Vô thường trong Cộng đồng Việt – Phần IV Trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là Phật giáo và tư tưởng Nhật Bản, khái niệm vô thường (無常 – mujō) biểu hiện cho một chân lý sâu sắc: mọi sự vật hiện tượng đều biến đổi không ngừng, không có gì trường tồn vĩnh viễn. Ở phương Đông, vô thường thường được tiếp cận như một sự tỉnh thức nội tâm, dẫn đến thái độ buông xả, an trú trong hiện tại. Nhưng khi đưa khái niệm này vào xã hội Mỹ, một nơi sôi động, thực dụng, đổi mới liên tục và đề cao bản ngã cá nhân, liệu vô thường có còn “sống được”? Hay nó chỉ là một triết lý mơ hồ, đối lập với thực tiễn phương Tây? Câu trả lời, không nằm ở sự xung đột, mà ở sự chuyển hóa sâu sắc của khái niệm vô thường, phù hợp với tinh thần thời đại. Đối với cộng đồng Việt ở hải ngoại, với nhịp sống năng động, xã hội chạy theo kim đồng hồ, chính vì thế mà người Việt ít có thì giờ để cảm nhận được … vô thường. Nhứt là tuổi trẻ, thiết nghĩ họ cũng không nghĩ đến từ ngữ vô thường, thậm chí không hình dung được vô thường là gì? Càng chạy đua với cuốc sống, áp lực (strees) càng đè nặng lên con người. Vì vậy, đôi khi dừng lại một chút, nói đến vô thường, khơi dậy vô thường để từ đó…khơi dậy ý thức về sự biến đổi, vô thường của cuộc sống để nuôi dưỡng tinh thần thích nghi, khiêm tốn, nhân ái và bảo vệ môi trường. Thiết nghĩ, cũng cần tích hợp triết lý vô thường như một hạt nhân đạo đức, tâm lý, sinh thái học, tránh giáo điều, không đối kháng hệ tư tưởng hiện hành. Và từ đó góp phần làm giàu bản sắc văn hóa Việt, kết nối với truyền thống Phật giáo dân tộc và hướng đến phát triển bền vững. Làm sao nghĩ về Vô thường - Mujõ ở một xã hội năng động như ở Hoa Kỳ? Triết lý vô thường (無常 – mujō trong tiếng Nhật, anicca trong Pāli, và vô thường trong Hán Việt) vốn được xem như là một chân lý trung tâm trong Phật giáo và nhiều truyền thống Đông phương. Nhưng khi đặt trong bối cảnh một xã hội năng động, thực dụng và hướng ngoại như Hoa Kỳ, cần nên có cách tiếp cận linh hoạt và đa chiều hơn. Dưới đây là một số cách để nghĩ và sống với vô thường trong xã hội Mỹ hiện đại. Vô thường như động lực thay đổi, không phải chấp nhận hay cam chịu: Ở xã hội phương Tây, nhất là Mỹ, sự thay đổi thường được nhìn như cơ hội. Cũng vậy, vô thường có thể được hiểu không chỉ là sự "mất mát" hay "tan biến", mà còn là sự chuyển hóa từ thất bại đến thành công, từ nghèo đói đến sung túc, từ bệnh tật đến hồi phục. Trong môi trường kinh doanh hoặc khởi nghiệp, vô thường có thể được nhìn như: ”Không có gì là vĩnh viễn – vì vậy hãy tiếp tục lặp lại” - "Nothing is permanent – so keep iterating!". Một người Mỹ có thể nhìn vô thường như một nguyên lý để không tự mãn với thành công cũng như không tuyệt vọng khi thất bại. Vô thường sẽ hỗ trợ thái độ “tư duy phát triền” - “growth mindset” như… tôi có thể thay đổi, vì vạn vật đều đang thay đổi. Vô thường giúp nhân thân kháng lại chủ nghĩa vật chất và định danh cá nhân quá mức: Hoa Kỳ là một nơi “tự xây dựng thương hiệu” và “chính trị bản sắc” - “self-branding” và “identity politics” lên ngôi, vô thường có thể là liều thuốc giải độc cho sự tự mãn và sự dính mắc vào cái ngã "tôi là ai", "tôi sở hữu gì", "tôi được bao nhiêu người ái mộ". Cũng như cuộc sống ở một xã hội quay cuống khiến cho người dân luôn có tâm trạng lo âu, một sự lo âu vì không kiểm soát được các biến động xã hội, công