Cơ quan Bảo vệ Môi trường – EPA là gì? Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ - Environmental Protection Agency - EPA là một cơ quan liên bang độc lập của chính phủ Mỹ, được thành lập nhằm bảo vệ sức khỏe con người và môi trường. Cách đây hơn nửa thế kỷ, một biến cố bất thường đã xảy ra trên đất Mỹ: một con sông bốc cháy. Đó là sông Cuyahoga ở bang Ohio – nơi mà lớp dầu thải và hóa chất công nghiệp phủ dày đến nỗi chỉ một tia lửa cũng đủ biến mặt nước thành biển lửa. Sự kiện này không chỉ làm chấn động truyền thông mà còn đánh thức một nước Mỹ đang ngập trong khói bụi của công nghiệp hóa, đang say sưa với tăng trưởng kinh tế sau Thế chiến mà quên mất rằng: phát triển không thể đổi bằng sự hủy diệt của thiên nhiên. Chính trong bối cảnh ấy, vào ngày 2 tháng 12 năm 1970, dưới thời Tổng thống Richard Nixon, Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ – Environmental Protection Agency (EPA) đã được chính thức thành lập. Sự ra đời của EPA không phải là kết quả của một sáng kiến riêng lẻ trong Nhà Trắng hay Quốc hội. Đó là sự cộng hưởng của ba lực đẩy lịch sử: • Khoa học lên tiếng, với tác phẩm “Silent Spring” của Rachel Carson, cảnh báo về cái chết thầm lặng của thiên nhiên do hóa chất nông nghiệp – đặc biệt là DDT. • Người dân Mỹ hành động, với phong trào Ngày Trái Đất lần đầu tiên năm 1970, quy tụ hơn 20 triệu người xuống đường – một làn sóng chưa từng thấy trong lịch sử bảo vệ môi trường. • Báo chí và công luận, mạnh mẽ đặt câu hỏi: “Liệu nước Mỹ có thể hít thở không khí tự do nếu bầu trời đen khói, nếu sông ngòi đầy chất độc?” Đứng trước áp lực ấy, chính quyền liên bang không thể đứng ngoài. EPA được thiết lập như một cơ quan độc lập, không thuộc bất kỳ bộ nào, với nhiệm vụ bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tài nguyên thiên nhiên trước sự xâm hại của chính con người. 1. Thành lập và bối cảnh ra đời EPA được thành lập ngày 2 tháng 12 năm 1970 theo một sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Richard Nixon. Thập niên 1960 là thời kỳ bùng nổ nhận thức về môi trường tại Mỹ, với các sự kiện như: • Cuốn sách “Silent Spring” (1962) của Rachel Carson vạch trần hậu quả của thuốc trừ sâu DDT; • Vụ cháy sông Cuyahoga (Ohio) do ô nhiễm hóa chất năm 1969; • Áp lực từ phong trào môi trường và phản ứng của công chúng buộc chính phủ phải hành động. 2. Hoạt động của EPA EPA ra đời như một bước đi lịch sử, tập trung quyền lực phân tán từ nhiều cơ quan khác nhau vào một tổ chức chuyên biệt về bảo vệ môi trường. EPA có mục tiêu và mục đích rõ ràng:”Đó là bảo vệ sức khỏe con người và gìn giữ môi trường tự nhiên như không khí, nước và đất đai sinh tồn của chúng ta như: • Xây dựng và thi hành luật môi trường, phối hợp cùng các tiểu bang và địa phương; • Giám sát và giới hạn ô nhiễm không khí, nước, đất; • Quản lý chất thải nguy hại, chất độc, hóa chất công nghiệp; • Cấp phép và kiểm soát chất lượng sản phẩm hóa học, thuốc trừ sâu; • Khôi phục các địa điểm ô nhiễm nghiêm trọng (Superfund sites); • Nghiên cứu khoa học môi trường, ban hành tiêu chuẩn dựa trên bằng chứng khoa học. Ngay từ những năm đầu, EPA đã thực thi nhiều đạo luật mang tính bước ngoặt trong đời sống con người như: • Đạo luật Clean Air Act (1970), kiểm soát ô nhiễm không khí từ công nghiệp và xe cộ; • Đạo luật Clean Water Act (1972), làm sạch sông hồ, kiểm soát nước thải; • Đạo luật Safe Drinking Water Act (1974), bảo vệ nguồn nước uống cho mọi gia đình Mỹ; • Và