An ninh Sinh học Toàn cầu Chuẩn bị Cho Đại dịch kế tiếp: WHO, GERM COVID-19, do virus SARS-CoV-2 gây ra, được ghi nhận và báo cáo lần đầu tiên tại Phòng Thí nghiệm Sinh học Wuhan, Trung Cộng, vào tháng 12 năm 2019. Virus sau đó đã lan rộng ra toàn cầu, dẫn đến đại dịch COVID-19. Chợ hải sản Hoa Nam ở Wuhan được coi là trung tâm chấn đoán đầu tiên của đại dịch, nhưng sau đó đã được chứng mình là virus phát tán từ “bên trong” Phòng thí nghiệm. Đại dịch do sự lây lan của virus đã ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Đại dịch COVID-19 là một lời cảnh tỉnh nghiêm trọng cho nhân loại. Hơn 6 triệu người chết, kinh tế toàn cầu suy sụp, chuỗi cung ứng tê liệt, y tế quá tải, và lòng tin công dân vào nhà nước lung lay. Nhưng nếu cho rằng cơn ác mộng này đã qua, chúng ta đang tự trấn an mình trong ảo tưởng. Xin thưa, cơn ác mộng Covid Wuhan chưa kết thúc. Dịch bệnh mới là định kỳ, không còn là một ngoại lệ. Trong thế giới toàn cầu hóa, với giao thông dày đặc trên bộ, sông ngòi, đại dương, đường hàng không, cộng thêm sự biến đổi khí hậu, và buôn bán động vật hoang dã, các đại dịch trong tương lai gần như là điều chắc chắn sẽ xảy ra. Vấn đề còn lại là chúng ta có chuẩn bị gì không? 1- WHO - Trung tâm y tế toàn cầu, nhưng bị trói tay Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), trực thuộc Liên Hiệp Quốc, là định chế cao nhất về y tế công cộng toàn cầu. Vai trò của WHO gồm: - Cảnh báo dịch bệnh (như SARS, Zika, COVID-19); - Đưa ra hướng dẫn y tế toàn cầu; - Phối hợp vaccine, dược phẩm, và phản ứng kỹ thuật tại các nước nhược tiểu. Tuy nhiên, WHO chỉ có “tư cách” khuyến cáo, nhưng không có quyền lực ràng buộc như không thể buộc một quốc gia nào phải khai báo dịch, không thể cưỡng chế chính sách y tế, và bị lệ thuộc tài chính vào các quốc gia và nhà tài trợ tư nhân. Điều sau nầy dễ bị ảnh hưởng nghị trình do ảnh hưởng của những nhà tài trợ lớn! Trong đại dịch COVID-19, WHO bị chỉ trích vì phản ứng chậm với Trung Cộng, cũng như có thuyết âm mưu liên quan đến Ông TGĐ WHO có dự phần vào “việc phát tán” Coronavirus đi khắp thế giới qua hành động quá chậm trễ trong việc cung cấp dữ kiện khoa học công khai cho toàn thế giới lúc đầu. 2- Sáng kiến Ứng phó và Huy động Dịch bệnh toàn cầu - GERM: Một quân đội y tế cho thế giới? Trước thực tế WHO bị hạn chế, Bill Gates đề nghị một sáng kiến mang tính cấp bách qua phát biểu và thành lập:“Chúng ta cần một đội quân phòng vệ sinh học toàn cầu, được huấn luyện, tài trợ, và luôn ở tư thế sẵn sàng.” Đó là GERM – Global Epidemic Response and Mobilization team. Nhiệm vụ của GERM • Một đội 3.000 chuyên gia liên ngành: dịch tễ, mô hình, truyền thông, hậu cần (logistics). • Giám sát dữ liệu dịch bệnh toàn cầu 24/7 (thông qua AI, vệ tinh, hệ thống cảnh báo trên toàn thế giới). • Khi có dấu hiệu nguy cơ, GERM sẽ kích hoạt phản ứng nhanh: cách ly, xét nghiệm, phân phối thiết bị và khuyến nghị chính phủ hành động. Tổ chức của GERM • Không thuộc riêng WHO hay bất kỳ quốc gia nào. • Cần ngân sách khoảng 1 tỷ USD/năm, hoạt động độc lập. • Có thể phối hợp với dân quân y viện, hệ thống viện trợ y tế nhân đạo, CDC của các quốc gia. Đây không chỉ là mô hình y tế toàn cầu, mà là cấu trúc phòng thủ sinh học toàn cầu lần đầu tiên có tính định chế. 3- Những thách thức và rào cản của GERM Dù là ý tưởng mang tính bộc phát do một tỷ phú gợi ý, GERM và các sáng kiến tương tự đang đối mặt với nhiều rào cản: • Liệu các nước có cho phép một đội y tế toàn cầu can thiệp vào nội bộ của chính quốc? Nhất là trong các quốc gia độc tài, đóng cửa, hay dễ tổn thương chính trị. • Ai sẽ tài trợ 1 tỷ USD/năm cho một đội không trực thuộc quốc gia? Và do ai(?) điều hành? • Khi các nước còn chưa bảo đảm y tế cho dân mình, liệu họ có sẵn sàng đầu tư vào một hình thức “bảo hiểm” quốc tế? • Từ COVID-19, nhiều nơi bùng phát thuyết âm mưu, chống vaccine, chống WHO, gây phân hóa xã hội, đã tạo ra sự nghi ngờ và niềm tin vào khoa học và các định chế quốc tế. Vì vậy, bất kỳ sáng kiến nào như GERM cũng cần truyền thông minh bạch, hướng dẫn bởi những nhà khoa học có uy tín trên thế giới, không thể do một “quyền lực mềm” nào đó áp đặt. 4- Bài học từ COVID-19: Đầu tư y tế công không còn là lựa chọn Đại dịch COVID-19 cho thấy, những quốc gia có hệ thống y tế cộng đồng vững mạnh (như Hàn Quốc, New Zealand) phản ứng tốt hơn. Sự phối hợp toàn cầu (vaccine COVAX, chia xẻ dữ liệu dịch tễ) là vũ khí quan trọng hơn cả vũ khí quân sự. Qua kinh nghiệm trên, An ninh sinh học giờ đây quan trọng không kém an ninh quốc phòng. Nhưng có khác với quân đội, là lực lượng này cần được huấn luyện không phải để đánh chiếm, mà là để cứu người. 5- Kết luận: Sống chung với dịch, nhưng không đầu hàng số phận Chúng ta không thể ngăn hoàn toàn đại dịch, nhưng có thể giảm thiểu thiệt hại, ngăn dịch nhỏ thành đại dịch. Điều này đòi hỏi, một định chế toàn cầu mạnh mẽ hơn WHO hiện nay. Những sáng kiến như GERM sẽ là một bước tiến đáng kể trong việc phòng bị và ngăn ngừa, và giảm thiểu thiệt hại nếu có được thể chế hóa, minh bạch và có một ban giám sát vô tư và khách quan. Thế kỷ 21 có thể là thế kỷ của dịch bệnh, hoặc là thế kỷ của hợp tác y tế toàn cầu để bảo vệ sự sống. Sự lựa chọn nằm trong tay chúng ta, bắt đầu từ hôm nay, không phải chờ khi một dịch bịnh mới tới. Nên nhớ, Phòng Thí nghiệm Sinh học Wuhan vẫn còn đó, “con siêu vi khuẩn Covid” phát xuất từ nơi nầy dù vô tình hay cố ý, vẫn còn nằm trong thuyết âm mưu? Một đại dịch toàn cầu do một âm mưu thâm độc nào đó có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong giai đoạn toàn thế giới đang đảo điên hiện tại, sáng kiến thành lập tổ chức “Ứng phó và Huy động Dịch bệnh toàn cầu” là thích hợp và cần thiết ngay từ lúc nầy. Mai Thanh Truyết Houston-Tháng 8-2025

Triết lý Vô Thường trong đời sống hiện tại ở Việt Nam – Phần V Câu hỏi được đặt ra làm tiền đề cho bài viết là, nếu ứng dụng triết lý vô thường vào giáo dục đạo đức, sinh thái học, hoặc đời sống hiện đại ở Việt Nam... có thích hợp với hiện trạng xã hội Việt Nam xã hội chủ nghĩa không? Đây là một câu hỏi rất sắc bén và quan trọng, bởi vì nó đòi hỏi phải soi chiếu một triết lý văn hóa và tâm linh truyền thống (vô thường) vào một xã hội hiện đại hóa dưới hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa với nhiều mâu thuẫn nội tại và ngoại tại. Muốn trả lời rốt ráo câu hỏi: “triết lý vô thường có thể ứng dụng được vào giáo dục đạo đức, sinh thái học và đời sống hiện đại ở Việt Nam xã hội chủ nghĩa không”, thiết nghĩ chúng ta cần tách bạch và thêm một “vế phụ” vào câu hỏi. Đó là “trong điều kiện xã hội đó chấp nhận một quá trình “tự tỉnh” và “tự chuyển hóa” về văn hóa và chính sách”. 