Khủng hoảng Nguồn Nước uống trên Thế giới Lời người viết: Ngày 19/7/2025, tờ báo bên Pháp, Courrier International đặt vấn đề “Nước ở các thành phố đi đâu”? Tất cà do quản lý tồi, cơ sở hạ tầng xuống cấp, thiếu đầu tư…khiến các đô thị từ Mexico tới Kabul, từ Johannesburg tới Athènes thiếu nước uống. Đây không phải là tiếng chuông báo động cho Mỹ Châu, Âu Châu mà cho cả toàn cầu. Người viết cố gắng trình bày một vấn đề cấp thiết và góp vài ý kiến trong phạm vi hiểu biết của mình. *** Mặc dù hành tinh của chúng ta có thể không bao giờ cạn kiệt nguồn nước, nhưng điều quan trọng cần nhớ là nước ngọt sạch không phải lúc nào cũng có sẵn ở những nơi khi con người cần đến. Trên thực tế, một nửa lượng nước ngọt trên thế giới chỉ có thể được tìm thấy ở sáu quốc gia. Hơn một tỷ người đang sống nhưng không có đủ nước sạch, an toàn. Tổng lượng nước trên Trái Đất không hề thay đổi hay giảm. Mặc dù sự phân bố và khả năng tiếp cận nước ngọt có thể dao động do các yếu tố như biến đổi khí hậu và hoạt động của con người, nhưng tổng lượng nước trên hành tinh vẫn tương đối ổn định. Dân số đô thị toàn cầu đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nước dự kiến sẽ tăng gấp đôi từ 930 triệu người vào năm 2016 lên 1,7–2,4 tỷ người vào năm 2050. Xác suất hạn hán khắc nghiệt và kéo dài ngày càng gia tăng cũng đang gây áp lực lên các hệ sinh thái, gây ra hậu quả nghiêm trọng cho cả các loài thực vật và động vật. Nhiều khu vực đang phải chịu áp lực về nước, nơi mức cầu vượt quá mức cung, và một số nơi đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nước nghiêm trọng. • Trung Đông và Bắc Phi: Nhiều quốc gia trong khu vực này đang phải đối mặt với áp lực nước cực kỳ cao do khí hậu sa mạc và nhu cầu nước ngày càng tăng. • Nam Á: Hơn 2 tỷ người ở Châu Á không được tiếp cận với nước uống sạch. • Châu Phi cận Sahara: Nhiều quốc gia trong khu vực này đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc cung cấp nước uống an toàn cho người dân. • Tây Hoa Kỳ: Lưu vực sông Colorado đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nước nghiêm trọng. Trong bối cảnh khí hậu thế giới đang biến đổi nhanh chóng, khô hạn kéo dài kết hợp với đô thị hóa và gia tăng dân số đang đặt nhiều đô thị lớn trên thế giới vào nguy cơ thiếu nước sạch nghiêm trọng. Tại châu Âu, nhiều thành phố như Barcelona, Rome, Brussels hay Marseille đã và đang đối diện với các đợt hạn lịch sử và hệ thống cấp nước bị suy yếu. 1- Thực trạng thiếu nước uống ở các đô thị châu Âu Châu Âu vốn không phải là khu vực thường xuyên thiếu nước ngọt, đặc biệt ở vùng phía Bắc. Tuy nhiên, sự thay đổi khí hậu, gia tăng dân số đô thị và cách sử dụng tài nguyên không bền vững đang đẩy nhiều thành phố lớn vào tình trạng căng thẳng nguồn nước, đặc biệt là tại khu vực Nam Âu và Trung Âu. Những thành phố chịu ảnh hưởng nặng: • Barcelona (Tây Ban Nha) • Rome và Palermo (Ý) • Athens (Hy Lạp) • Paris (Pháp) • Brussels (Bỉ) – tăng phụ thuộc vào nguồn nước từ xa • London (Anh) – có nguy cơ thiếu nước vào giữa thế kỷ này. 2- Nguyên nhân chính 2.1- Ảnh hưởng của sự thay đổi khí hậu: Nhiệt độ không khí tăng cao dẫn đến việc bốc hơi nước nhiều hơn, giảm