Việc tinh giản chính phủ - Cải tổ hành chính ở Việt Nam Việt Nam đang bước vào một giai đoạn “chuyển mình” do chính sách “lại đổi mới” của TBT CS Tô Lâm đứng trước những yêu cầu và thách thức đổi mới về thể chế, về hiệu quả quản trị, và về lòng tin xã hội đang ngày càng trở nên cấp bách. Trong bối cảnh đó, câu chuyện tinh giản chính phủ, hay nói cụ thể hơn, là cải tổ bộ máy nhà nước theo hướng tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật hành chính, mà còn là một chọn lựa mang tính sinh tử quyền lực cá nhân trong chiến lược phát triển quốc gia. Cũng cần nên nhớ rằng, trước kia, sau khi thống nhất đất nước năm 1975, Việt Nam từ 72 (miền Nam 44 tỉnh, Bắc 28 tỉnh) tỉnh thành được giảm còn 38 do việc sáp nhập vào năm 1976, sau đó tăng lên 63 đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2008 và duy trì đến nay. Ở miền Bắc, tỉnh Cao Bằng sáp nhập với Lạng Sơn thành Cao Lạng. Tuyên Quang sáp nhập với Hà Giang thành Hà Tuyên. Hòa Bình sáp nhập với Hà Tây thành Hà Sơn Bình. Nam Hà sáp nhập với Ninh Bình thành Hà Nam Ninh. Ba tỉnh Yên Bái, Lào Cai, Nghĩa Lộ sáp nhập thành Hoàng Liên Sơn. Ngoài ra, miền Bắc còn có tỉnh Bắc Thái, Hà Bắc, Hải Hưng, Lai Châu, Quảng Ninh, Sơn La, Thái Bình, Vĩnh Phú và hai thành phố trực thuộc Trung ương Hà Nội, Hải Phòng. Ở miền Trung, tỉnh Nghệ An và Hà Tĩnh sáp nhập thành Nghệ Tĩnh. Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế và khu vực Vĩnh Linh sáp nhập thành tỉnh Bình Trị Thiên. Hai tỉnh Quảng Nam, Quảng Tín và TP Đà Nẵng sáp nhập thành Quảng Nam - Đà Nẵng. Quảng Ngãi sáp nhập với Bình Định thành Nghĩa Bình. Phú Yên và Khánh Hòa sáp nhập thành Phú Khánh. Ba tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận và Bình Tuy sáp nhập thành Thuận Hải. Theo TBT CS Tô Lâm, dự kiến tổ chức lại bộ máy tổ chức hành chính 3 cấp gồm: cấp trung ương, cấp tỉnh, thành phố và cấp xã, phường. Theo dự kiến, tính toán ban đầu sẽ có khoảng 34 tỉnh, thành phố trên cơ sở sắp xếp lại 63 tỉnh, thành phố hiện nay; không tổ chức hoạt động hành chính cấp huyện; và tổ chức khoảng 5.000 đơn vị hành chính cấp xã, phường. Cơ cấu tổ chức này hướng đến mục tiêu chính quyền, cán bộ gần dân hơn, sát dân hơn, phục vụ nhân dân tốt hơn. Và theo Nghị quyết 60-NQ/TW năm 2025, toàn cõi VN bắt đầu từ 1/7/2025, 63 tỉnh sẽ chỉ còn 34 tỉnh thành mà thôi và mỗi tỉnh cần hội đủ 3 chỉ tiêu: ba tiêu chí diện tích, dân số, số đơn vị hành chính cấp huyện. 1- Bộ máy hành chính phình to – Hệ quả của mô hình quản trị cũ Sau nửa thế kỷ thống nhất đất nước, bộ máy hành chính Việt Nam đã phát triển theo chiều rộng nhiều hơn chiều sâu. Các cơ quan từ Trung ương đến địa phương đều tăng trưởng về quy mô, về số lượng cán bộ công chức, nhưng lại thiếu cơ chế giám sát, phân quyền và nhiệm vụ không rõ ràng. Kết quả là: Sự chồng chéo và trùng lấp bổn phận và trách nhiệm giữa các bộ, ngành, địa phương. Cơ chế “xin - cho” từ cấp thôn xã, quận huyện, tỉnh thành, và trung ương dẫn tới tình trạng trì trệ, quan liêu, và tham nhũng móc ngoặc. Từ đó, gánh nặng ngân sách nhà nước ngày càng lớn, trong khi hiệu quả phục vụ nhân dân còn rất hạn chế, đôi khi đi ngược lại nhu cầu của người dân. Trong khi đó, thế giới đang tiến vào kỷ nguyên chính phủ số, nơi mà sự linh hoạt, thời gian tính, hiệu