1- Triết lý vô thường là một lối vào cho sự tỉnh thức. Nếu được hiểu và xử dụng đúng, có thể trở thành một phương tiện giáo dục sâu sắc và không đối đầu, vì nó không lên án mà chỉ ra quy luật tự nhiên, khơi dậy nơi con người sự tỉnh thức từ bên trong, chứ không ép buộc từ bên ngoài. Vô thường mang tính triết lý sống mềm dẻo, từ bi, rất phù hợp với nền văn hóa Việt đã quen với cách "luồn lách" và "ẩn nhẫn" trong hoàn cảnh chính trị phức tạp của đặc quyền đặc lợi của xã hội chủ nghĩa. Do đó, dù sống trong một xã hội còn đầy áp lực tư tưởng, vô thường vẫn có thể đi vào giáo dục và đời sống như một hình thức "đạo lý nhân sinh" hơn là một hệ tư tưởng đối kháng. Và có lẽ, cũng chính vì tính vô thường vô hình chung đã thấm vào lòng dân tộc, vì thế cho nên .. sẽ rất khó, sẽ rất khó để xóa đi sự “trói buộc” của xã hội chủ nghĩa hiện tại ở Việt Nam. Và sự chuyển hóa của Đất và Nước có thể xảy ra, nhưng rất chậm! 2- Triết lý vô thường ứng dụng vào giáo dục đạo đức Xã hội Việt Nam hiện nay đang khủng hoảng giá trị đạo đức, nhất là ở giới trẻ sống thực dụng, vô cảm, đua chen vật chất. Triết lý vô thường giúp giáo dục lòng vị tha, buông bỏ, tỉnh thức trước danh lợi, mà không cần những giáo điều khô cứng. Việt Nam có thể đưa triết lý Vô thường vào chương trình giáo dục như là một cung cách sống văn minh hiện đại qua những kỹ năng sống có văn hóa, có đạo đức như một hình thức công dân giáo dục thời Việt Nam Cộng hòa. Dạy học sinh, sinh viên hiểu rằng: “Thành công không mãi mãi – Thất bại cũng không vĩnh viễn – Trong cuộc sống, nên học cách sống sâu sắc, nhân hậu và biết ơn.” Tuy nhiên, nhìn về giáo dục xhcn hiện nay đang còn nặng về khuôn mẫu ý thức hệ, ít không gian cho tư duy phản tỉnh. Quả thật rất khó để con người “hấp thụ và tiêu hóa” được triết lý Vô thường! 3- Vô thường trong tình trạng môi trường sống hiện tại ở Việt Nam Cũng cần nên biết, Vô thường nhấn mạnh rằng thiên nhiên luôn biến đổi, nếu con người can thiệp quá mức, sẽ gây mất cân bằng, khổ đau cho thiên nhiên. Phải hiểu rằng, đây chính là nền tảng của sinh thái học sâu (deep ecology) của thiên nhiên, con người không là trung tâm, mà chỉ là một phần của vòng sinh – diệt của trời đất. Hiện tại. thực trạng môi trường Việt Nam rất tệ hại. Việt Nam đang bị suy thoái môi trường nghiêm trọng qua ô nhiễm không khí, rác thải nhựa, mất rừng, ngập lụt đô thị… Chính sách phát triển của nhà cầm quyền nhiều khi coi thiên nhiên là tài nguyên để khai thác, chứ không phải là một hệ sinh thái hài hòa. Chính vì vậy, mà chúng ta có thể xem đất nước đang trải qua những cơn “bất thường”, rất khó cho triết lý Vô thường chen chân vào! Chính vì vậy, cần phải khai triển triết lý Vô thường trong lòng dân tộc trong lúc nầy. Vì sao? Vì chúng ta không dễ thay đổi hệ thống kinh tế, chính trị, và cả chế độ. Vì vậy, nên cần thay đổi nhận thức trước. Đây là một cuộc chiến tâm linh, không tiếng súng giữa dân tộc và cường quyền. Dạy cho học sinh, sinh viên, công chúng hiểu rằng, nếu không tôn trọng vô thường thì giới hạn sinh thái học sâu (deep ecology) của chúng ta sẽ bị vô thường trừng phạt bằng thiên tai, dịch bệnh, khủng hoảng sinh học. (Sinh thái học sâu là một triết lý và phong trào xã hội thách thức quan điểm lấy con người làm trung tâm về môi trường. Nó nhấn mạnh giá trị nội tại của tất cả các sinh vật sống và sự kết nối của mọi sự sống, ủng hộ sự thay đổi trong nhận thức của con người và cấu trúc xã hội để ưu tiên phúc lợi sinh thái. Sinh thái học sâu không chỉ là một lý thuyết về môi trường; nó là lời kêu gọi một sự chuyển đổi căn bản trong cách con người liên hệ với nhau trong hành tinh nầy.) Nhiều người trẻ ở Việt Nam bị stress, trầm cảm, có nếp sống vô nghĩa vì bị kẹp giữa áp lực kinh tế, lối sống công nghiệp hóa, thiếu định hướng tinh thần. Thêm nữa, xã hội chủ nghĩa hiện nay không cung cấp được một hệ giá trị nhân văn đủ sâu nhằm bù đắp sự khủng hoảng trên, một khi chủ nghĩa Mác – Lênin đã đánh mất tính hấp dẫn tinh thần của người dân. Vì vậy, Vô thường sẽ là lời giải cho Việt Nam hiện tại. Vô thường không dạy người ta đầu hàng, mà dạy buông bỏ những gì không thật, sống với cái gì đang có, biết trân quý hiện tại. Vô thường có thể kết hợp với thiền, chánh niệm, tinh giản hóa lối sống (minimalism) vốn đang lan rộng trong giới trẻ Việt Nam qua các mạng xã hội. Vô thường sẽ là lời giải cho cuộc xung đột tiềm ẩn, chia cách dân tộc qua chủ thuyết xã hội chủ nghĩa Marxist-Leninist vốn đặt nặng “biến đổi xã hội”, “xây dựng chủ nghĩa cộng sản hoàn hảo” tức là theo đuổi một lý tưởng bất biến. Điều này mâu thuẫn với tinh thần vô thường, vốn coi mọi hệ thống, kể cả bộ máy nhà nước hay đảng phái, cũng chỉ là tạm bợ, phải thay đổi theo quy luật thời gian. Nếu chúng ta biết vận dụng vô thường triệt để, sẽ đi đến chỗ phê phán mô hình hiện tại, chấp nhận thay đổi, điều này có thể bị coi là đe dọa ổn định tư tưởng dưới cặp mắt của những đệ tử Mác Lê. 4- Kết luận Triết lý vô thường, nếu được ứng dụng một cách khéo léo, văn hóa hóa và phi chính trị hóa, hoàn toàn có thể trở thành một công cụ giáo dục đạo đức, sinh thái và tinh thần rất hữu hiệu trong xã hội Việt Nam hiện tại kể cả trong môi trường xã hội chủ nghĩa hiện tại. Triết lý vô thường, nếu đi vào học đường và cộng đồng với ngôn ngữ văn hóa – đạo đức – sinh thái – nghệ thuật, sẽ không làm đối đầu mà còn giúp hàn gắn xã hội, nâng cao phẩm chất sống, và phục hồi chiều sâu văn hóa Việt Nam. Vô thường có thể được “đóng gói lại” như một triết lý đạo đức – nhân sinh – thẩm mỹ, tránh khía cạnh chính trị, để tránh bị đàn áp do cường quyền vì không đối đầu. Vô thường cũng có thể dùng như một “liều thuốc mềm” để nuôi dưỡng sự tỉnh thức âm thầm trong lòng xã hội, chờ ngày trưởng thành và cùng đồng tâm chuyển hóa những con người khô cằn, cứng ngắt trong văn hóa xã hội chủ nghĩa’. Tuổi trẻ Việt Nam hiện tại cần Sống chậm – Sống sâu – Sống hiểu. Mai Thanh Truyết Đường về chân tâm Houston – Tháng 8-2025

Vô thường trong Cộng đồng Việt – Phần IV Trong văn hóa Á Đông, đặc biệt là Phật giáo và tư tưởng Nhật Bản, khái niệm vô thường (無常 – mujō) biểu hiện cho một chân lý sâu sắc: mọi sự vật hiện tượng đều biến đổi không ngừng, không có gì trường tồn vĩnh viễn. Ở phương Đông, vô thường thường được tiếp cận như một sự tỉnh thức nội tâm, dẫn đến thái độ buông xả, an trú trong hiện tại. Nhưng khi đưa khái niệm này vào xã hội Mỹ, một nơi sôi động, thực dụng, đổi mới liên tục và đề cao bản ngã cá nhân, liệu vô thường có còn “sống được”? Hay nó chỉ là một triết lý mơ hồ, đối lập với thực tiễn phương Tây? Câu trả lời, không nằm ở sự xung đột, mà ở sự chuyển hóa sâu sắc của khái niệm vô thường, phù hợp với tinh thần thời đại. Đối với cộng đồng Việt ở hải ngoại, với nhịp sống năng động, xã hội chạy theo kim đồng hồ, chính vì thế mà người Việt ít có thì giờ để cảm nhận được … vô thường. Nhứt là tuổi trẻ, thiết nghĩ họ cũng không nghĩ đến từ ngữ vô thường, thậm chí không hình dung được vô thường là gì? Càng chạy đua với cuốc sống, áp lực (strees) càng đè nặng lên con người. Vì vậy, đôi khi dừng lại một chút, nói đến vô thường, khơi dậy vô thường để từ đó…khơi dậy ý thức về sự biến đổi, vô thường của cuộc sống để nuôi dưỡng tinh thần thích nghi, khiêm tốn, nhân ái và bảo vệ môi trường. Thiết nghĩ, cũng cần tích hợp triết lý vô thường như một hạt nhân đạo đức, tâm lý, sinh thái học, tránh giáo điều, không đối kháng hệ tư tưởng hiện hành. Và từ đó góp phần làm giàu bản sắc văn