An ninh Sinh học Toàn cầu Chuẩn bị Cho Đại dịch kế tiếp: WHO, GERM COVID-19, do virus SARS-CoV-2 gây ra, được ghi nhận và báo cáo lần đầu tiên tại Phòng Thí nghiệm Sinh học Wuhan, Trung Cộng, vào tháng 12 năm 2019. Virus sau đó đã lan rộng ra toàn cầu, dẫn đến đại dịch COVID-19. Chợ hải sản Hoa Nam ở Wuhan được coi là trung tâm chấn đoán đầu tiên của đại dịch, nhưng sau đó đã được chứng mình là virus phát tán từ “bên trong” Phòng thí nghiệm. Đại dịch do sự lây lan của virus đã ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Đại dịch COVID-19 là một lời cảnh tỉnh nghiêm trọng cho nhân loại. Hơn 6 triệu người chết, kinh tế toàn cầu suy sụp, chuỗi cung ứng tê liệt, y tế quá tải, và lòng tin công dân vào nhà nước lung lay. Nhưng nếu cho rằng cơn ác mộng này đã qua, chúng ta đang tự trấn an mình trong ảo tưởng. Xin thưa, cơn ác mộng Covid Wuhan chưa kết thúc. Dịch bệnh mới là định kỳ, không còn là một ngoại lệ. Trong thế giới toàn cầu hóa, với giao thông dày đặc trên bộ, sông ngòi, đại dương, đường hàng không, cộng thêm sự biến đổi khí hậu, và buôn bán động vật hoang dã, các đại dịch trong tương lai gần như là điều chắc chắn sẽ xảy ra. Vấn đề còn lại là chúng ta có chuẩn bị gì không? 1- WHO - Trung tâm y tế toàn cầu, nhưng bị trói tay Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trực thuộc Liên Hiệp Quốc, là định chế cao nhất về y tế công cộng toàn cầu. Vai trò của WHO gồm: - Cảnh báo dịch bệnh (như SARS, Zika, COVID-19); - Đưa ra hướng dẫn y tế toàn cầu; - Phối hợp vaccine, dược phẩm, và phản ứng kỹ thuật tại các nước nhược tiểu. Tuy nhiên, WHO chỉ có “tư cách” khuyến cáo, nhưng không có quyền lực ràng buộc như không thể buộc một quốc gia nào phải khai báo dịch, không thể cưỡng chế chính sách y tế, và bị lệ thuộc tài chính vào các quốc gia và nhà tài trợ tư nhân. Điều sau nầy dễ bị ảnh hưởng nghị trình do ảnh hưởng của những nhà tài trợ lớn! Trong đại dịch COVID-19, WHO bị chỉ trích vì phản ứng chậm với Trung Cộng, cũng như có thuyết âm mưu liên quan đến Ông TGĐ WHO có dự phần vào “việc phát tán” Coronavirus đi khắp thế giới qua hành động quá chậm trễ trong việc cung cấp dữ kiện khoa học công khai cho toàn thế giới lúc đầu. 2- Sáng kiến Ứng phó và Huy động Dịch bệnh toàn cầu - GERM: Một quân đội y tế cho thế giới? Trước thực tế WHO bị hạn chế, Bill Gates đề nghị một sáng kiến mang tính cấp bách qua phát biểu và thành lập:“Chúng ta cần một đội quân phòng vệ sinh học toàn cầu, được huấn luyện, tài trợ, và luôn ở tư thế sẵn sàng.” Đó là GERM – Global Epidemic Response and Mobilization team. Nhiệm vụ của GERM • Một đội 3.000 chuyên gia liên ngành: dịch tễ, mô hình, truyền thông, hậu cần (logistics). • Giám sát dữ liệu dịch bệnh toàn cầu 24/7 (thông qua AI, vệ tinh, hệ thống cảnh báo trên toàn thế giới). • Khi có dấu hiệu nguy cơ, GERM sẽ kích hoạt phản ứng nhanh: cách ly, xét nghiệm, phân