Cuộc chiến mờ ảo qua vụ… Đất hiếm Ukraina Căn cứ theo Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ - USGS, không thấy một ghi nhận nào về trữ lượng đất hiếm tại Ukraina, trong lúc đó, có ghi trữ lượng của Mỹ đứng thứ ba trên thế giới với 13 triệu tấn. Nếu khai thác Đất hiếm tinh chế sẽ được sản xuất dư thừa nhu cầu của Mỹ. Và mỏ Mountain Pass đã khởi động lại từ nhiều năm qua rồi (xin đọc phần dưới). Như vậy, chiêu bài chính trị ở Ukraina qua “việc ngưng bắn giữa Nga và Ukraina” liên quan đến việc “Mỹ ký hợp đồng khai thác đất hiếm ở xứ nầy” là gì??? Có phải đây là một trò “Ma nớp” chính trị hay không? Xin tùy người đọc tự suy gẫm. Mỹ có trữ lượng đất hiếm khá lớn, ước tính khoảng 13 triệu tấn (theo Cục Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ - USGS). Một số tiểu bang có nguồn tài nguyên đất hiếm đáng kể bao gồm: 1. California – Mỏ Mountain Pass (là mỏ đất hiếm lớn nhất Mỹ, thuộc công ty MP Materials). 2. Wyoming – Có các dự án khai thác tiềm năng, như mỏ Bear Lodge. 3. Texas – Có một số nguồn tài nguyên đất hiếm, đặc biệt là ở phía tây tiểu bang. 4. Alaska – Có tiềm năng đất hiếm ở khu vực Bokan Mountain. 5. Colorado – Một số trữ lượng được phát hiện. 6. Missouri – Đất hiếm có thể được khai thác từ các mỏ phốt phát. Mặc dù Mỹ có trữ lượng đáng kể, nhưng phần lớn đất hiếm hiện nay vẫn được nhập khẩu, chánh yếu từ Trung Cộng (Mỹ xuất cảng đất hiếm thô sang TC), do chi phí khai thác và chế biến nội địa cao vì việc thanh lọc phế thải trong quá trình chế biến rất khắc khe và phức tạp. Trữ lượng đất hiếm trên thế giới khoảng 87,7 triệu tấn (chưa qua tinh chế), tập trung vào các nước như: Trung Cộng (27 triệu tấn); Liên Xô trước đây (19 triệu tấn); Mỹ (13 triệu tấn), Australia (5,2 triệu tấn); Ấn Độ (1,1 triệu tấn), Canada (0,9 triệu tấn); Nam Phi (0,4 triệu tấn); Brazil (0,1 triệu tấn); các nước còn lại (21 triệu tấn). Nhu cầu hằng năm chỉ cần 125.000 tấn thì 700 năm nữa mới cạn kiệt loại khoáng sản này. (Có nhiều nguồn tài liệu khác, ước tính trữ lượng các nơi trên có thể khác nhau.) Hoa Ký, từ năm 1965, khai thác đất hiếm ở vùng núi Pass, Colorado - Mỹ. Đến năm 1983, Mỹ mất vị trí độc tôn khai thác vì nhiều nước đã phát hiện mỏ đất hiếm. Trong đó, ưu thế khai thác dần nghiêng về phía TC vì nước này đã phát hiện được nhiều mỏ đất hiếm. Đến năm 2004, vùng mỏ Bayan Obo của TC đã sản xuất đến 95.000 - 102.000 tấn đất hiếm. Đất hiếm ở Hoa Kỳ Thống kê và tin tức về cung, cầu và sự luân lưu trên toàn thế giới của nhóm khoáng sản đất hiếm - scandium, yttrium và lanthanides cho thấy nguồn kinh tế chính của đất hiếm là các khoáng chất bastnaesite, monazite, loparite và ion Laterit- đất sét hấp phụ (ion-adsorption). Bộ Ngoại giao Mỹ đưa ra hoạch hỗ trợ các nước phát triển nguồn khoáng sản như lithium, đồng và cobalt, nhằm giảm phụ thuộc vào TC về những khoáng sản quan trọng đối với ngành công nghiệp kỹ thuật cao.Trong thời gian gần đây, Washington quan ngại về việc phụ thuộc vào khoáng sản nhập khẩu sau khi có tin Bắc Kinh xem xét cắt giảm xuất khẩu đất hiếm sang Mỹ giữa lúc chiến tranh thương mại song phương leo thang. Các công ty quốc phòng Mỹ Raytheon và Lockheed Martin dùng đất hiếm trong hệ thống hướng dẫn và bộ cảm biến cho tên lửa. Đất hiếm cũng rất cần thiết cho những