hóa Việt, kết nối với truyền thống Phật giáo dân tộc và hướng đến phát triển bền vững. Làm sao nghĩ về Vô thường - Mujõ ở một xã hội năng động như ở Hoa Kỳ? Triết lý vô thường (無常 – mujō trong tiếng Nhật, anicca trong Pāli, và vô thường trong Hán Việt) vốn được xem như là một chân lý trung tâm trong Phật giáo và nhiều truyền thống Đông phương. Nhưng khi đặt trong bối cảnh một xã hội năng động, thực dụng và hướng ngoại như Hoa Kỳ, cần nên có cách tiếp cận linh hoạt và đa chiều hơn. Dưới đây là một số cách để nghĩ và sống với vô thường trong xã hội Mỹ hiện đại. Vô thường như động lực thay đổi, không phải chấp nhận hay cam chịu: Ở xã hội phương Tây, nhất là Mỹ, sự thay đổi thường được nhìn như cơ hội. Cũng vậy, vô thường có thể được hiểu không chỉ là sự "mất mát" hay "tan biến", mà còn là sự chuyển hóa từ thất bại đến thành công, từ nghèo đói đến sung túc, từ bệnh tật đến hồi phục. Trong môi trường kinh doanh hoặc khởi nghiệp, vô thường có thể được nhìn như: ”Không có gì là vĩnh viễn – vì vậy hãy tiếp tục lặp lại” - "Nothing is permanent – so keep iterating!". Một người Mỹ có thể nhìn vô thường như một nguyên lý để không tự mãn với thành công cũng như không tuyệt vọng khi thất bại. Vô thường sẽ hỗ trợ thái độ “tư duy phát triền” - “growth mindset” như… tôi có thể thay đổi, vì vạn vật đều đang thay đổi. Vô thường giúp nhân thân kháng lại chủ nghĩa vật chất và định danh cá nhân quá mức: Hoa Kỳ là một nơi “tự xây dựng thương hiệu” và “chính trị bản sắc” - “self-branding” và “identity politics” lên ngôi, vô thường có thể là liều thuốc giải độc cho sự tự mãn và sự dính mắc vào cái ngã "tôi là ai", "tôi sở hữu gì", "tôi được bao nhiêu người ái mộ". Cũng như cuộc sống ở một xã hội quay cuống khiến cho người dân luôn có tâm trạng lo âu, một sự lo âu vì không kiểm soát được các biến động xã hội, công nghệ, kinh tế, và nhứt là tài chánh cá nhân và gia đình…Có trước đó, và cũng có thể mất ngay chính sau đó! Nhưng tâm lý người Mỹ rất khác với tâm lý người Việt. Đối với một doanh nhân Mỹ sau khi bị phá sản vẫn có thể nhẹ nhàng nói: “Well, everything changes. Let’s begin again.” Nhưng người Việt thì khác, trước một khoảnh khắc thất bại, tiếp theo là những chuỗi dài lo âu…Rất nhiều người trong cộng đồng Việt bị trầm cảm, nhưng chính họ cũng không nhận ra được, không chấp nhận thực trạng và ôm lấy đau buồn…không biết học cách củ người Mỹ là “ngồi trực diện với hiện tại”, để rồi tìm hướng gải quyết. Viết cho người hay viết cho …ta Trong cõi sống ta bà đầy biến dịch nầy, vô thường không còn là một triết lý xa vời của Đông phương nữa, mà là chân lý sống còn cho nhân loại hiện đại – đặc biệt trong xã hội như Hoa Kỳ, nơi con người bị giằng co giữa tốc độ, áp lực thành công, và sự cô đơn nội tại. Vô thường không phải là một lời an ủi, càng không phải là một lời khuyên buông xuôi. Trái lại, nó là một lời nhắc tỉnh thức đầy dũng cảm rằng, không có gì chúng ta đang nắm giữ từ tiền bạc, danh vọng, tình yêu cho đến bản ngã … là vĩnh viễn. Và chính trong sự vô thường đó, chúng ta mở ra khả năng giải thoát khỏi mọi dính mắc. Sống với vô thường, trong bối cảnh nước Mỹ, là: • Biết yêu thương không điều kiện, vì mọi cuộc gặp gỡ đều có thể là lần cuối. • Biết sống trọn vẹn trong hiện tại, vì “ngày mai” không bao giờ là bảo đảm chắc chắn cả. • Biết tha thứ, vì người khác, cũng như chính ta, đều là những sinh mệnh đang biến đổi, không ai mãi là kẻ gây tổn thương hay là nạn nhân. Khi ta chấp nhận vô thường như một người bạn, chứ không như kẻ thù, ta sẽ bước vào đời sống không bằng sự kiểm soát, mà bằng tâm thế mở lòng. Và chính tâm thế đó sẽ cứu rỗi xã hội đầy cạnh tranh, cô lập và bất an mà chúng ta đang sống. Như vậy, Vô thường trong xã hội Mỹ không phải là một triết lý buông xuôi, mà là một khả năng thích ứng cao, một sự tỉnh thức sâu, và một cái nhìn toàn thể về sự sống đang vận hành. Ở nước Mỹ, nơi những kỳ vọng thành công, tốc độ đổi mới công nghệ và văn hóa khởi nghiệp chi phối xã hội, người ta không xa lạ với sự chuyển dịch, thậm chí xem đó là cốt lõi của sự phát triển. Vì thế, vô thường không nhất thiết bị nhìn như một “mất mát”, mà là sự luân chuyển sáng tạo. Văn minh phương Tây đang dần hấp thụ vô thường như một nguồn cảm hứng sáng tạo, thay vì chỉ xem nó là triết lý Đông phương khép kín. Ở xã hội năng động như Mỹ, vô thường không nên hiểu là một lời kêu gọi rút lui khỏi cuộc sống, mà là lời mời sống trọn vẹn với hiện tại, hiểu sâu về quy luật thay đổi, để thích nghi, yêu thương và sáng tạo tốt hơn. Đó không phải là một triết lý “trốn chạy” khỏi thực tế, mà là cách sống cùng thực tại một cách bao dung và tỉnh thức, như Thiền sư Suzuki từng nói:” Mọi thứ đều thay đổi. Mọi thứ đều vô thường. Đó là lý do tại sao mọi thứ đều có thể”. - “Everything changes. Everything is impermanent. That’s why everything is possible.” Vô thường là sự thật của đời. Khi ta chấp nhận nó, ta bớt sợ, bớt giận, và dễ bao dung hơn. Cộng đồng Việt Nam ở hải ngoại cần chiêm nghiệm suy nghĩ nầy để hồi phục niềm tin, và phát triển bền vững. Và xin đừng quên: Vô thường không phải là sự kết thúc. Mà là… lời mời sống sâu hơn, đẹp hơn, người hơn ngay từ giờ phút nầy! Mai Thanh Truyết Đường về Chân tâm Houston – Tháng 7-2025

Kế Hoạch Hóa Dân Số Thế giới 1- Mở đầu: Dân số không phải là con số – mà là con người Khi thế giới vượt mốc 8 tỷ người vào năm 2022, câu hỏi về dân số lại trở thành tâm điểm tranh luận: Làm sao để nuôi sống toàn nhân loại mà không hủy hoại trái đất? Làm sao để cân bằng giữa tăng trưởng dân số và phát triển bền vững? Kiểm soát dân số thế giới đề cập đến những nỗ lực nhằm tác động hoặc điều chỉnh tốc độ tăng trưởng dân số. Trong lịch sử, điều này bao gồm các chiến lược như kế hoạch hóa gia đình, tiếp cận các biện pháp tránh mang thai và chính sách của các chính phủ. Mặc dù một số quốc gia đã thực hiện các biện pháp cưỡng chế, nhưng trọng tâm đang ngày càng chuyển sang kế hoạch hóa gia đình tự nguyện và trao quyền cho phụ nữ thông qua giáo dục và các cơ hội kinh tế. Cục Thống kê Dân số Hoa Kỳ dự báo dân số sẽ là 8.092.034.511 người vào ngày 1 tháng 1 năm 2025. Worldometer ước tính dân số sẽ là 8.231.613.070 người vào ngày 30 tháng 6 năm 2025. Theo báo cáo của Liên Hiệp Quốc, dân số thế giới dự kiến sẽ đạt 9,8 tỷ người vào năm 2050. Báo cáo cũng dự báo dân số thế giới sẽ tiếp tục tăng lên 11,2 tỷ người vào năm 2100. Trong bối cảnh trên, cụm từ “kế hoạch hóa dân số” thường bị bóp méo thành một công cụ kiểm soát, thậm chí là “âm mưu giảm dân số” từ các thế lực toàn cầu. Nhưng nếu nhìn lại thực chất, kế hoạch hóa dân số nhân đạo không phải là mệnh lệnh từ trên xuống, mà là quyền được lựa chọn của mỗi cá nhân, đặc biệt là phụ nữ. 2- Kế hoạch hóa dân số là trao quyền, không cưỡng bức Theo WHO và Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc - UNFPA, kế hoạch hóa dân số nhân đạo gồm 3 yếu tố cốt lõi: - Tiếp cận thông tin và dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản và thai nhi - Tự do quyết định thời điểm và số lượng con cái - Không bị cưỡng ép, ép buộc, hay phân