Tài phiệt Toàn cầu Trong Y tế và Môi trường Trong một thế giới trong đó, khủng hoảng khí hậu, đại dịch, và bất bình đẳng y tế ngày càng đe dọa sự ổn định toàn cầu. Sự phân bổ toàn cầu trong lãnh vực y tế và môi trường, thể hiện sự bất bình đẳng rõ nét nhứt cho dú khách quan hay chủ quan đối với trên 8 tỷ sanh linh. Hoa Kỳ xử dụng nguồn nước tính trung bình cho trên 330 triệu dân là 200Gal/người; trong lúc đó đa số người Phi châu hưởng chưa tới 1lít nước/ngày. Các qu1o6c gia Âu châu, Bắc Mỹ v.v…hưởng một nền ý tế tối tân, ngược lại đa số người dân sống ở Phi châu, Á châu, Á rập, rất nhiều người chưa từng thấy một giọt thuốc “xức ghẻ”, thuốc đỏ Iodine! Câu trả lời “huề vốn” về những lý do tại sao, tại sao…có sự bất cân bằng trên toàn cầu cho hai lý do trên là do dân trí thấp, nghèo, người dân chưa ý thức được vai trò của y tế và môi trường v.v… Nhưng sự thật có phải như vậy hay không? Mời quý độc giả suy nghĩ… Ngay cả, tại Hoa Kỳ là một quốc gia có thể nói văn minh, dân chủ, và tiến bộ nhựt toàn cầu, sự bất bình đẳng về hai phương diện trên cũng vẫn là một đề tài cần tranh cãi. Theo người viết, tất cả chỉ vì chữ … TIỀN! Nói về nước mỸ, xin nói ngay là, vai trò của các chính phủ thay đổi mỗi nhiệm kỳ tổng thống 4 năm, vốn chậm chạp, phân tán và thường bị giới hạn ngân sách; từ đó được/ đang dần bị thay thế bởi một thế lực khác: giới tài phiệt toàn cầu. Những tỷ phú như Bill Gates, Michael Bloomberg, Jeff Bezos, hay những tập đoàn đầu tư như BlackRock, Vanguard, giờ đây không chỉ sở hữu cổ phần trong nền kinh tế mà còn can thiệp sâu vào các lĩnh vực thiết yếu nhất của nhân loại về y tế và môi trường. Nhưng sự hiện diện ngày càng lớn này đang tạo ra một câu hỏi hệ trọng:” Họ là ân nhân đang cứu nhân loại, hay là những kẻ thao túng nghị trình toàn cầu vượt khỏi sự kiểm soát dân chủ?” Và quan trọng hơn nữa:”Chúng ta cần làm gì? 1- Khi chính phủ rút lui, tư nhân bước vào Sau thảm họa Ebola 2014 ở Phi Châu, đại dịch COVID-19 ở Wuhan và nhiều cuộc khủng hoảng y tế tại châu Phi, thế giới chứng kiến một thực tế là nhiều chính phủ không đủ nguồn lực về chuyên môn hay tài chính, hoặc quyết tâm đối phó khủng hoảng y tế công cộng. Chính trong khoảng trống ấy, các quỹ tư nhân đã bước vào. • Quỹ Bill & Melinda Gates đã chi hơn 50 tỷ USD trong 20 năm cho các chương trình chống sốt rét, tiêm chủng, nghiên cứu HIV, và hỗ trợ hệ thống y tế ở các nước nghèo. • Michael Bloomberg chi hơn 10 tỷ USD để thúc đẩy cấm thuốc lá, chống biến đổi khí hậu, và hỗ trợ các thành phố chuyển đổi sang năng lượng sạch. • Jeff Bezos với Bezos Earth Fund cam kết 10 tỷ USD cho các giải pháp khí hậu, từ tái trồng rừng đến công nghệ carbon. Đáng lưu ý, một số tổ chức như WHO, UNICEF, GAVI, CEPI... đã trở thành đối tác lớn của giới tài phiệt. Một mặt, nguồn lực tài