơn trong tương lai. • Khuyến khích tư duy phản biện trong cộng đồng: Dân chủ và xã hội dân sự có thể được thúc đẩy từ việc nuôi dưỡng tư duy phản biện trong cộng đồng, tạo ra một thế hệ công dân tự do, dám nói lên tiếng nói của mình, đồng thời giữ gìn sự kết nối trong cộng đồng. Kết luận Việc thúc đẩy xã hội dân sự trong bối cảnh hiện nay ở Việt Nam là một thử thách lớn, nhưng không phải là không thể. Đặc biệt khi chính quyền và lực lượng an ninh kiểm soát chặt chẽ, các nhóm xã hội dân sự cần phải sáng tạo trong cách tiếp cận, sử dụng công nghệ, tổ chức các hoạt động ôn hòa, và tận dụng sự hỗ trợ quốc tế. Sự phát triển của xã hội dân sự không cần phải diễn ra một cách công khai hay đối đầu trực tiếp mà có thể bắt đầu từ những thay đổi nhỏ trong cộng đồng và từ đó gây ảnh hưởng rộng hơn. Mặc dù vậy, sự kiên trì và khả năng đối phó với sự đàn áp là những yếu tố quan trọng để các phong trào dân sự có thể tồn tại và phát triển. Tạo dựng nhiều xã hội dân sự dù lớn hay nhỏ sẽ là những bước chân kết hợp được sức mạnh dân tộc. Bạn nghĩ sao? Mai Thanh Truyết Con đường dân chủ hóa Việt Nam - 2025