quả và minh bạch được coi là tiêu chuẩn của một nhà nước hiện đại. 2- Tinh giản - Khái niệm và nhu cầu hiện tại Tinh giản chính phủ không có nghĩa là "giảm bớt người cho gọn", mà là xây dựng một bộ máy hành chánh hoạt động hữu hiệu hơn với cùng hoặc ít hơn nguồn nhân lực và tài lực, nhằm loại bỏ sự chồng chéo và trùng lặp về quản lý. Việc tái cấu trúc trên để phù hợp với bối cảnh mới của quốc gia trong cuộc vận hành hòa đồng cùng thế giới. Nghị quyết 39-NQ/TW năm 2015 và Nghị quyết Trung ương 6 khóa XII là những bước đi đầu tiên nhằm thực hiện mục tiêu này. Tuy nhiên, các kết quả còn khiêm tốn, và nhiều nơi thực hiện còn mang tính hình thức. 3- Ba điều kiện cốt lõi để tinh giản hành chính: diện tích, dân số, số đơn vị hành chính cấp huyện Cần cải cách thể chế song hành cần một bộ máy nhỏ gọn chỉ thực sự hiệu quả khi được vận hành trong một hệ thống có cơ chế kiểm soát quyền lực rõ ràng. Nếu không, “ít người nhưng quyền lực lớn” lại càng dễ sinh lạm quyền. Cần ứng dụng công nghệ và chính phủ theo kỹ thuật số: Nơi nào có dữ liệu minh bạch, nơi đó ít cần đến trung gian. Ngoài ra, chính phủ không chỉ áp dụng kỹ thuật số hóa, mà là cần phải thay đổi hoàn toàn cung cách phục vụ công dân. Đổi mới nhân sự tức là đặt con người đúng vị trí, do đó, cần một cuộc cách mạng về nhân sự, không chỉ giảm số lượng mà còn cần phải nâng cao phẩm chất, trao quyền cho người đúng chỗ, và buộc người yếu kém phải rời khỏi hệ thống quản lý nhứt là trong lãnh vực chuyên môn. 4- Những cản ngại chính yếu - Lực cản từ chính trong hệ thống: Nhiều người có quyền lợi, quyền lực nằm trong các nhóm lợi ích không muốn thay đổi, cùng tâm lý “sợ mất ghế”, nên nhiều nơi sáp nhập chỉ mang tính hình thức. - Phẩm chất nhân sự chưa đồng đều, thiếu minh bạch và cơ chế giám sát độc lập, khiến việc tinh giản dễ bị “ngụy tạo”. - Việc tinh giản nếu không gắn liền với cải cách thể chế (như tam quyền phân lập, dân chủ hóa) thì chỉ là vẽ rồng vẽ rắn chứ không thể là cải tổ có hệ thống.và khoa học được. - Một bộ máy nhỏ mà vận hành hiệu quả thì vẫn cần xây dựng cơ chế kiểm soát quyền lực, tránh “quyền ít mà tham nhũng vẫn cao”. - Cần chú trọng tinh giản theo phẩm chất chứ không theo số lượng. Chúng ta từng biết, bất cứ một cải cách nào cũng gặp sức trì, tính ù lì của những người bảo thủ, không theo kịp với trào lưu mới. Đây là một lực cản rất lớn nằm trong guồng máy quản lý của CSBV hiện tại. Sau 50 năm quản lý đất nước với cung cách quan liêu, bảo thủ, vẫn còn rất rất nhiều cán bộ cộng sản vẫn còn mang trong đầu lợi ích cục bộ bên trong bộ máy, tâm lý "ngại va chạm", "sợ mất ghế", thiếu minh bạch trong tuyển chọn và bổ nhiệm nhân sự mới, không có cơ chế phản biện độc lập, khiến việc cải cách bị bó hẹp trong nội bộ đảng và chính quyền, hoàn toàn không có sự quan sát, góp ý, hay tham dự của người dân. Vì vậy, việc tinh giản chính phủ là một yêu cầu của người dân và sự tham dự của người dân nhằm đóng góp ý kiến vào việc đề cử, giám sát là điều kiện tiên quyết trong những quyết định về việc phân bổ cán bộ. Hơn ai hết, người dân là những người cảm nhận rõ rệt nhất sự ì ạch, phiền hà, và thiếu minh bạch của bộ máy hành chính. Cải cách không thể là “chỉ thị từ trên xuống”. Mà là: - Sự giám sát mạnh mẽ từ xã hội dân sự; - Vai trò độc lập và