chính này giúp họ hoạt động hiệu quả và nhanh chóng hơn, đặc biệt trong các cuộc khủng hoảng. Nhưng mặt khác, mối quan hệ tài trợ này cũng gây ra sự lệ thuộc chính sách. Và cũng chính vì lý do sau cùng nầy, vị Tổng thống thứ 47 đã hạn chế hay chấm dứt ngân sách tài trợ cho các tổ chức trên. 2- Mặt trái của các quyền lực tài phiệt phi dân chủ Sức mạnh của giới tài phiệt không đến từ lá phiếu của người dân, cũng không chịu sự ràng buộc chặt chẽ như các thể chế công quyền. Điều này dẫn đến một thực trạng nguy hiểm: • Thiếu cơ chế kiểm soát dân chủ: Không ai bầu Bill Gates để quyết định chiến lược tiêm chủng ở châu Phi, hay chọn Jeff Bezos làm người điều phối chuyển đổi khí hậu toàn cầu. • Thiếu khả năng điều nghiên kế hoạch hành động: Giới tài phiệt có thể có ưu tiên cho các giải pháp công nghệ nơi họ đầu tư, nhưng điều đó không có nghĩa là họ/nhóm họ “đưa ra” các giải pháp xã hội căn bản như công lý khí hậu, cải cách hệ thống thuế, quyền lao động...nhưng không thông qua hệ thống hành chánh của từng quốc gia. Họ quyết định thay cho toàn cầu…nhân danh ai? Giới tài phiệt hay là Nhóm Globalists toàn cầu, hoặc cải hai? • Tập trung quyền lực tri thức: Khi họ/nhóm sở hữu không chỉ vốn mà cả dữ liệu, nhân sự, và ảnh hưởng truyền thông, sự mất cân bằng quyền lực tri thức trở thành hiện thực. Vô hình chung, chính phú bị…cho đứng ngoài lề.. Một ví dụ rõ ràng là vai trò của Quỹ Gates trong WHO, nơi quỹ này từng là nhà tài trợ lớn thứ hai, chỉ sau chính phủ Mỹ, và từng chi phối mạnh các chương trình ưu tiên (như vaccine) hơn các vấn đề mang tính cấu trúc (như hệ thống y tế công cộng của từng quốc gia). 3- Trường hợp Bill Gates và WHO - Cộng tác hay chi phối? OSLO/ GENEVA, ngày 30 tháng 5 - Liên minh Đổi mới Sẵn sàng Phòng chống Dịch bệnh (CEPI) và Gavi, Liên minh Vắc-xin (Gavi), hai đồng lãnh đạo của COVAX, cơ chế đa phương thúc đẩy tiếp cận công bằng với vắc-xin COVID-19 trên toàn cầu, đã mở rộng quan hệ đối tác nhằm tăng cường phát triển, triển khai và... Gavi là viết tắt của Gavi, Liên minh Vaccine. Trước đây, Gavi được gọi là Liên minh Toàn cầu về Vaccine và Tiêm chủng. Gavi là một cơ quan đối tác y tế toàn cầu công-tư tập trung vào việc tăng cường tiếp cận tiêm chủng ở các nước đang phát triển. Trong đại dịch COVID-19, Quỹ Gates đóng vai trò chủ động trong việc tài trợ cho hai dự án chính: • Phát triển vaccine qua Liên minh Đổi mới Sẵn sàng Phòng chống Dịch bệnh - The Coalition for Epidemic Preparedness Innovations – CEPI, và Liên minh Vaccine Gavi - The Vaccine Alliance Gavi. Đây là hai cơ chế đa phương thúc đẩy tiếp cận công bằng với vaccine COVID-19 trên toàn cầu, đã mở rộng mối kết nối với các đối tác liên chính phủ nhằm tăng cường phát triển, triển khai.Trước đây, Gavi được gọi là Liên minh Toàn cầu về Vaccine và Tiêm chủng. Đã từng hỗ trợ WHO về kỹ thuật và hậu cần. • Mua và phân phối vaccine cho các nước nghèo. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia y tế toàn cầu cảnh báo rằng việc WHO lệ thuộc quá nhiều vào nguồn tài trợ tư nhân, nhứt là Bill Gates khiến họ mất đi tính độc lập, dễ bị buộc phải ưu tiên chương trình theo lợi ích nhà tài trợ thay vì theo nhu cầu y tế công. Dù không có bằng chứng rằng Gates “ép buộc” hay thao túng WHO một cách bất chính, việc một cá nhân hoặc nhóm nhỏ có ảnh hưởng đến một tổ chức quốc tế vốn dĩ nên phục vụ toàn thể nhân loại là một nguy cơ mà cần được theo dõi rốt ráo! 4- Cần giải pháp minh bạch, dân chủ hóa và phân quyền Thay vì loại trừ hay nghi ngờ mọi đóng góp từ giới tài phiệt, thế giới cần xây dựng các cơ chế để hợp tác mà không bị lệ thuộc hay ảnh hưởng vào khuynh hướng chính trị của tài phiệt. Đối với WHO và các tổ chức công, cần công khai minh bạch và đầy đủ mọi nguồn tài trợ tư nhân, cùng với điều kiện đi kèm nếu có. Nhứt là không thể để các chính sách y tế/môi trường toàn cầu bị vạch ra theo chiều hướng của giới tài phiệt từ phương Tây, mà không theo hướng phục vụ chung cho toàn cầu. Vai trò xã hội dân sự của các quốc gia nghèo rất cần thiết trong giai đoạn nầy.Q Có được như vậy, các quy định về lobby, xung đột lợi ích, hay giới hạn tỷ lệ tài trợ cá nhân đối với định chế công quốc tế sẽ tương đối đi vào nề nếp nhờ luật hóa ảnh hưởng tư nhân trong chính sách công. 5- Kết luận Thế giới ngày hôm nay thể hiện đầy bất ổn khắp nơi, chính vì những cơ quan đại diện không còn có tư thế minh bạch, công minh, và có “tâm lành” như trước kia. Chỉ cần lấy cơ quan Liên Hiệp Quốc làm thí dụ. Trong những năm đầu của tên gọi Hội Quốc Liên và sau đó LHQ, mỗi tiếng nói hay quyết định của cơ quan nầy đều được tất cả quốc gia tuân thủ hầu như tuyệt đối. Nhưng ngày hôm nay, Putin của Nga xuất quân đi xâm lăng một nước có chủ quyền, thành viên của LHQ như Ukraina; thế mà, LHQ đành bất lực, Hội đồng Bảo An LHQ chỉ ra được vài nghị quyết mà Putin vẫn phớt lờ! Và còn rất nhiều điều nghịch lý/phi lý hiện đang xảy ra trên trái đất mà LHQ vẫn… thờ ơ vì bất lực! Xin có vài lời báo động, đánh thức thế giới cần chấn chỉnh lại vai trò của những cơ quan đại diện cho các quốc gia có chủ quyền trên thế giới. Chúng ta đều biết, giới tài phiệt, dù là người tốt hay xấu, không thể bị loại bỏ khỏi bàn cờ toàn cầu. Họ sở hữu vốn, công nghệ, và ảnh hưởng thực sự. Nhưng nếu chúng ta muốn một thế giới công bằng, phát triển bền vững, họ không thể là người viết luật và thi hành luật. Nhân loại cần họ như những đối tác chịu trách nhiệm, chứ không phải như ông chủ đứng trong bóng tối để chia phần ảnh hưởng lên thế giới, hay hướng thế giới đi theo hướng đi của họ, Họ là Nhóm Globalists toàn cầu. Mai Thanh Truyết Houston – Tháng 8-2025