thiết bị quân sự quan trọng khác như động cơ máy bay, laser, và thiết bị nhìn xuyên đêm. Theo Reuters, 80% lượng đất hiếm nhập vào Mỹ trong giai đoạn 2014-2017 là từ TC trong khi hiện nay không có nhiều bên cung cấp khác có thể cạnh tranh với nước nầy. “Hơn 80% chuỗi cung cấp đất hiếm toàn cầu bị một nước kiểm soát. Việc dựa vào bất kỳ một nguồn nào làm gia tăng nguy cơ bị gián đoạn về nguồn cung”, Bộ Ngoại giao Mỹ cảnh báo trong tài liệu về kế hoạch hỗ trợ các nước phát triển khoáng sản, được gọi là Sáng kiến quản lý nguồn năng lượng. Theo kế hoạch, Mỹ sẽ chia sẻ kỹ thuật khai thác nhằm hỗ trợ phát hiện và phát triển nguồn khoáng sản cũng như tư vấn cách quản lý nhằm đảm bảo ngành công nghiệp của các nước hấp dẫn đối với giới đầu tư quốc tế. Bước đi này được kỳ vọng sẽ giúp đảm bảo nguồn cung khoáng sản toàn cầu có thể đáp ứng nhu cầu của thế giới. Nhu cầu về khoáng sản năng lượng thiết yếu có thể gia tăng gần 1.000% vào năm 2050, theo ước tính của giới chuyên gia. Ở Bắc Mỹ, nguồn tài nguyên đất hiếm được đo lường và chỉ ra ước tính bao gồm 2,4 triệu tấn ở Hoa Kỳ và hơn 15 triệu tấn ở Canada. Bao nhiêu phần trăm đất hiếm được khai thác ở Hoa Kỳ? Theo Bộ Thương mại Hoa Kỳ, hiện nay, nước này kiểm soát gần 60% hoạt động khai thác đất hiếm, hơn 85% công suất chế biến và hơn 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu. Mỹ nhập khẩu bao nhiêu nguyên tố đất hiếm? Hoa Kỳ nhập khẩu ròng 100% vào các nguyên tố đất hiếm trong năm 2018, nhập khẩu ước tính khoảng 11.130 tấn hợp chất và kim loại trị giá 160 triệu USD. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, 80% lượng hàng nhập khẩu đó có nguồn gốc từ TC. Mỹ đang thắng thế về đất hiếm? Cuộc cạnh tranh toàn cầu về các khoáng sản quan trọng đang nóng lên và Mỹ chưa giành được chiến thắng. Trong số các khoáng sản quan trọng này có một tập hợp con được gọi là các nguyên tố đất hiếm (Rare Earth Element-REE), rất quan trọng đối với mọi hoạt động từ quá trình chuyển đổi năng lượng sang kỹ nghệ quốc phòng. Vào ngày 4 tháng 3, Tesla TSLA +6,2% đã công bố hợp tác với một mỏ niken ở New Caledonia. Trước kia, Mỏ Mountain Pass của California là cơ sở đất hiếm duy nhất đang hoạt động của Hoa Kỳ. Nhưng Cty MP Materials mua lại mỏ Mountain Pass, quyết định, thay vì tinh chế, lại cho vận chuyển khoảng 50.000 tấn đất hiếm cô đặc mà họ khai thác mỗi năm từ California đến TC để chế biến. TC đã áp đặt mức thuế 25% đối với những mặt hàng nhập khẩu đó trong cuộc chiến thương mại. Hiện tại, Mỏ Mountain Pass, CA hoạt động trở lại vào năm 2012 sau nhiều năm ngừng hoạt động, ngày nay, 2020 cung cấp khoảng 15% sản lượng đất hiếm của thế giới, một nhóm gồm 17 khoáng chất được sử dụng để chế tạo nam châm trong công nghệ thương mại và quân sự tiên tiến nhất của Mỹ, từ xe điện. cho các tàu ngầm tấn công lớp Virginia. Mountain Pass của California, một trong những mỏ lớn nhất thế giới, nơi sản xuất 43.000 tấn REO vào năm 2022, theo USGS. Nhưng trong vòng ba thập niên qua, Bắc Kinh đã nắm chặt chuỗi cung ứng đất hiếm của thế giới đến mức gần như tất cả nguyên liệu – bất kể chúng được khai thác ở đâu trên thế giới – đều phải chuyển đến TC để sàng lọc trước khi chúng có thể được xử dụng trong công nghệ. Theo Bộ Thương mại Hoa Kỳ, hiện nay, TC kiểm soát gần 