phản biện của báo chí; - Quyền tham gia của người dân trong việc đánh giá hiệu quả chính quyền địa phương. Tinh giản chính phủ không thể thành công nếu thiếu tự do ngôn luận, tự do báo chí, và một xã hội có khả năng nói “không” với bất công. Trong hiện tình nội bộ quyền lực của CSBV hiện nay, quả thật, “đảng ta” sẽ rất khó thực hiện ba điều kiện kể trên nếu không nói là … không thể thực hiện! Vì sự phân cực, tranh dành quyền lực của các nhóm lợi ích vẫn còn quá gay gắt. Tóm lại, tinh giản chính phủ không đơn thuần là chiến lược kỹ thuật hành chính. Đó là cuộc cách mạng tư duy trong quản trị quốc gia. Người dân không cần một nhà nước làm thay dân, mà cần một nhà nước phục vụ dân, gọn nhẹ nhưng hiệu quả, ít người nhưng chính trực, có chuyên môn, có ý thức phục vụ cao và nhận thức là công bộc của người dân, nhứt là không ai đứng ngoài và đứng trên pháp luật hay đứng ngoài sự giám sát của người dân. Việt Nam chỉ có thể bước vào thế kỷ XXI với tư thế đàng hoàng khi bộ máy quản trị quốc gia thực sự trở thành một nền hành chính phục vụ, chứ không phải là một hệ thống cai trị. 5- Danh sách 34 tỉnh thành mới Ngày 12.6, Quốc hội chính thức thông qua Nghị quyết của Quốc hội, Nghị quyết 60-NQ/TW năm 2025 về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025, theo đó, từ hôm nay (12.6), cả nước có 34 đơn vị hành chính (ĐVHC) cấp tỉnh, gồm 06 thành phố trực thuộc trung ương và 28 tỉnh. Trong đó, có 23 ĐVHC hình thành mới sau sắp xếp Sau khi Nghị quyết được thông qua, các địa phương triển khai công tác bàn giao, chuẩn bị các điều kiện cần thiết, bảo đảm để chính quyền địa phương ở các ĐVHC hình thành sau sắp xếp có thể sớm chính thức bắt đầu hoạt động theo kế hoạch chung của Trung ương (có thể là từ ngày 1.7.2025). 6- Một số “không hợp lý” trong vấn đề tinh giản Khi Việt Nam tiến hành tinh giản và sáp nhập các tỉnh, giảm còn 34 tỉnh/thành, có thể mang lại một số lợi ích như giảm chi phí hành chính, tăng hiệu quả quản lý, nhưng đồng thời cũng đặt ra nhiều bất cập và thách thức nghiêm trọng. Dưới đây là các nhóm bất cập chính: Về hành chính, quản trị: Việc sáp nhập gây ra ở một số tỉnh bị quá tải cho bộ máy quản lý cấp tỉnh mới vì một tỉnh sau sáp nhập sẽ quản lý một vùng rộng lớn hơn, dân số đông hơn, dẫn đến áp lực cho lãnh đạo tỉnh và bộ máy hành chính. Từ đó có nguy cơ dẫn đến quan liêu, xa dân, nhất là ở vùng sâu vùng xa. Có thể có xung đột về nhân sự và ghế quyền lực: Vấn đề “ai giữ ghế” giữa lãnh đạo cũ của các tỉnh sáp nhập sẽ dễ gây ra đấu đá nội bộ, mất đoàn kết. Việc giảm số tỉnh cũng đồng nghĩa với việc nhiều cán bộ sẽ mất chức, có thể gây bất ổn trong hệ thống chính trị, nếu không thu xếp khéo léo. Về kinh tế, đầu tư, và ngân sách, sẽ có sự bất cân đối ngân sách giữa các vùng. Vì khi sáp nhập, một tỉnh phát triển sẽ “gánh” thêm vùng chậm phát triển, nghèo hơn, dẫn đến nguy cơ mất cân đối tài chính và tạo ra sự trì trệ chung. Từ đó, các tỉnh có thế mạnh riêng như du lịch, nông nghiệp, công nghiệp dễ bị hòa lẫn, không tập trung phát triển vào điểm mạnh của tỉnh. Tái cấu trúc đầu tư sẽ gặp khó khăn vì sự phân bổ địa dư, lịch sử, văn hóa, thổ nhưỡng …không đồng đều hay khác biệt, từ đó, các kế hoạch phát triển đã được xây dựng trước khi sáp nhập có thể không còn phù hợp, gây lãng