lượng nước tích trữ nước mặt tự nhiên. Mùa hè tình trạng khô hạn kéo dài và không có chu kỳ nhứt định, điển hình là năm 2022 và 2023, đã khiến nhiều hồ chứa xuống mức thấp kỷ lục. Giảm lượng tuyết mùa đông tại các dãy núi như Alps, ảnh hưởng đến nguồn tuyết tan ra vào mùa xuân. Hiện tượng đô thị hóa và bê tông hóa mặt đất khiến nước mưa không ngấm vào nguồn ngầm. Quan trọng hơn cả là việc quản lý nguồn nước ở các đô thị thiếu chiến lược dài hạn. 2.2- Gia tăng dân số và du lịch: Các thành phố như Barcelona hay Venice đón hàng triệu du khách mỗi năm, gia tăng áp lực lên hệ thống cấp nước vốn đã căng thẳng. 2.3- Hạ tầng cơ sở ở các quốc gia Âu Châu, Á Châu cũ kỹ và rò rỉ: Hệ thống cấp thoát nước cũ, rò rỉ gây mất mát 20 - 40% lượng nước sạch trong quá trình phân phối. Một số thành phố vẫn dựa vào mạng lưới xây dựng từ thế kỷ 19, không còn phù hợp với nhu cầu hiện tại. 2.4- Ô nhiễm nguồn nước: Hoạt động nông nghiệp thâm canh sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu rấy làm ô nhiễm tầng ngậm nước. Việc thanh lọc nước thải không hiệu quả và không cân bằng với việc bảo vệ môi trường, đặc biệt ở Đông và Nam Âu. 3- Tác động xã hội – kinh tế do nhu cầu từng địa phương như: - Hiện tượng cắt nước luân phiên trong mùa hè tại một số khu vực (như đảo Sicilia). - Giá nước tăng cao, ảnh hưởng đến người nghèo và dân cư ngoại ô. - Xung đột sử dụng nước giữa nông nghiệp, công nghiệp, và nước sinh hoạt ở các đô thị. - Suy giảm niềm tin vào chính quyền khi khủng hoảng nước thường xuyên và kéo dài… Chẳng hạn như từ Barcelona đến Rome, Brussels hay Munich, nhiều thành phố lớn đã gửi đi những cảnh báo rõ ràng về việc mực nước dự trữ xuống thấp kỷ lục, hệ thống cấp nước rò rỉ, hoặc buộc phải giới hạn giờ cung cấp. Năm 2008, Barcelona đã buộc phải nhập nước sạch bằng tàu từ Marseille vì hồ chứa cạn kiệt. Tới năm 2023, mực nước các hồ chứa xung quanh thành phố này chỉ đạt dưới 20%. Rome từng mất 30% nguồn nước do hệ thống ống dẫn nước cũ kỹ. Brussels và Munich nhiều lần kêu gọi dân cân nhắc việc tiết kiệm nước sinh hoạt. 4- Giải pháp tại châu Âu đối phó với khủng hoảng nước 4.1- Cải thiện hạ tầng và giám sát rò rỉ: Đức và Hoà Lan đầu tư vào hệ thống cảm biến phát hiện rò rỉ sớm. Paris thay thế dần hệ thống ống ngầm cũ bằng vật liệu chịu áp lực cao. Thay đường ống cũ, giám sát rò rỉ bằng công nghệ số và cảm biến. London có kế hoạch đầu tư 1,2 tỷ bảng vào hệ thống chống thất thoát nước đến 2030. 4.2- Thu hồi và tái sử dụng nước xám: Copenhagen và Berlin có chương trình thu nước từ máy giặt, bồn rửa, xử lý và tái sử dụng cho tưới cây và toilet. Barcelona đang xây dựng hệ thống lọc sinh học để tái sử dụng nước cho công viên và làm sạch đường phố. Một số thành phố ven biển như Nice, Marseille đang xem xét công nghệ khử mặn như ở Trung Đông. Paris thử nghiệm mô hình “mái nhà xanh” để thu gom nước mưa phục vụ tưới tiêu đô thị. 4.3-Tăng thu phí đối với mức tiêu thụ cao: Pháp, Tây Ban Nha áp dụng biểu giá lũy tiến khuyến khích tiết kiệm. 4.4-Khuyến khích việc thẩm thấu nước tại chỗ (nature-based solutions): Milan xây dựng “công viên bọt biển”, dùng đất thấm và hồ điều hòa để giữ nước mưa. Rotterdam