60% hoạt động khai thác đất hiếm, hơn 85% công suất chế biến và hơn 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu. Đây là một vấn đề gây ra lỗ hổng lớn trong chuỗi cung ứng của Hoa Kỳ và gây ra những rủi ro an ninh quốc gia tiềm ẩn, xét đến mối quan hệ căng thẳng của Washington với Bắc Kinh. Khi tín hiệu nhu cầu về công nghệ dựa trên các yếu tố này được dự đoán sẽ tăng vọt, cả ngành công nghiệp và chính phủ đều đang đầu tư vào các phương pháp nhằm đảm bảo chuỗi cung ứng đất hiếm trong nước. Mặc dù được dán nhãn là “hiếm”, nhưng 17 nguyên tố khác nhau được gọi là đất hiếm lại tương đối dồi dào trong lớp vỏ Trái đất. Chính quyền Biden coi chúng là một trong những vật liệu và khoáng sản chiến lược và quan trọng để xử dụng trong một số công nghệ thương mại và quốc phòng hiện đại - bao gồm điện thoại thông minh, thiết bị y tế và nam châm chuyên dụng cao được dùng trong xe điện, máy bay chiến đấu phản lực và máy bay không người lái. Nhưng do đặc tính hóa học của các nguyên tố đất hiếm gần như không thể phân biệt được với nhau nên việc tách và tinh chế riêng lẻ chúng để có thể xử dụng chế tạo nam châm và các công nghệ khác là một quá trình phức tạp, Linda Chrisey, giám đốc chương trình tại Cơ quan Dự án Nghiên cứu Quốc phòng Tiên tiến, cho biết. “Hai nguyên tố đất hiếm khác nhau có thể là những phần nhỏ của một angstrom có đường kính khác nhau - điều đó có nghĩa là rất khó phân tách bằng các phương pháp vật lý. Các quy trình hiện đang được áp dụng… có thể gồm 100 bước”, Chrisey cho biết, đồng thời lưu ý rằng quy trình này có thể rất tốn kém và nguy hiểm cho môi trường do các hóa chất được dùng để tách và tinh chế kim loại. Bà nói thêm: “Đây là tất cả những lý do khiến việc duy trì kiểu hoạt động đó ở Hoa Kỳ trở nên khó khăn”. Tuy nhiên, trên đỉnh núi ở sa mạc Mojave tại mỏ đất hiếm lớn nhất nước Mỹ, MP Materials đang cố gắng đảo ngược xu hướng đó. Với quy mô và năng lực cơ sở vật chất của mình, MP Materials đang cố gắng trở thành “nhà vô địch về nam châm” ở Tây bán cầu, Matt Sletcher, phó chủ tịch cấp cao về truyền thông và chính sách của MP Materials cho biết. Ông nói: “Những gì chúng tôi đang cố gắng làm là xây dựng một chuỗi cung ứng từ tính hoàn chỉnh và chúng tôi muốn có thể sản xuất tất cả các vật liệu cần thiết và tái chế những vật liệu cần thiết để có được chuỗi cung ứng từ tính đó”. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, kể từ khi mua lại mỏ Mountain Pass vào năm 2017, MP Materials đã khôi phục hoạt động sản xuất các nguyên tố đất hiếm tại địa điểm này và tạo ra hỗn hợp đất hiếm cô đặc, đóng góp khoảng 15% lượng khoáng chất đất hiếm được tiêu thụ mỗi năm. Và chẳng bao lâu nữa, MP Materials sẽ không còn phải vận chuyển hỗn hợp này ra nước ngoài tới TC để thực hiện quá trình tách và tinh chế các nguyên tố đất hiếm kéo dài. Sau hai năm xây dựng, công ty đã thông báo vào tháng 11, 2019 rằng họ sắp mở cơ sở tinh chế đất hiếm đầu tiên ở Hoa Kỳ tại cơ sở Mountain Pass. Đầu tiên, họ phải vận hành tài sản cho cơ sở mới cho giai đoạn sản xuất thứ hai, đây là một quá trình kiểm tra sức chịu đựng của thiết bị của cơ sở để đảm bảo nó hoạt động theo tốc độ được thiết kế, Slestcher cho biết trong chuyến thăm công trình đang diễn ra tại nhà máy cho biết thủ tục này sẽ diễn ra