biệt đối xử. Một nghiên cứu khác, dực vào “kế hoạch hóa” và sự tự nguyện kế hoạch hóa của quý bà… thành thử tổng dân số vào năm 2050 sẽ chỉ ở mức độ 7,1 tỷ mà thôi! Qua ba yếu tố trên, rõ ràng kế hoạch hóa dân số hoàn toàn không có nghĩa là "giảm dân số". Nó giúp các gia đình chủ động sinh con trong khả năng nuôi dưỡng, phụ nữ có cơ hội tiếp tục học hành, làm việc và cống hiến, và trẻ em được sinh ra theo ý muốn trong điều kiện an toàn, đủ dinh dưỡng và giáo dục. 3- Lịch sử nhân đạo và bài học sai lầm Các mô hình thành công trên thế giới trong việc tự nguyện kế hoạch hóa ở các quốc gia đông dân số và có mức sinh sản cao: - Nhờ kết hợp y tế cơ sở, giáo dục phụ nữ, và hỗ trợ cộng đồng, tỷ lệ sinh ở Bangladesh giảm từ 6,3 còn 2 con/phụ nữ trong giai đoạn 1975 đến 2020 mà không dùng biện pháp cưỡng bức. - Ethiopia, Indonesia, Tunisia, Việt Nam thời Đổi mới: Kế hoạch hóa kết hợp với nâng cao dân trí, tạo ra dân số ổn định và bền vững. Riêng Trung Cộng và Ấn Độ đã áp dụng một chính sách kế hoạch hóa cưỡng bức, vi phạm nhân quyền và đạo đức xã hội như:: - Trung Cộng với chính sách một con triệt để từ năm 1979 cho đến 2015 như cưỡng bức phá thai, triệt sản, theo dõi sinh sản bằng công an, gây mất cân bằng giới tính và khủng hoảng nhân khẩu học. Và hiện nay, bất bình đẳng giới tính ở Tc là một trong những vấn đề phức tạp trong xã hội Tàu, trong 100 phụ nữ có đến 130 nam giới. - Ấn Độ (1976): Giai đoạn khẩn cấp, chính phủ tiến hành hàng loạt vụ triệt sản cưỡng ép, dẫn đến phẫn nộ dân chúng và sụp đổ chính trị của quốc gia nầy. Tất cả những sai lầm đó không đại diện hay đổ lỗi cho kế hoạch hóa dân số nhân đạo, mà là một biến tướng chính trị của một chính sách độc đoán. 3- Mục tiêu nhân đạo và bền vững toàn cầu LHQ đã xếp kế hoạch hóa gia đình vào 17 mục tiêu phát triển bền vững – Sustainable Development Goals - SDGs. Đó là Chương trình Nghị sự 2030 về Phát triển Bền vững, được tất cả các quốc gia thành viên LHQ thông qua vào năm 2015, cung cấp một kế hoạch chung cho hòa bình và thịnh vượng cho con người và hành tinh, hiện tại và tương lai. Trọng tâm của chương trình là 17 Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs), một lời kêu gọi hành động khẩn cấp từ tất cả các quốc gia, cả phát triển và đang phát triển trong một liên quan đối tác toàn cầu. Họ nhận thức rằng việc chấm dứt đói nghèo và các bất bình đẳng khác phải song hành với các chiến lược cải thiện sức khỏe và giáo dục, giảm bất bình đẳng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và bảo tồn đại dương và rừng của chúng ta. Xin đan cử các mục tiêu chính như giúp: • Xóa đói giảm nghèo (SDG 1) • Bình đẳng giới (SDG 5) • Giảm tử vong trẻ sơ sinh và người mẹ (SDG 3) • Giáo dục có phẩm chất (SDG 4) Ngoài ra, khi phụ nữ có thể kiểm soát sinh sản, họ thường có ít con hơn, nhờ đó, giảm áp lực dân số và môi trường. Và gia đình có thu nhập và đầu tư nhiều hơn cho con, từ đó phẩm chất. 4- Những lời vu khống và thuyết âm mưu sao cần cảnh giác Nhiều thuyết âm mưu cáo buộc các tổ chức như Bill Gates Foundation, UNFPA, WHO... là công cụ “diệt chủng ngầm”, thông qua vaccine, thuốc tránh thai hoặc dịch bệnh nhân tạo. Những lời vu cáo này: • Không có bằng chứng, thường dựa trên phát biểu bị cắt xén hoặc trích sai ngữ cảnh. Trường hợp Bill Gates phát biểu trên diễn đàn Event 201 năm 2019 về việc giảm dân số toàn cầu, và thuyết âm mưu đưa ra nhận định Bill Gates cần giảm dân số từ 8 tỷ xuống còn 7 tỷ vì quả địa cầu đã quá tải! • Gây nguy hiểm khi làm mất lòng tin vào vaccine, y tế cộng đồng và quyền của phụ nữ. Bill Gates cũng đã gây ra ngộ nhận là vaccine để ngừa Ebola chỉ là một loại thuốc “triệt sản” để kiểm soát dân số ở Phi châu! • Phản ánh một nỗi sợ bản năng về kiểm soát sinh sản, nhất là trong các xã hội nam quyền, độc đảng, dân túy hoặc thiếu minh bạch. Vì vậy, minh bạch, truyền thông chính xác và giáo dục công dân là then chốt để bảo vệ một chính sách nhân đạo khỏi bị xuyên tạc. 5- Việt Nam và tương lai dân số có trách nhiệm Việt Nam từng là quốc gia đi đầu về kế hoạch hóa gia đình từ cuối thập niên 1980, nhờ đưa dịch vụ y tế sinh sản về tận thôn xã, đẩy mạnh giáo dục cộng đồng về hôn nhân, sức khỏe, dinh dưỡng và khoảng cách sinh con. Trong giai đoạn 1980 – 2000, chính phủ kiểm soát sinh sản rất chặt chẽ qua khẩu hiệu nổi bật: "Mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có 1–2 con". Qua năm 1989, thành lập Ủy ban Dân số và Kế Hoạch Hóa Gia đình Quốc gia và áp dụng mạnh các biện pháp tránh thai, vận động qua mạng lưới y tế cơ sở và cộng tác viên dân số. Bước sang giai đoạn 2000 – 2020, Việt Nam chuyển hướng từ cưỡng chế sang tự nguyện. Vào năm 2003, ban hành Pháp lệnh Dân số với chính sách bắt đầu mang tính khuyến khích, tôn trọng quyền cá nhân hơn, thay vì áp chế và tăng cường tiếp cận dịch vụ sức khỏe sinh sản và giáo dục giới tính. Dân số Việt Nam hiện nay. 2025 ước tính khoảng khoảng 103 triệu người với tỷ lệ sinh sản 1,95 con/phụ nữ, dưới mức sinh thay thế (2,1). Tuy nhiêm, mức sinh không đồng đều giữa các vùng: - Thành thị, đồng bằng: sinh thấp (1,4–1,6) - Vùng núi, Tây Nguyên, dân tộc thiểu số: sinh cao hơn (2,5–3,2). Tỷ số giới tính khi sinh khoảng 112 bé trai/100 bé gái (mức bình thường là 105/100), có nguy cơ thừa nam thiếu nữ trong tương lai Tuy nhiên, hiện nay Việt Nam đối diện với nguy cơ già hóa dân số nhanh, tỷ lệ sinh ở nhiều tỉnh (như TP.HCM, Đồng bằng sông Hồng) đã xuống dưới mức thay thế (1.6 con/phụ nữ). Đây là lúc kế hoạch hóa dân số phải chuyển từ “giảm sinh” sang “cân bằng và chất lượng”. Năm 2025, tỷ lệ người từ 60 tuổi trở lên chiếm khoảng 13–14%. Dự báo Việt Nam bước vào giai đoạn “già hóa dân số” hoàn toàn vào năm 2036. Chính sách dân số Việt Nam đã chuyển mình từ một mô hình “kiểm soát bắt buộc” sang mô hình “quản lý mềm và thích ứng”. Trong bối cảnh dân số bắt đầu già hóa và mức sinh xuống thấp, bài toán hiện nay không chỉ là kiểm soát số lượng, mà là nâng cao phẩm chất dân số và duy trì cơ cấu dân số vàng lâu dài. Điều này đòi hỏi phải một kế hoạch quản lý dân số kết hợp với giáo dục, y tế, lao động, bảo hiểm xã hội và phát triển kinh tế toàn diện. Chúng ta đã đi qua một giai đoạn phát triển dân số đặc biệt, từ thừa sang thiếu, từ tăng quá nhanh sang già hóa nhanh chóng. Tư duy chính sách vì vậy cũng cần thay đổi căn bản, từ áp đặt sang hỗ trợ, từ kiểm soát sang thích ứng, từ số lượng sang phẩm chất lượng. Nếu không có chính sách dân số đúng đắn, Việt Nam sẽ không có tương lai kinh tế xã hội bền vững. 6- Thay lời kết - Kế hoạch hóa dân số là quyền, không phải công cụ Dân số không phải là vấn đề “quá nhiều người”, mà là vấn đề quản trị con người và cơ hội sống của họ. Kế hoạch hóa nhân đạo không giới hạn sự sống, mà cho phép con người được sống đúng nghĩa, an toàn, tự do và có phẩm giá. Thế giới không cần kiểm soát dân số bằng áp đặt, mà cần trao quyền sinh sản trong tự do, kiến thức, và lựa chọn. Đó là nhân đạo – không phải “âm mưu”. Riêng tại Hoa Kỳ, Tư bản và các quyền lực mềm, Big Pharma… độc quyền kiểm soát kỹ nghệ dược phẩm Mỹ, nâng giá thuốc nhiều loại mắc hơn Liên Âu gấp 10 lần, từ đó tạo ra gánh nặng cho những người trung lưu và có lợi tức thấp. Hy vọng hành pháp 47 có biện pháp kếm chế các thế lực trên, qua tuyên bố của TT Trump:” Bạn sẽ không tin những gì mình sắp nghe. Trong nhiều thập kỷ, người Mỹ đã phải trả giá thuốc theo toa cao nhất thế giới. Cao hơn bao nhiêu? Một loại thuốc điều trị ung thư vú có giá 16.000 đô la một chai ở Mỹ chỉ có giá bằng MỘT PHẦN MƯỜI MỘT so với giá đó ở Thụy Điển. Cùng một loại thuốc. Cùng một nhà máy. Cùng một công ty. Một loại thuốc hen suyễn thông thường có giá gần 500 đô la ở Mỹ nhưng chưa đến 40 đô la ở Anh.” Mai Thanh Truyết Houston – Tháng 8-2025