nghệ, kinh tế, và nhứt là tài chánh cá nhân và gia đình…Có trước đó, và cũng có thể mất ngay chính sau đó! Nhưng tâm lý người Mỹ rất khác với tâm lý người Việt. Đối với một doanh nhân Mỹ sau khi bị phá sản vẫn có thể nhẹ nhàng nói: “Well, everything changes. Let’s begin again.” Nhưng người Việt thì khác, trước một khoảnh khắc thất bại, tiếp theo là những chuỗi dài lo âu…Rất nhiều người trong cộng đồng Việt bị trầm cảm, nhưng chính họ cũng không nhận ra được, không chấp nhận thực trạng và ôm lấy đau buồn…không biết học cách củ người Mỹ là “ngồi trực diện với hiện tại”, để rồi tìm hướng gải quyết. Viết cho người hay viết cho …ta Trong cõi sống ta bà đầy biến dịch nầy, vô thường không còn là một triết lý xa vời của Đông phương nữa, mà là chân lý sống còn cho nhân loại hiện đại – đặc biệt trong xã hội như Hoa Kỳ, nơi con người bị giằng co giữa tốc độ, áp lực thành công, và sự cô đơn nội tại. Vô thường không phải là một lời an ủi, càng không phải là một lời khuyên buông xuôi. Trái lại, nó là một lời nhắc tỉnh thức đầy dũng cảm rằng, không có gì chúng ta đang nắm giữ từ tiền bạc, danh vọng, tình yêu cho đến bản ngã … là vĩnh viễn. Và chính trong sự vô thường đó, chúng ta mở ra khả năng giải thoát khỏi mọi dính mắc. Sống với vô thường, trong bối cảnh nước Mỹ, là: • Biết yêu thương không điều kiện, vì mọi cuộc gặp gỡ đều có thể là lần cuối. • Biết sống trọn vẹn trong hiện tại, vì “ngày mai” không bao giờ là bảo đảm chắc chắn cả. • Biết tha thứ, vì người khác, cũng như chính ta, đều là những sinh mệnh đang biến đổi, không ai mãi là kẻ gây tổn thương hay là nạn nhân. Khi ta chấp nhận vô thường như một người bạn, chứ không như kẻ thù, ta sẽ bước vào đời sống không bằng sự kiểm soát, mà bằng tâm thế mở lòng. Và chính tâm thế đó sẽ cứu rỗi xã hội đầy cạnh tranh, cô lập và bất an mà chúng ta đang sống. Như vậy, Vô thường trong xã hội Mỹ không phải là một triết lý buông xuôi, mà là một khả năng thích ứng cao, một sự tỉnh thức sâu, và một cái nhìn toàn thể về sự sống đang vận hành. Ở nước Mỹ, nơi những kỳ vọng thành công, tốc độ đổi mới công nghệ và văn hóa khởi nghiệp chi phối xã hội, người ta không xa lạ với sự chuyển dịch, thậm chí xem đó là cốt lõi của sự phát triển. Vì thế, vô thường không nhất thiết bị nhìn như một “mất mát”, mà là sự luân chuyển sáng tạo. Văn minh phương Tây đang dần hấp thụ vô thường như một nguồn cảm hứng sáng tạo, thay vì chỉ xem nó là triết lý Đông phương khép kín. Ở xã hội năng động như Mỹ, vô thường không nên hiểu là một lời kêu gọi rút lui khỏi cuộc sống, mà là lời mời sống trọn vẹn với hiện tại, hiểu sâu về quy luật thay đổi, để thích nghi, yêu thương và sáng tạo tốt hơn. Đó không phải là một triết lý “trốn chạy” khỏi thực tế, mà là cách sống cùng thực tại một cách bao dung và tỉnh thức, như Thiền sư Suzuki từng nói:” Mọi thứ đều thay đổi. Mọi thứ đều vô thường. Đó là lý do tại sao mọi thứ đều có thể”. - “Everything changes. Everything is impermanent. That’s why everything is possible.” Vô thường là sự thật của đời. Khi ta chấp nhận nó, ta bớt sợ, bớt giận, và dễ bao dung hơn. Cộng đồng Việt Nam ở hải ngoại cần chiêm nghiệm suy nghĩ nầy để hồi phục niềm tin, và phát triển bền vững. Và xin đừng quên: Vô thường không phải là sự kết thúc. Mà là… lời mời sống sâu hơn, đẹp hơn, người hơn ngay từ giờ phút nầy! Mai Thanh Truyết Đường về Chân tâm Houston – Tháng 7-2025