phí hoặc đình trệ. Về văn hóa, xã hội, chắc chắn là có mâu thuẫn về bản sắc vùng miền. Vì mỗi tỉnh có đặc điểm văn hóa, lịch sử, bản sắc riêng; khi sáp nhập dễ gây cảm giác mất mát, bất mãn, hoặc phản ứng xã hội, nhứt là ở các địa phương có lịch sử hình thành lâu đời hoặc có yếu tố nguồn gốc, dân tộc, hay tôn giáo nhạy cảm. Về quản lý giáo dục, y tế, an sinh, việc tổ chức lại mạng lưới trường học, bệnh viện, trung tâm hành chính theo cơ cấu của một tỉnh mới sẽ gặp xáo trộn lớn. Người dân vùng xa trung tâm hành chánh tỉnh mới sẽ gặp khó tiếp cận trong các dịch vụ công. Về pháp lý và thể chế, cần phải sửa đổi hàng trăm văn bản pháp quy, tiêu tốn rất nhiều thời gian để thích ứng với điều kiện từng tình mới sáp nhập như việc thay đổi ranh giới hành chính đòi hỏi điều chỉnh nhiều luật, nghị định, quy hoạch liên quan đến tên gọi, địa giới, thẩm quyền, hoặc các văn bản như giấy tờ tùy thân, đất đai, doanh nghiệp… phải cập nhật lại, gây tốn kém và phiền hà. Chắc chắn nhân sự hành chánh trong giai d8oa5n chuyển tiếp sẽ không đủ nhân số và đủ chuyên môn để gánh vác các chuyện trên. Và, có lẽ, quan trọng hơn cả là tâm lý phản đối và mất lòng tin của người dân. Nếu nhà cầm quyền không tham vấn dân chúng và triển khai minh bạch, quyết định sáp nhập và tinh giản có thể bị xem là áp đặt từ trung ương, từ Bộ chính trị. Điều nầy, dễ dẫn đến tâm lý “vùng bị sáp nhập là yếu thế”, từ đó hình thành tâm lý thiệt thòi gây ra bất mãn địa phương và vùng miền. Thí dụ điển hình: Việc sáp nhập Hà Tây và Hà Nội năm 2008, tuy thành công một phần, nhưng vẫn để lại hệ quả là bộ máy hành chính cồng kềnh, người dân ngoại thành cảm thấy bị bỏ rơi. Tây Nguyên hoặc Miền núi phía Bắc, nếu sáp nhập không khéo có thể gây mất ổn định vì người dân sống nơi đây có nhiều nguồn gốc khác nhau. Tỉnh sáp nhập Lâm Đồng gồm Đắc Nông, Lâm Đồng, Bình Thuận có các nguồn địa chất, địa lý, điểm mạnh về phát triển khác nhau, nhứt là nguồn gốc dân tộc dị biệt từ đó văn minh văn hóa không thuần nhứt…làm sao có sự hài hòa trong sinh hoạt và hành chánh được? Tp HCM gồm Tp HCM cũ, Bình dương, Bà Rịa. và Vũng Tàu hoàn toàn không có ranh giới địa dư chung, công việc quản lý hành chánh sẽ làm mất thời giờ của người dân có nhu cầu… Tóm lại, việc tinh giản còn 34 tỉnh thành là một ý tưởng táo bạo và có thể mang lại hiệu quả, nếu được nghiên cứu, thử nghiệm và chuẩn bị kỹ lưỡng. Tuy nhiên, cần phải có lộ trình cụ thể, minh bạch, tham vấn ý kiến người dân, giải quyết tường tận vấn đề nhân sự và bản sắc địa phương, và cần tránh để không trở thành một bước đi làm gia tăng khoảng cách giữa người dân và nhà cầm quyền. 7- Cải tổ hành chính hay tập trung quyền lực? Trước hết, có thể nói, việc tinh giản hay cải tổ hành chánh là da chính TBT Tô Lâm đề nghị và ra chỉ thị cho quốc hội chuẩn thuận. Vì vậy,cần phải phân tích động cơ chính trị nào trong việc sáp nhập tỉnh dưới thời TBT Tô Lâm. Trong bối cảnh Việt Nam đang chạy theo xu hướng tự công nghệ hoá bộ máy quản lý, tinh giản biên chế, và tăng hiệu quản trị, việc Tô Lâm chủ trương sáp nhập các tỉnh đã gây nhiều tranh cãi và phân tích. Liệu đây là một động thái cải cách hành chính có thực chất hay là một bước đi mới trong chiến lược tập trung quyền lực vào trung ương? Nhìn về quá khứ, bối cảnh lên ngôi