Tài phiệt Toàn cầu Trong Y tế và Môi trường Trong một thế giới trong đó, khủng hoảng khí hậu, đại dịch, và bất bình đẳng y tế ngày càng đe dọa sự ổn định toàn cầu. Sự phân bổ toàn cầu trong lãnh vực y tế và môi trường, thể hiện sự bất bình đẳng rõ nét nhứt cho dú khách quan hay chủ quan đối với trên 8 tỷ sanh linh. Hoa Kỳ xử dụng nguồn nước tính trung bình cho trên 330 triệu dân là 200Gal/người; trong lúc đó đa số người Phi châu hưởng chưa tới 1lít nước/ngày. Các qu1o6c gia Âu châu, Bắc Mỹ v.v…hưởng một nền ý tế tối tân, ngược lại đa số người dân sống ở Phi châu, Á châu, Á rập, rất nhiều người chưa từng thấy một giọt thuốc “xức ghẻ”, thuốc đỏ Iodine! Câu trả lời “huề vốn” về những lý do tại sao, tại sao…có sự bất cân bằng trên toàn cầu cho hai lý do trên là do dân trí thấp, nghèo, người dân chưa ý thức được vai trò của y tế và môi trường v.v… Nhưng sự thật có phải như vậy hay không? Mời quý độc giả suy nghĩ… Ngay cả, tại Hoa Kỳ là một quốc gia có thể nói văn minh, dân chủ, và tiến bộ nhựt toàn cầu, sự bất bình đẳng về hai phương diện trên cũng vẫn là một đề tài cần tranh cãi. Theo người viết, tất cả chỉ vì chữ … TIỀN! Nói về nước mỸ, xin nói ngay là, vai trò của các chính phủ thay đổi mỗi nhiệm kỳ tổng thống 4 năm, vốn chậm chạp, phân tán và thường bị giới hạn ngân sách; từ đó được/ đang dần bị thay thế bởi một thế lực khác: giới tài phiệt toàn cầu. Những tỷ phú như Bill Gates, Michael Bloomberg, Jeff Bezos, hay những tập đoàn đầu tư như BlackRock, Vanguard, giờ đây không chỉ sở hữu cổ phần trong nền kinh tế mà còn can thiệp sâu vào các lĩnh vực thiết yếu nhất của nhân loại về y tế và môi trường. Nhưng sự hiện diện ngày càng lớn này đang tạo ra một câu hỏi hệ trọng:” Họ là ân nhân đang cứu nhân loại, hay là những kẻ thao túng nghị trình toàn cầu vượt khỏi sự kiểm soát dân chủ?” Và quan trọng hơn nữa:”Chúng ta cần làm gì? 1- Khi chính phủ rút lui, tư nhân bước vào Sau thảm họa Ebola 2014 ở Phi Châu, đại dịch COVID-19 ở Wuhan và nhiều cuộc khủng hoảng y tế tại châu Phi, thế giới chứng kiến một thực tế là nhiều chính phủ không đủ nguồn lực về chuyên môn hay tài chính, hoặc quyết tâm đối phó khủng hoảng y tế công cộng. Chính trong khoảng trống ấy, các quỹ tư nhân đã bước vào. • Quỹ Bill & Melinda Gates đã chi hơn 50 tỷ USD trong 20 năm cho các chương trình chống sốt rét, tiêm chủng, nghiên cứu HIV, và hỗ trợ hệ thống y tế ở các nước nghèo. • Michael Bloomberg chi hơn 10 tỷ USD để thúc đẩy cấm thuốc lá, chống biến đổi khí hậu, và hỗ trợ các thành phố chuyển đổi sang năng lượng sạch. • Jeff Bezos với Bezos Earth Fund cam kết 10 tỷ USD cho các giải pháp khí hậu, từ tái trồng rừng đến công nghệ carbon. Đáng lưu ý, một số tổ chức như WHO, UNICEF, GAVI, CEPI... đã trở thành đối tác lớn của giới tài phiệt. Một mặt, nguồn lực tài chính này giúp họ hoạt động hiệu quả và nhanh chóng hơn, đặc biệt trong các cuộc khủng hoảng. Nhưng mặt khác, mối quan hệ tài trợ này cũng gây ra sự lệ thuộc chính sách. Và cũng chính vì lý do sau cùng nầy, vị Tổng thống thứ 47 đã hạn chế hay chấm dứt ngân sách tài trợ cho các tổ chức trên. 2- Mặt trái của các quyền lực tài phiệt phi dân chủ Sức mạnh của giới tài phiệt không đến từ lá phiếu của người dân, cũng không chịu sự ràng buộc chặt chẽ như các thể chế công quyền. Điều này dẫn đến một thực trạng nguy hiểm: • Thiếu cơ chế kiểm soát dân chủ: Không ai bầu Bill Gates để quyết định chiến lược tiêm chủng ở châu Phi, hay chọn Jeff Bezos làm người điều phối chuyển đổi khí hậu toàn cầu. • Thiếu khả năng điều nghiên kế hoạch hành động: Giới tài phiệt có thể có ưu tiên cho các giải pháp công nghệ nơi họ đầu tư, nhưng điều đó không có nghĩa là họ/nhóm họ “đưa ra” các giải pháp xã hội căn bản như công lý khí hậu, cải cách hệ thống thuế, quyền lao động...nhưng không thông qua hệ thống hành chánh của từng quốc gia. Họ quyết định thay cho toàn cầu…nhân danh ai? Giới tài phiệt hay là Nhóm Globalists toàn cầu, hoặc cải hai? • Tập trung quyền lực tri thức: Khi họ/nhóm sở hữu không chỉ vốn mà cả dữ liệu, nhân sự, và ảnh hưởng truyền thông, sự mất cân bằng quyền lực tri thức trở thành hiện thực. Vô hình chung, chính phú bị…cho đứng ngoài lề.. Một ví dụ rõ ràng là vai trò của Quỹ Gates trong WHO, nơi quỹ này từng là nhà tài trợ lớn thứ hai, chỉ sau chính phủ Mỹ, và từng chi phối mạnh các chương trình ưu tiên (như vaccine) hơn các vấn đề mang tính cấu trúc (như hệ thống y tế công cộng của từng quốc gia). 3- Trường hợp Bill Gates và WHO - Cộng tác hay chi phối? OSLO/ GENEVA, ngày 30 tháng 5 - Liên minh Đổi mới Sẵn sàng Phòng chống Dịch bệnh (CEPI) và Gavi, Liên minh Vắc-xin (Gavi), hai đồng lãnh đạo của COVAX, cơ chế đa phương thúc đẩy tiếp cận công bằng với vắc-xin COVID-19 trên toàn cầu, đã mở rộng quan hệ đối tác nhằm tăng cường phát triển, triển khai và... Gavi là viết tắt của Gavi, Liên minh Vaccine. Trước đây, Gavi được gọi là Liên minh Toàn cầu về Vaccine và Tiêm chủng. Gavi là một cơ quan đối tác y tế toàn cầu công-tư tập trung vào việc tăng cường tiếp cận tiêm chủng ở các nước đang phát triển. Trong đại dịch COVID-19, Quỹ Gates đóng vai trò chủ động trong việc tài trợ cho hai dự án chính: • Phát triển vaccine qua Liên minh Đổi mới Sẵn sàng Phòng chống Dịch bệnh - The Coalition for Epidemic Preparedness Innovations – CEPI, và Liên minh Vaccine Gavi - The Vaccine Alliance Gavi. Đây là hai cơ chế đa phương thúc đẩy tiếp cận công bằng với vaccine COVID-19 trên toàn cầu, đã mở rộng mối kết nối với các đối tác liên chính phủ nhằm tăng cường phát triển, triển khai.Trước đây, Gavi được gọi là Liên minh Toàn cầu về Vaccine và Tiêm chủng. Đã từng hỗ trợ WHO về kỹ thuật và hậu cần. • Mua và phân phối vaccine cho các nước nghèo. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia y tế toàn cầu cảnh báo rằng việc WHO lệ thuộc quá nhiều vào nguồn tài trợ tư nhân, nhứt là Bill Gates khiến họ mất đi tính độc lập, dễ bị buộc phải ưu tiên chương trình theo lợi ích nhà tài trợ thay vì theo nhu cầu y tế công. Dù không có bằng chứng rằng Gates “ép buộc” hay thao túng WHO một cách bất chính, việc một cá nhân hoặc nhóm nhỏ có ảnh hưởng đến một tổ chức quốc tế vốn dĩ nên phục vụ toàn thể nhân loại là một nguy cơ mà cần được theo dõi rốt ráo! 4- Cần giải pháp minh bạch, dân chủ hóa và phân quyền Thay vì loại trừ hay nghi ngờ mọi đóng góp từ giới tài phiệt, thế giới cần xây dựng các cơ chế để hợp tác mà không bị lệ thuộc hay ảnh hưởng vào khuynh hướng chính trị của tài phiệt. Đối với WHO và các tổ chức công, cần công khai minh bạch và đầy đủ mọi nguồn tài trợ tư nhân, cùng với điều kiện đi kèm nếu có. Nhứt là không thể để các chính sách y tế/môi trường toàn cầu bị vạch ra theo chiều hướng của giới tài phiệt từ phương Tây, mà không theo hướng phục vụ chung cho toàn cầu. Vai trò xã hội dân sự của các quốc gia nghèo rất cần thiết trong giai đoạn nầy.Q Có được như vậy, các quy định về lobby, xung đột lợi ích, hay giới hạn tỷ lệ tài trợ cá nhân đối với định chế công quốc tế sẽ tương đối đi vào nề nếp nhờ luật hóa ảnh hưởng tư nhân trong chính sách công. 5- Kết luận Thế giới ngày hôm nay thể hiện đầy bất ổn khắp nơi, chính vì những cơ quan đại diện không còn có tư thế minh bạch, công minh, và có “tâm lành” như trước kia. Chỉ cần lấy cơ quan Liên Hiệp Quốc làm thí dụ. Trong những năm đầu của tên gọi Hội Quốc Liên và sau đó LHQ, mỗi tiếng nói hay quyết định của cơ quan nầy đều được tất cả quốc gia tuân thủ hầu như tuyệt đối. Nhưng ngày hôm nay, Putin của Nga xuất quân đi xâm lăng một nước có chủ quyền, thành viên của LHQ như Ukraina; thế mà, LHQ đành bất lực, Hội đồng Bảo An LHQ chỉ ra được vài nghị quyết mà Putin vẫn phớt lờ! Và còn rất nhiều điều nghịch lý/phi lý hiện đang xảy ra trên trái đất mà LHQ vẫn… thờ ơ vì bất lực! Xin có vài lời báo động, đánh thức thế giới cần chấn chỉnh lại vai trò của những cơ quan đại diện cho các quốc gia có chủ quyền trên thế giới. Chúng ta đều biết, giới tài phiệt, dù là người tốt hay xấu, không thể bị loại bỏ khỏi bàn cờ toàn cầu. Họ sở hữu vốn, công nghệ, và ảnh hưởng thực sự. Nhưng nếu chúng ta muốn một thế giới công bằng, phát triển bền vững, họ không thể là người viết luật và thi hành luật. Nhân loại cần họ như những đối tác chịu trách nhiệm, chứ không phải như ông chủ đứng trong bóng tối để chia phần ảnh hưởng lên thế giới, hay hướng thế giới đi theo hướng đi của họ, Họ là Nhóm Globalists toàn cầu. Mai Thanh Truyết Houston – Tháng 8-2025

Vô thường trong Phật giáo và Văn hóa Việt – Phần III Việc lý giải “vô thường” trong văn hóa và Phật giáo Việt Nam cần được đặt trong mối liên quan giữa: 1. Cội nguồn giáo lý Phật giáo (đặc biệt là Phật giáo Đại thừa và Phật giáo dân gian (Đạo Ông Bà)); 2. Tâm thức nông nghiệp, nét văn hóa đặc thù, và cảm tính của người Việt; 3. Cách mang vô thường vào đời sống hằng ngày, gia đình, xã hội và tín ngưỡng. 1- Vô thường trong giáo lý Phật giáo truyền thống Việt Nam Nguồn gốc: Phật giáo du nhập vào Việt Nam từ rất sớm (thế kỷ II–III) ở miền Bắc trước, nhưng phát triển mạnh từ thời Lý – Trần. Từ đó, theo thời gian lan dần xuống phía Nam Việt Nam. Ảnh hưởng chính là Phật giáo Đại thừa (Bắc tông), kết hợp với tín ngưỡng bản địa (thờ từ mẫu, thờ tổ tiên) và sau này là Thiền tông, Tịnh độ tông, và Mật tông. Riêng tại miền Nam, một nhánh Phật giáo Nam tông, cũng đến từ Ấn Độ, qua Thái Lan, Cambodia và xâm nhập vào dưới danh nghĩa Theravada – Phật giáo Nam tông – Phật giáo nguyên thủy. Về ý nghĩa giáo lý: Trong Phật pháp, Vô thường (Anitya) là tính chất chánh yếu của mọi hiện tượng như: • Không gì tồn tại mãi, tất cả đều có sinh, có diệt. • Nguồn gốc của khổ đau vì con người chấp thủ những thứ vốn không bền. • Vô thường giúp con người buông xả, tâm thanh tịnh, không cố chấp, không tham dục. Trong việc tu hành, áp dụng thiền quán vô thường để đạt đến vô ngã, hầu giải thoát luân hồi. Ngoài đời, đối với Phật tử, cần sống đạo để hiểu vô thường ngõ hầu buông bỏ danh lợi, hành thiện, tránh nghiệp dữ. Thực hành hạnh bố thí, giúp tha nhân trong cơn hoạn nạn… 2- Vô thường trong tâm thức và văn hóa Việt Nam Vô thường trong tâm thức dân gian: Người Việt tiếp nhận vô thường không như một triết lý trừu tượng, mà là trải nghiệm đời sống, nên mang tính tình cảm, cảm hoá, đạo lý rất sâu. “Ở đời chẳng có chi là bền”, “Sống gửi, thác về”, “Một mai thân xác tiêu tan - Còn đâu mà tiếc bạc vàng làm chi”. Vô thường trở thành lời nhắc nhở sống hiền, sống có tâm, vì đời là mong manh. Vô thường trong văn học dân gian: Trong ca dao, tục ngữ, người Việt thể hiện vô thường qua nỗi buồn thân phận, sự mất mát, và mong manh kiếp người: Thân em như trái bần trôi, Gió dập sóng dồi biết tấp vào đâu? Thân em như hạt mưa sa, Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày. Đây không phải là sự than oán, mà là chấp nhận số phận, gắn bó với thiên nhiên và ý thức sâu xa về sự đổi thay. Vô thường trong nghi lễ và tín ngưỡng: Trong tang lễ, các nghi thức cầu siêu, tụng kinh Di Đà, tụng kinh Vu Lan… đều đặt vô thường làm nền tảng nghĩa là… sống chết là lẽ tự nhiên, nên người khi còn sống sống cần hiếu kính, tạo phúc, hướng thiện. Cho đến khi chết đi, thân xác tiêu diêu vào cõi … cực lạc (?). Về việc thờ cúng tổ tiên cũng là cách hóa giải vô thường, giữ lại ký ức, liên kết với cội nguồn, tạo sự bền vững tinh thần giữa vô thường vật chất. Hàng năm, vào dịp Vu Lan, rằm tháng Bảy: nhấn mạnh đến mất mát, ly biệt, gợi cảm xúc sâu xa về ông bà, cha mẹ, thân nhân đã khuất – “còn mẹ thì còn tất cả, mất mẹ rồi mới thấm thía vô thường”. 3- Nhân sinh quan người Việt và Vô thường Người Việt không phản ứng dữ dội với vô thường. Thay vào đó họ chấp nhận khổ đau như một phần của kiếp sống và tìm cách sống thuận đạo, thuận lẽ trời, thuận nhân quả. Đây là điểm rất khác biệt với phương Tây, nơi con người Tây phương có quan niệm thường muốn kiểm soát, và chiến thắng số phận. Tâm lý đa số người Việt muốn sống “trung đạo”, và vì hiểu và cảm vô thường như trên cho nên không quá tham vọng, không quá bi quan. Trong cuộc sống “biết đủ”, “ăn ở cho phải”, “gieo gì gặt nấy”. Tất cả thể hiện nền tảng đạo lý dân gian gắn liền với Phật giáo. 4- Soi sáng Vô thường từ văn học, lịch sử dân gian Về vua Trần Nhân Tông và Thiền phái Trúc Lâm, Ngài đã từng viết:“Cư trần lạc đạo thả tùy duyên - Hễ đói thì ăn, mệt ngủ liền.” (Ở đời vui đạo hãy tùy duyên, đói thì ăn, mệt thì ngủ, một thái độ sống theo vô thường, nhưng an nhiên tự tại.) Với lối kiến trúc chùa Việt thấp, gắn gần với đất, mái cong, vật liệu dễ hư mục, hầu như để nói rằng: “Chính sự phai tàn mới là vẻ đẹp vĩnh cửu”. 5- Đặc điểm riêng biệt của “Vô thường” trong văn hóa Phật giáo Việt Tong văn hóa Phật giáo Việt Nam, đặc biệt ở miền Nam, con người miền Nam thể hiện một tâm lý tiếp nhận và đối xử với tha nhân đặt trên căn bản lấy cảm tính làm đầu, hiền hòa trong giao tiếp, nhận hậu trong đối xử. Người vùng Đồng bằng sông Cửu Long sống rất đạo đức, chấp nhận số phận và không đua đòi, nhứt là luôn luôn nghĩ đến việc làm điều thiện nhằm để lại … phúc đức cho con cháu! Họ thường thực hành đạo Phật không qua kinh kệ nhưng qua ca dao, tục ngữ, các câu chuyện bình dân truyền khẩu, tiếng ca câu hò ru con…tất cả đặt trên căn bản về mức độ vô thường của kiếp người …để từ đó “làm lành lành dữ”. 6- Kết luận Vô thường trong văn hóa và Phật giáo Việt Nam không chỉ là một chân lý siêu hình, mà là chất liệu sống, cách ứng xử với đau khổ, và là căn bản cho lòng nhân, chữ hiếu, và từ thiện. Người Việt không lý giải vô thường bằng triết học trừu tượng như Trung Hoa, cũng không thi vị hóa nó như Nhật Bản, mà sống cùng nó, hóa giải nó bằng tính nhân bản, đạo đức và cái tâm lành. Đó chính là triết lý dân gian độc đáo, vừa cảm thông, vừa bền bỉ, góp phần giữ gìn sự cân bằng đạo đức tinh thần cho một dân tộc đã trải qua nhiều khổ đau và biến động lịch sử ngay từ thời lập quốc cho đến hiện tại. Mai Thanh Truyết Đường về Chân Tâm Houston – Tháng 7-2025