phối thiết bị và khuyến nghị chính phủ hành động. Tổ chức của GERM • Không thuộc riêng WHO hay bất kỳ quốc gia nào. • Cần ngân sách khoảng 1 tỷ USD/năm, hoạt động độc lập. • Có thể phối hợp với dân quân y viện, hệ thống viện trợ y tế nhân đạo, CDC của các quốc gia. Đây không chỉ là mô hình y tế toàn cầu, mà là cấu trúc phòng thủ sinh học toàn cầu lần đầu tiên có tính định chế. 3- Những thách thức và rào cản của GERM Dù là ý tưởng mang tính bộc phát do một tỷ phú gợi ý, GERM và các sáng kiến tương tự đang đối mặt với nhiều rào cản: • Liệu các nước có cho phép một đội y tế toàn cầu can thiệp vào nội bộ của chính quốc? Nhất là trong các quốc gia độc tài, đóng cửa, hay dễ tổn thương chính trị. • Ai sẽ tài trợ 1 tỷ USD/năm cho một đội không trực thuộc quốc gia? Và do ai(?) điều hành? • Khi các nước còn chưa bảo đảm y tế cho dân mình, liệu họ có sẵn sàng đầu tư vào một hình thức “bảo hiểm” quốc tế? • Từ COVID-19, nhiều nơi bùng phát thuyết âm mưu, chống vaccine, chống WHO, gây phân hóa xã hội, đã tạo ra sự nghi ngờ và niềm tin vào khoa học và các định chế quốc tế. Vì vậy, bất kỳ sáng kiến nào như GERM cũng cần truyền thông minh bạch, hướng dẫn bởi những nhà khoa học có uy tín trên thế giới, không thể do một “quyền lực mềm” nào đó áp đặt. 4- Bài học từ COVID-19: Đầu tư y tế công không còn là lựa chọn Đại dịch COVID-19 cho thấy, những quốc gia có hệ thống y tế cộng đồng vững mạnh (như Hàn Quốc, New Zealand) phản ứng tốt hơn. Sự phối hợp toàn cầu (vaccine COVAX, chia xẻ dữ liệu dịch tễ) là vũ khí quan trọng hơn cả vũ khí quân sự. Qua kinh nghiệm trên, An ninh sinh học giờ đây quan trọng không kém an ninh quốc phòng. Nhưng có khác với quân đội, là lực lượng này cần được huấn luyện không phải để đánh chiếm, mà là để cứu người. 5- Kết luận: Sống chung với dịch, nhưng không đầu hàng số phận Chúng ta không thể ngăn hoàn toàn đại dịch, nhưng có thể giảm thiểu thiệt hại, ngăn dịch nhỏ thành đại dịch. Điều này đòi hỏi, một định chế toàn cầu mạnh mẽ hơn WHO hiện nay. Những sáng kiến như GERM sẽ là một bước tiến đáng kể trong việc phòng bị và ngăn ngừa, và giảm thiểu thiệt hại nếu có được thể chế hóa, minh bạch và có một ban giám sát vô tư và khách quan. Thế kỷ 21 có thể là thế kỷ của dịch bệnh, hoặc là thế kỷ của hợp tác y tế toàn cầu để bảo vệ sự sống. Sự lựa chọn nằm trong tay chúng ta, bắt đầu từ hôm nay, không phải chờ khi một dịch bịnh mới tới. Nên nhớ, Phòng Thí nghiệm Sinh học Wuhan vẫn còn đó, “con siêu vi khuẩn Covid” phát xuất từ nơi nầy dù vô tình hay cố ý, vẫn còn nằm trong thuyết âm mưu? Một đại dịch toàn cầu do một âm mưu thâm độc nào đó có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong giai đoạn toàn thế giới đang đảo điên hiện tại, sáng kiến thành lập tổ chức “Ứng phó và Huy động Dịch bệnh toàn cầu” là thích hợp và cần thiết ngay từ lúc nầy. Mai Thanh Truyết Houston-Tháng 8-2025