đặc biệt đạo luật Superfund (1980), đạo luật buộc các công ty gây ô nhiễm phải trả tiền và chịu trách nhiệm xử lý chất độc hại tồn đọng. Một thí dụ điển hình là các Cty Rác và Bãi rác (landfill). Trong thời gian khác thác Cty phải trích ra một tỷ lệ tiền lời và đóng góp cho Superfund. Khi Cty đóng cửa, Superfund lại cung cấp chi phí để cho Cty tiếp tục “thanh lọc” nước rỉ của bãi rác; thông thường là khoảng 30 năm sau đó. Nhờ những nỗ lực này, hàng ngàn hồ nước đã được làm sạch, không khí các thành phố lớn được cải thiện, và người dân Mỹ lần đầu tiên hiểu rằng: một xã hội văn minh không chỉ được đo bằng GDP, mà bằng phẩm chất của chính sự sống. 3. Mức độ tôn trọng của người dân Mỹ đối với EPA EPA từng được người dân Mỹ rất tôn trọng, đặc biệt trong các thập niên 1970 -1990 khi các thành tựu nổi bật như: • Làm sạch không khí nhờ Đạo luật Không khí sạch (Clean Air Act) • Cải thiện chất lượng nước nhờ Đạo luật Nước sạch (Clean Water Act) • Xử lý các chất thải độc hại trong công nghiệp. Tuy nhiên, sự tín nhiệm dành cho EPA có phần dao động tùy theo quan điểm chính trị của đảng cầm quyền: • Phe Dân chủ thường ủng hộ mạnh mẽ EPA và các biện pháp môi trường rất khắt khe, đánh thuế rất nặng trên cách dịch vụ “làm sạch môi trường”; • Phe Cộng hòa bảo thủ thường chỉ trích EPA là can thiệp quá sâu, gây gánh nặng pháp lý cho doanh nghiệp, và triết lý của phe Công hòa là “Hãy để thiên nhiên giải quyết vấn đề thiên nhiên” nghĩa là việc bảo vệ môi trường của Cộng hòa tương đối … thông thoáng hơn. Vì vậy, có một số tranh cãi lờn mỗi khi thay đổi hành pháp từ Cộng hòa ra Dân chủ hay ngược lại. Vài thí dụ điển hình dưới đây nói lên tính khác biệt giữa hay hành pháp Mỹ. • Dưới chính quyền Donald Trump (2017–2021), EPA bị cắt giảm ngân sách, thay đổi lãnh đạo (như Scott Pruitt) và đảo ngược nhiều quy định môi trường. • Tuy nhiên, dưới Joe Biden, EPA được tái củng cố và đóng vai trò trung tâm trong chương trình chống biến đổi khí hậu. • Và khi TT trở lại từ 2025, EPA lại bị áp lực vì bị nhiều cắt xén cả nhân sự lẫn các dự án hay kế hoạch hành động. Mặc dù có chia rẽ chính trị, đa số người Mỹ đều thừa nhận tầm quan trọng của bảo vệ môi trường và vai trò trung tâm của EPA trong việc này. 4. Kết luận EPA là cơ quan xương sống trong chính sách môi trường Hoa Kỳ, có quyền lực lớn và tầm ảnh hưởng sâu rộng. Dù bị tác động bởi chính trị, niềm tin vào sứ mệnh bảo vệ sức khỏe con người và thiên nhiên của EPA vẫn là nền tảng cho các phong trào môi sinh tại Mỹ và trên toàn cầu. Có những thời kỳ, dưới áp lực từ các tập đoàn công nghiệp, ngân sách bị cắt giảm, quyền lực bị thu hẹp, và tính chính trị hóa gia tăng. Nhưng vượt lên trên tất cả, EPA vẫn tồn tại như một biểu tượng cho tính bền vững của nền dân chủ Mỹ – nơi mà nhân dân có thể ép buộc chính phủ hành động vì lợi ích chung. Ngày nay, thế giới đang đối diện với cuộc khủng hoảng khí hậu, một thách thức lớn hơn bất cứ cuộc chiến tranh nào. Kinh nghiệm của EPA nhắc chúng ta rằng: “Mọi cuộc thay đổi lớn đều bắt đầu từ nhận thức nhỏ, từ một cuốn sách, một dòng sông cháy, hay một tiếng nói dám nói thật.” Sự thành lập của EPA là một minh chứng hùng hồn rằng đây là một công cụ tiến hóa, khi được thúc đẩy bởi khoa học, công dân và đạo đức xã hội. Và có lẽ, bài học lớn nhất mà EPA để lại cho nhân loại là:"Muốn bảo vệ tương lai, phải biết yêu lấy môi trường – bởi môi trường là chính chúng ta. Mai Thanh Truyết Houston – Ngày Hạ chí 22-6-2025