"Mujõ của Nhựt" khác với Vô thường trong Phật giáo Trung Hoa và Việt Nam như thế nào? – Phần II Tuy cùng một gốc Phật giáo, nhưng triết lý Vô thường (Mujō) khi đi vào Nhật Bản lại phát triển một cách đặc thù, mang đậm dấu ấn văn hóa và tâm thức dân tộc Nhật, khác biệt khá rõ so với cách hiểu và ứng dụng tại Trung Hoa và Việt Nam. Có thể nói, Phật giáo đi vào Nhựt có những nét ứng dụng vào cuộc sống thực tế, vào cuộc sống đời thường nghĩa là vào “đời”; còn đối với Phật giáo Đại thừa như Trung Hoa và Việt Nam, người học Phật và nhìn Phật giáo với nhiều ý tưởng siêu nhiên hơn trong cõi ta bà. Dưới đây là sự so sánh khái quát giữa hai lối suy nghĩ và thực hành: 1- Vô thường là cốt lõi trong Phật giáo Á Đông và cả ba nền Phật giáo đều xem vô thường là một trong ba dấu ấn (tam pháp ấn): • Vô thường (Anitya / Mujō / 無常): Mọi sự đều thay đổi. • Khổ (Duḥkha): Đời là đau khổ do bám víu. • Vô ngã (Anātman): Không có bản ngã cố định. Tuy nhiên, cách tiếp nhận và thể hiện khái niệm vô thường lại rất khác nhau ở mỗi nền văn hóa. 2- Vô thường trong Phật giáo Trung Hoa: Về triết lý, học thuật, luân lý, Phật giáo Tàu manh tính chất trừu tượng và biện chứng, gần gũi với tư duy Lão Trang, và ảnh hưởng mạnh từ hệ thống Tống, Nho học. Vì vậy, Vô thường thường được lý giải qua các khái niệm nhị nguyên như sinh - diệt, hư - thực, hữu - vô, mang màu sắc triết lý biện chứng, có chiều sâu học thuật và tư biện luận. Về phương diện ứng xử, người học Phật Trung Hoa thiên về suy tư qua cung cách quán chiếu, và tri hành hợp nhất, qua việc tụng kinh, tu tập, tham thiền để giải thoát khỏi luân hồi sinh tử. Đối với họ, vô thường gắn liền với đau khổ, nên cần phải buông bỏ, diệt dục, tu hành để đạt đến Niết-bàn (!) Ví dụ như trong Kinh Kim Cang:“nhất thiết hữu vi pháp - như mộng huyễn bào ảnh…”: nhấn mạnh đến tính không thực, phù du, dẫn đến thái độ buông bỏ thế gian. Trong chú Bát Nhã Ba La Mật Đa Tâm Kinh (Prajnaparamitahridaya Sutra) là một trong các kinh căn bản và phổ thông của Phật Giáo Đại Thừa nêu ra:” Bát nhã Ba la mật đa cố, tâm vô quái ngại, vô quái ngại cố, vô hữu khủng bố, viễn ly điên đảo mộng tưởng, cứu cánh Niết bàn.”nói lên phần nào cái “không” trong “vô thường. 3- Vô thường trong Phật giáo Việt Nam nằm trong văn hóa nhân bản, và dân tộc, từ đó, bộc lộ vô thường qua cảm tính và điều kiện sống vùng miền nhiều hơn. Vô thường ở Việt Nam chịu ảnh hưởng từ cả Trung Hoa và tín ngưỡng dân gian, vì vậy thiên về tình cảm, luân lý, đạo đức sống hơn là học thuật trừu tượng. Vô thường thường được hiểu theo hướng khuyên răn luân lý, kiểu như “sống hôm nay, biết đâu ngày mai đã mất”. Vô thường nghĩa là “không có gì tồn tại mãi mãi”, đây là một trong những quy luật của vũ trụ chi phối tất cả trên thế giới loài người. Cả người đời và người học Phật chấp nhận một cách giản dị là:”Vật thì có thành, trụ, hoại, diệt. Người thì có sinh, lão, bệnh, tử”. Trong giao tế, người Việt thường dùng triết lý vô thường để giác ngộ về sự vô nghĩa của danh lợi, từ đó sống hiền, sống lành, sống đức độ, chứ ít mang tính thiền quán cao cấp. Vô thường cũng xuất hiện trong văn học dân gian, qua ca dao, hò vè; Thân em như tấm lụa đào Phất phơ giữa chợ biết vào tay ai …thể hiện nỗi buồn phận người, nhưng vẫn đầy nhân bản. Còn thi hào Nguyễn Công Trứ quan niệm kiếp nhân sinh như :”Kiếp sau xin chớ làm người - Làm cây thông đứng giữa trời mà reo.” Hay:”Ôi! Nhân sinh là thế ấy - Như bóng đèn, như mây nổi, như gió thổi, như chiêm bao!” Và, “Chợt tỉnh giấc nồi kê chưa chín!” Trong kinh Vu Lan, hình ảnh cha mẹ mất sớm, trôi dạt trong luân hồi… khiến người sống hiểu vô thường “là như thế…” để hiếu kính cha mẹ, và sống đạo đức. 4- Vô thường trong Phật giáo Nhựt Bổn (Mujō), người Nhựt đặt vô thường qua ba nền tảng: Thẩm mỹ, Sinh tồn, và Bi tráng Người Nhựt thẩm mỹ hóa khái niệm vô thường: không chỉ chấp nhận mà còn trân trọng, yêu thương và làm đẹp nó. Mujō không bi lụy, không răn đe, mà như một bản hòa ca u buồn về sự sống đang tàn phai, giống như hoa anh đào rụng, lá phong rơi, hay ánh chiều tà. Người Nhựt không cố chống lại vô thường, mà sống cùng nó bằng lòng an tĩnh, trân quý khoảnh khắc hiện tại. Họ nhắc đến Thẩm mỹ Wabi-Sabi, Mono no aware, Trà đạo, Thơ Haiku, Zen. Tất cả đều là những cung cách thể hiện, chấp nhận và yêu cái đẹp mong manh, nhất thời. Điển hình như trong thơ Hōjōki (Phòng nhỏ cỏ tranh): "Dòng sông vẫn chảy, nhưng nước hôm nay không bao giờ là nước hôm qua." Thể hiện một thái độ ngắm nhìn vô thường với lòng nhẹ nhàng và tĩnh lặng. Tóm lại, không so sánh đúng – sai, không khen chê hay – dở, cũng không khuyên nhủ lộ trình nào phải đi, người viết tóm tắt vô thường trong mỗi quan niệm hay tầm nhìn dưới đây: • Đối với vô thường của Nhựt, có thể tóm tắt: Thẩm mỹ, U hoài, và hiện sinh. Người Nhựt nhìn vô thường trong chiêm ngưỡng , trân trọng, và hòa mình. Về ảnh hưởng triết học, họ có lối Thiền riêng biệt Zen. . Hình ảnh điển hình trong cuộc sống của họ là Hoa anh đào, Thơ Haiku, và trà đạo. • Còn người Tàu, với bản chất tư biện, lý tính, và biện chứng, họ nhìn vô thường qua lăng kính buông bỏ, tu hành để rồi… vượt thoát. Kinh điển của họ là Lão, Trang, Nho học, và Thiền. Người Tàu tập chú về sinh-diệt, về hư-vô. • Còn người Việt thì sao? Với bản chất thiên về cảm tính mang luân lý làm kim chỉ nam, lấy đạo đức làm cung cách ứng xử. Do đó, họ sống hiền lành, có đạo đức, và chấp nhận “số phận”. Triết lý sống ảnh hưởng thuận và ngả theo chiều hướng nhiều về ”Đạo ông bà” (một hình thức đạo Phât trong dân gian). Biết lo giữ đạo hiếu, khuyên nhau tu hành để tránh hay hạn chế bớt nghiệp báo. (Vì là người miền Nam cho nên các suy nghĩ trên dành cho người Việt sống ở Nam Kỳ. Vì đây là suy nghĩ chủ quan, đầy cảm tính, xin miễn tranh cãi.) 5- Tổng kết Mặc dù cùng bắt nguồn từ giáo lý nhà Phật, triết lý Vô thường (Mujō) khi đi vào Nhựt Bổn đã trở thành một khái niệm triết học về thẩm mỹ độc đáo, mang đậm tâm hồn Nhựt như là yêu cái mong manh, cái tạm bợ, và biết sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc sắp tan biến. Trong khi Trung Hoa nhấn mạnh vào lý luận, Việt Nam chú trọng đạo lý, trong lúc đó, người Nhựt lại thi vị hóa vô thường, biến nó thành chất thơ hiện sinh trong đời sống, nhìn ra được cái đẹp trong sự bất toàn, cái bất biến duy nhứt trong buổi trà đạo (mono no aware) và nhiều nhiều nữa. Có thể kết luận, Vô thường trong quan niệm của người Nhựt rất là … NGƯỜI! Mai Thanh Truyết Đường về chân tâm Houston -Tháng 7-2025