xây “mái nhà xanh” giúp giữ nước và làm mát đô thị. 4.5-Đầu tư vào năng lượng tái tạo kết hợp khử mặn: Một số đảo như Mallorca, Sardinia đang sử dụng điện mặt trời để giảm chi phí khử mặn. 5- Công nghệ khử mặn và tái chế nước thải Khử mặn nước biển: Nguyên lý: dùng màng thẩm thấu ngược – Reverse osmosis - RO loại bỏ muối hoặc chưng cất. Hai phương pháp nầy có nguồn nguyên liệu vô tận là nước biển. Nhưng ngược lại, cá hai nhược điểm quan trọng là chi phí diện rất cao và nước thải có độ mặn lớn. Israel là một quốc gia có nhiều kinh nghiệm về hai phương pháp trên với 70% nước uống từ việc khử mặn từ nước biển. Còn Dubai có 98% nguồn cung cấp. Cũng như Tây Ban Nha có hơn 750 nhà máy. Việc tái chế nước thải: Riêng tại Singapore, nguyên lý nước thải được lọc qua 3 giai đoạn: vi lọc, thẩm thấu ngượ, và dùng tia cực tím UV. Thành công của Singapore là vì chu trình thanh lọc khép kìn cho nên giá thành tương đối rẻ hơn giá sản xuất từ nước biển ở Âu châu. Nhưng một rào cản tâm lý ảnh hường mạnh lên người dân là… “uống nước thải”. Singapore cung cấp 40% cho nguồn nước sinh hoạt từ phương pháp nầy. Trong lúc đó, Los Angeles dự định lên kế hoạch sử dụng thanh lọc 100% nước thải thành nước sinh hoạt vào năm 2035. 6- Chính sách đề nghị Xây dựng chiến lược “An ninh nước đô thị 2030–2045”: Muốn được như vậy, nguồn nước sinh hoạt cho thế giới khôn còn giới hạn cho nước mặt, nước ngầm nữa mà phải tận dụng ngoài hai nguồn nước trên, đó là: - Thanh lọc nước sông rạch; - Khai thác việc khử mặn từ nước biển; - Thanh lọc nước thải kỷ nghệ và nước thải gia cư. Nhưng quan trọng nhứt là giáo dục người dân toàn cầu về ý thức về việc xử dụng nước hợp lý, tránh phí phạm nước trong sinh hoạt hàng ngày, trong vệ sinh cá nhân v.v…Có thể nói, nước Hoa Kỳ và người Mỹ xử dụng và phí phạm nguồn nước sinh hoạt cá nhân hơn tất cả các quốc gia trên thế giới với trung bình “tiêu xài” 200 Gal/ngày tính trên đầu người của hơn 330 triệu dân! Trong lúc đó, ở nhiều quốc gia Phi châu, người dân không có tới 1L/ngày! 7- Kết luận Thiếu nước không chỉ là vấn đề khí hậu, mà là vấn đề quy hoạch đô thị, công nghệ và quản trị. Kinh nghiệm của Israel, Singapore, châu Âu cho chúng ta rất nhiều kinh nghiệm như cần đầu tư sớm trước khi tình trạng khủng hoảng nước xảy ra; và nhứt là cần phải thay đổi tư duy của người dân trong khi xử dụng nước. Khủng hoảng nước ở các thành phố lớn tại châu Âu không còn là viễn cảnh xa vời mà đang dần hiện hữu, nhất là ở những nơi từng được cho là "an toàn" về thủy văn. Hiện tại, Cơ quan Môi trường châu Âu (EEA) cảnh báo từ nay đến năm 2030, 1/3 dân số châu Âu có thể sống ở khu vực có nguy cơ cao về khan hiếm nước vào mùa hè. Trong khi các giải pháp kỹ thuật và chính sách đang được khai triển để tận dụng nguồn nước, yếu tố quyết định vẫn là ý chí chính trị, đầu tư dài hạn, và sự thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân. Tình trạng thiếu nước không chỉ là một vấn đề môi trường, mà còn là một thách thức của lối sống hiện đại và năng lực điều hành của chính quyền đô thị trong thời đại thay đổi thời tiết bất thường. Mai Thanh Truyết Hội Bảo vệ Môi trường Việt Nam Houston – Tháng 7-2025