và phương thức điều hành của ông Tô Lâm lên nắm quyền sau giai đoạn "đốt lò" của ông Trọng, con đường hoạn lộ của Tô Lâm được xem là hanh thông, có gốc an ninh, và nhắm hướng đến một phong cách điều hành theo hướng kiểm soát và bảo toàn thể chế. Những chủ trương lớn như tái lập Ban Cơ yếu, sát nhập công an xã, và nay là sáp nhập tỉnh, tất cả đều có đặc điểm chung là tăng tính tập trung, tăng kiểm soát, giảm phân tán quyền lực địa phương. Hai giả thuyết lớn về động cơ chủ trương sáp nhập tỉnh về cải tổ hành chính thực chất vì những yếu kém trong bộ máy 63 tỉnh do chồng chéo, trùng lắp, kém hiệu quả, không đồng bộ trong phát triển. Một giả thuyết về tập trung quyền lực, sáp nhập tỉnh để xóa bỏ các "vùng lãnh đạo địa phương" đã hình thành qua nhiều nhiệm kỳ tạo ra nhiều nhóm lợi ích với nhiều đặc quyền đặc lợi khác nhau tạo ra mâu thuẫn trong nội bộ đảng. Thứ đến, nhân sự sau khi sáp nhập sẽ do trung ương quyết định, giảm ảnh hưởng của phe phái địa phương, từ đó, tăng quyền lực cho trung ương, giảm tính "tự trị mềm" của các tỉnh giàu có như Quảng Ninh, Bình Dương, Đà Nẵng, v.v… Quả thất còn quá sớm để có câu kết luận, nhưng cũng có thể khẳng quyết rằng, mọi dự tính của Tô Lâm mục đích chỉ nhắm vào cái ghế TBT tại Đại hội Đảng lần thứ XIV vào năm 2026 mà thôi. 8- Thay lời kết Câu hỏi lớn của Việt Nam hiện nay không chỉ là "nên sáp nhập bao nhiêu tỉnh", mà là việc sáp nhập đó CÓ dẫn đến một nhà nước hiện đại hơn, mang thêm nhiều phúc lợi cho người dân, hay chỉ là một đặc khu quyền lực mới? Người Việt Nam cần được tham gia giám sát, phê bình, và quyết định trong những công cuộc như vậy, nếu không muốn tiếp tục trải qua những chu kỳ trốc xoáy của các cái gọi là "đại cải cách" với tên mới mà hướng cũ, hay bình cũ rượu mới. Tóm lại, việc sáp nhập tỉnh là một trong nhiều nhân tố bị ảnh hưởng đến, nhưng không đủ điều kiện bảo đảm thành công nếu không có các cải cách đồng bộ về thể chế, quản trị và xã hội dân sự. Việc sáp nhập tỉnh là một bước đi mang tính chiến lược có thể giúp Việt Nam tinh giản bộ máy hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý và góp phần tích cực vào hội nhập thị trường tự do. Tuy nhiên, thành công của bước đi này phụ thuộc rất lớn vào khả năng thực thi chính sách đồng bộ các cải cách thể chế, quản trị, minh bạch và phát triển bền vững. Chỉ khi các điều kiện trên được bảo đảm, Việt Nam mới có thể nâng cao sức cạnh tranh, thu hút đầu tư ngoại quốc và tiến gần hơn tới các tiêu chuẩn quốc tế trong kinh tế thị trường và quản trị nhà nước. Cuối cùng, Việt Nam cần phải tinh giản “biên chế” bao nhiêu cán bộ nhằm thích ứng dân số 100 triệu với 2 triệu công nhân viên, cán bộ hiện tại. Trong lúc đó, Hoa Kỳ với 330 triệu dân chỉ có 2,8 công nhân viên. Thế mà, TT Trump còn muốn giảm xuống còn 2 triệu mà thôi! Cũng cần không loại bỏ giả thuyết Tô Lâm thực hiện tinh giản nhằm cải tổ hành chánh, nhưng vẫn giữ số lượng “tỉnh mới” là 18 tỉnh, mặc dù diện tính tổng số tỉnh trên vẫn nhỏ hơn nhiều diện tích của 16 tinh phía Nam. Dĩ nhiên các tỉnh kể trên thân thiện với Đàng ngoài…và một khi có bầu cử, tuyển cử, một tro chơi dân chủ giả hiệu, miền Bắc vẫn chiếm đa số. Phải chăng, đó cũng là thâm ý của kẻ độc tài kiểu Putin hay Tập Cận Bình? Mai Thanh Truyết Houston – Tháng 6-2025