trong suốt năm 2023. Ông giải thích, giai đoạn sản xuất thứ hai bắt đầu bằng quá trình sấy khô, rang, lọc và tinh chế hỗn hợp đất hiếm cô đặc. Sau đó, đất hiếm được đưa vào một trong những bể chứa cao chót vót nằm trong một tòa nhà dài hơn một sân bóng đá Mỹ. Ông cho biết, trong những thùng này, quy trình chiết dung môi sẽ tách hỗn hợp thành các oxit đất hiếm riêng lẻ. Mặc dù đây chỉ là một cơ sở sàng lọc đang cạnh tranh với nhiều cơ sở ở TC, nhưng việc khai trương cơ sở này đánh dấu một bước quan trọng trong nỗ lực của Hoa Kỳ nhằm giải quyết chuỗi cung ứng đất hiếm dễ bị tổn thương. Theo thông cáo báo chí của Ngũ Giác Đài, vào năm 2020, Bộ Quốc phòng đã đầu tư 10 triệu USD vào dự án trị giá 200 triệu USD này. Sletcher lưu ý, MP Materials sẽ tập trung vào việc tinh chế hợp chất neodymium và praseodymium - một trong những vật liệu phổ biến nhất được dùng để chế tạo nam châm đất hiếm - cũng như lanthanum và xerium. Những nguyên tố này được phân loại là “đất hiếm nhẹ”. Chính phủ cũng đang thúc đẩy sản xuất trong nước “đất hiếm nặng”, loại đất khó tinh chế hơn nhưng cũng được sử dụng để chế tạo nam châm chuyên dụng hơn. Ví dụ, terbium và dysprosium đất hiếm nặng cần thiết để tạo ra nam châm vĩnh cửu đất hiếm có thể hoạt động ở nhiệt độ cao, trong khi samarium được dùng để sản xuất nam châm samarium-coban được dùng trong các ứng dụng hàng không vũ trụ và quốc phòng. Bộ Quốc phòng đã trao cho MP Materials một hợp đồng trị giá 35 triệu USD vào tháng 2 năm 2022 để xây dựng một cơ sở được thiết kế đặc biệt để xử lý các nguyên tố đất hiếm nặng tại mỏ Mountain Pass. Sletcher cho biết đất hiếm nặng sẽ được tinh chế ở một tòa nhà khác và nói thêm rằng dự án chỉ mới bắt đầu. Để thuần hóa hoàn toàn chuỗi cung ứng nam châm, MP Materials cũng đã bắt đầu xây dựng nhà máy từ tính đất hiếm đầu tiên của Hoa Kỳ vào tháng 4 năm 2022. Tọa lạc tại Fort Worth, Texas, cơ sở này sẽ có thể sản xuất khoảng 1.000 tấn neodymium-sắt hàng năm. Theo công ty, nam châm boron từ các nguyên tố đất hiếm được khai thác và tinh chế tại các cơ sở của Mountain Pass. Sletcher lưu ý rằng do thị trường quốc phòng chỉ chiếm một phần nhỏ trong tổng nhu cầu về đất hiếm của Hoa Kỳ - khoảng 5% - nên công ty đang tìm cách giải quyết các nhu cầu trong ngành thương mại trước tiên. Theo báo cáo của công ty nghiên cứu độc lập Adamas Intelligence, nhu cầu toàn cầu về oxit đất hiếm được dự báo sẽ tăng gấp ba lần từ 15 tỷ USD vào năm 2022 lên 46 tỷ USD vào năm 2035. Đất hiếm hiện tập trung nhiều nơi ở Hoa Kỳ và hiện đang được khai thác ở: North Dakota, West Virginia, Appalachian Basin — North (Kentucky, Maryland, Ohio, Pennsylvania and West Virginia), Appalachian Basin — Central (Kentucky, Tennessee, Virginia and West Virginia), Appalachian Basin — South (Alabama, Georgia and Tennessee), San Juan River-Raton-Black Mesa Basin (Arizona, Colorado and New Mexico), Illinois Basin (Kentucky, Illinois, Indiana and Tennessee), Williston Basin (Montana, North Dakota and South Dakota), Powder River Basin (Montana and Wyoming), Uinta River Basin (Colorado and Utah): University of Utah (Salt Lake City, Utah), Green River — Wind River Basin (Colorado and Wyoming), Gulf Coast Basin (Alabama, Arkansas, Georgia, Louisiana, Mississippi and Texas), Alaska (Alaska): University of Alaska Fairbanks (Fairbanks, Alaska) 1- Kết luận Tại hội nghị thượng đỉnh các nước G7 ở Hiroshima, Nhật từ 19 đến 21 tháng 5, 2023, bà Ursula von der Leyen, Chủ tịch Ủy ban Châu Âu (EC) , đã nhấn mạnh cần phải hợp tác với những đối tác và các quốc gia có tầm nhìn chung để “giảm thiểu sự phụ thuộc của chúng ta vào Trung Cộng” ở một số lĩnh vực then chốt, trong đó có đất hiếm. Ngày 18/5/2023, Bộ Tài nguyên của Australia, là khách mời tham dự G7 tương tự như Việt Nam, đã ra thông báo chính sách tài trợ cho ngành khai thác mỏ, trong đó có chiến lược khai thác đất hiếm, nhằm giảm thiểu các rủi ro về chủ quyền và tăng cường năng lực cho chuỗi cung ứng của các lĩnh vực sản xuất. Trong thời đại của nền kinh tế công nghệ cao cấp, các nguyên tố đất hiếm có mặt khắp mọi sản phẩm công nghiệp như xe hơi, điện thoại di động, vệ tinh, động cơ, tên lửa dẫn đường bằng tia laser, một số linh kiện dùng trong kỹ nghệ tình báo và quân sự như trong động cơ và các thiết bị điện tử của mỗi chiếc máy bay chiến đấu F-35 Lightning II thế hệ mới nhất của Hoa Kỳ có khoảng 450 kg nguyên tố đất hiếm và dĩ nhiên, không cần công bố chi tiết chính xác … Khai thác đất hiếm và công cuộc bảo vệ môi trường trong quá trình tinh chế đất hiếm đòi hỏi các kỹ năng khoa học kỹ thuật cao và cân bằng với việc bảo vệ môi trường. Từ một nguồn đất thô và phải qua nhiều giai đoạn tinh lọc, tinh chế…, phát thải một số lượng quá lớn phế thải độc hại lỏng, rắn, và khí. Các công ty Hoa Kỳ, chỉ vì chú trọng vào hiệu quả kinh tế hơn vấn đề an ninh quốc phòng, cho nên trước một phí tổn rất lớn do EPA quy định trong việc thanh lọc phế thải, người Mỹ đã từng ngủ một giấc ngủ dài trong việc tinh chế các đất hiếm nầy. Ngược lại, TC với quyết tâm đại hán, muốn trở thành bá chủ toàn cầu, vì vậy họ xem nhẹ việc bảo vệ môi trường, bảo vệ nguồn sống của hơn 1,4 tỷ người Tàu nhằm sản xuất đất hiếm và làm ngơ việc thanh lọc phế thải lỏng. Nên nhớ, sản xuất chỉ 1kg đất hiếm, phát thải ra hàng chục ngàn lít phế thải lỏng độc hại…cần phải thanh lọc. Cuộc chiến về đất hiếm giữa TC và Mỹ đang lần lần được cân bằng sau cuộc chiến cấm vận của Hoa Kỳ và TC, cũng như thương chiến về đất hiếm khơi nguồn từ tranh chấp giữa Nhật và TC năm 2010. Vấn đề là, đất hiếm một khi đã được tinh luyện rồi cần phải…được dùng để sản xuất những sản phẩm “công nghệ tối tân” nhằm phục vụ trong công kỹ nghệ quốc phòng, y tế, không gian v.v…chứ không nhằm để xuất cảng như hầu hết đất hiếm của TC. Và, về điểm trên, Hoa Kỳ vẫn chiếm ưu thế, vì TC không đủ khả năng để chạy theo các tiến bộ khoa học - kỹ thuật của HK. Nên nhớ, dưới thời TT Reagan, chì vì chạy theo chính sách không gian của Mỹ, mà Liên Sô bị hụt hơi và “tự” bứt từ vào năm 1991. Và cũng cần nên nhớ, tuy Trung Cộng được xem như một nhà máy cung ứng cho toàn cầu …với giá rẻ, nhưng chưa bao giờ có đủ linh kiện “tự sáng chế” để hoàn tất 100% một sản phẩm cao cấp nào cả, từ những mặt hàng công nghệ tiêu dùng hay trong lãnh vực quân sự hoặc quốc phòng hay không gian! Sẽ còn lâu lắm Trung Cộng mới có khả năng đuổi kịp thế giới tự do. Có chăng là Trung Cộng sẽ bị xẻ ra làm sáu mãnh do những mâu thuẫn chủng tộc tiềm ẩn dưới ách cai trị độc đoán của Hán tộc. Gương Liên Sô cũ hãy còn sờ sờ trước mắt. Chờ xem.