Ta về với Ta Vô Thường và Tánh Không soi chiếu bản ngã – Phần VII Trong chiều hướng cảm nghiệm về Vô Thường - Anicca, “Ta về với Ta” là hành trình trở lại với chính mình, một cái Ta biết buông, biết yêu, biết chấp nhận phôi pha và ly biệt. Đây là cái Ta tuy vẫn tồn tại trong không gian và thời gian, nhưng không còn kháng cự đời sống. Nó mềm hơn, gần người hơn. Trong ngữ cảnh này, "về với Ta" có nghĩa là trở lại với cảm xúc chân thật, với những trải nghiệm vô thường nhưng đầy nhân tính. Trái lại, trong Tánh Không - Sunyata, “Ta về với Ta” không còn là về lại một cái Ta nào hết, chỉ vì cái Ta không thực có. Nó chỉ là tập hợp của ngũ uẩn, do duyên sinh, không có thực thể bất biến. Cho nên về với “Ta” ở đây là về với cái không-Ta, tức là là trút bỏ mọi ảo tưởng về ngã tính, để an trú trong cái thấy vô ngã, tịch nhiên, tự do. Sự khác biệt sâu sắc và bất khả bàn giữa Vô Thường và Tánh Không là: • Vô Thường chấp nhận cái Ta trong dòng chảy thời gian. • Tánh Không tháo gỡ cái Ta khỏi mọi ràng buộc về khái niệm. Tuy nhiên, cả hai đều hiện hữu, liên đới với nhau, dứt khoát không loại trừ nhau, đến tùy theo từng giai đoạn về… niệm của mỗi tha nhân! Một người có thể bắt đầu bằng việc cảm được Vô Thường, để quay về với chính mình như một cá nhân biết đau, biết đẹp. Nhưng rồi, qua thiền định hay khổ hạnh, có thể tiến xa hơn, thấy rằng “Ta” ấy cũng chỉ là một vọng tưởng, từ đó an trú trong cái Tánh Không, không còn Ta để quay về nữa. Nói như vậy, “Ta về với Ta” trong Vô Thường còn khác với Tánh Không như thế nào nữa không? 1- “Ta về với Ta” trong Vô Thường và trong Tánh Không Câu “Ta về với Ta” là một biểu tượng thi ca thường gắn với tinh thần buông xả và hồi quy nội tâm, có thể được hiểu rất khác nhau khi đặt trong hai không gian triết lý Vô Thường và Tánh Không. • Trong Vô Thường, “Ta về với Ta” là sự chấp nhận chính mình như đang là, giữa cuộc đời luôn thay đổi. Đó là cái nhìn dịu dàng với nếp nhăn, với hoàng hôn, với một chiếc tách sứt mẻ. Là trở về với “Ta” như một phần hữu hạn của thế gian đầy yêu thương nhưng không níu kéo. • Trong Tánh Không, “Ta về với Ta” lại mang ý nghĩa trở về với cái không-Ta: buông bỏ cả khái niệm về “Ta” như một bản ngã có thực. Đó không còn là “về với chính mình” như một cá thể riêng biệt, mà là “tan rã cái Ta” trong dòng duyên khởi, để thấy mọi sự vật đều không có tự tính. Vì vậy, tuy cùng một biểu đạt, nhưng trong lăng kính Vô Thường, TA về để cảm nhận; còn trong Tánh Không, TA về để trống không. Một bên là về với cái mong manh của kiếp người. Một bên là về với cái mênh mông rỗng lặng của vũ trụ. Trong Vô Thường (theo tinh thần Nhật Bản), “Ta về với Ta” là một hành trình cảm xúc, quay về với chính mình để chấp nhận thân phận người, với nỗi buồn đẹp đẽ, với những chia ly, lão hóa, và sự ngắn ngủi của đời sống. Đó là cái Ta đầy cảm xúc, có thể đau nhưng cũng có thể yêu như một chiếc lá rơi chạm đất trong thơ Haiku, hay một tiếng “bỏm” của một cục đá rơi trên mặt hồ phẳng lặng. Trong Tánh không, “Ta về với Ta” là một hành trình giải ngộ, trong đó cái “Ta” dần rơi rụng hết những lớp ảo ngã, cho đến khi nhận ra không có “Ta” nào thật sự tồn tại độc lập. Trở về là để thấy rằng không có gì để bám víu, và do đó là tự do tuyệt đối. Nói cách khác hơn nữa là: • “Ta” trong Vô thường là “Ta nhân loại”. • “Ta” trong Tánh không là “Ta phi ngã”. Cả hai cùng là một hành trình trở về, nhưng một bên về để ôm lấy, một bên về để buông xuống. Và chính vì vậy, hai triết lý này không triệt tiêu nhau mà hơn một lần nữa, xin được lập lại, chính là bổ túc cho nhau: “Vô Thường mở cánh cửa trái tim, còn Tánh Không mở cánh cửa trí tuệ.” Tôi đang chìm ngập giữa cái Ta trong Vô Thường và Tánh Không đây. Tôi tự để cho "Trí huệ" dẫn dắt! Và dẫn dắt đi đâu? Trong Vô Thường, cái Ta vẫn còn hiện hữu, nhưng mềm hơn, và biết mất, như một cánh hoa rơi không oán trách mưa hay nắng. Ta là dòng chảy, là người du hành, là người chứng kiến… Trong Tánh Không, cái Ta không còn là chủ thể nữa, mà chỉ là hiện tượng tạm có, như bóng trăng đáy nước, hiện ra đấy, mà không hề vướng bụi trần. Ta là mây, là gió, là hư vô không bến bờ, cũng không trú xứ… Và một khi trí huệ dẫn dắt, ta không còn bám vào cái nào là “chân lý cuối cùng”. Ta chỉ lắng nghe, rồi nghiệm ra rằng: • “Ta” trong Vô thường là để hiện diện mà không sở hữu. • “Ta” trong Tánh Không là để giác ngộ rằng chẳng có gì để bám víu. Cả hai đều không mâu thuẫn, vì Vô Thường là cửa, Tánh Không là đích. Một TÁNH làm tâm ta mềm, một Tánh làm tuệ ta rỗng. Bây giờ, Ta trở về với suy niệm kết thúc để chìm vào một “cái thấy” dịu dàng tự tại. Đã bao lần trong đời, ta đứng trước một cánh hoa rụng mà không dám chạm, hay lặng người nhìn ánh nắng cuối chiều mà không rõ vì sao tim mình se thắt? Đó không phải là vì buồn, mà là một thứ hiểu, hiểu rằng mọi thứ đang trải qua, đang trôi qua, đang dần phai…và chính vì thế mà nó đẹp. Và rồi, có những khoảnh khắc, ngắn ngủi như một hơi thở, ta không còn truy cầu, không còn mong cầu bất cứ điều gì nữa. Không cần thắng - thua. Không còn được - mất. Không cần hư danh – hữu danh – chính danh. Cũng không cần di sản lớn - di sản nhỏ! Rốt lại, Ta chỉ hiện hữu, không là ai, không làm gì, nhưng hiện diện…tràn đầy trong cái Không ấy. Nếu Vô Thường là tiếng gọi dịu dàng mời ta sống trọn từng phút giây với tình thương, thì Tánh không là lời thì thầm sâu lắng dẫn ta vào cái thấy không còn giới hạn. Một bên dạy ta khóc và yêu, một bên dạy ta lặng và buông. Trong một thế giới đầy xáo trộn, ta không cần thêm những triết lý để sở hữu, mà cần một cái thấy để buông đi. Và một khi đã buông đủ, ta có thể ngồi xuống, không vì trốn chạy, mà vì không còn gì phải chạy theo. Lúc đó, Ta trở về với chính Ta là tự do. Phổ Lập - Mai Thanh Truyết Đường về Chân tâm - 2025

Khủng hoảng Nguồn Nước uống trên Thế giới Lời người viết: Ngày 19/7/2025, tờ báo bên Pháp, Courrier International đặt vấn đề “Nước ở các thành phố đi đâu”? Tất cà do quản lý tồi, cơ sở hạ tầng xuống cấp, thiếu đầu tư…khiến các đô thị từ Mexico tới Kabul, từ Johannesburg tới Athènes thiếu nước uống. Đây không phải là tiếng chuông báo động cho Mỹ Châu, Âu Châu mà cho cả toàn cầu. Người viết cố gắng trình bày một vấn đề cấp thiết và góp vài ý kiến trong phạm vi hiểu biết của mình. *** Mặc dù hành tinh của chúng ta có thể không bao giờ cạn kiệt nguồn nước, nhưng điều quan trọng cần nhớ là nước ngọt sạch không phải lúc nào cũng có sẵn ở những nơi khi con người cần đến. Trên thực tế, một nửa lượng nước ngọt trên thế giới chỉ có thể được tìm thấy ở sáu quốc gia. Hơn một tỷ người đang sống nhưng không có đủ nước sạch, an toàn. Tổng lượng nước trên Trái Đất không hề thay đổi hay giảm. Mặc dù sự phân bố và khả năng tiếp cận nước ngọt có thể dao động do các yếu tố như biến đổi khí hậu và hoạt động của con người, nhưng tổng lượng nước trên hành tinh vẫn tương đối ổn định. Dân số đô thị toàn cầu đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nước dự kiến sẽ tăng gấp đôi từ 930 triệu người vào năm 2016 lên 1,7–2,4 tỷ người vào năm 2050. Xác suất hạn hán khắc nghiệt và kéo dài ngày càng gia tăng cũng đang gây áp lực lên các hệ sinh thái, gây ra hậu quả nghiêm trọng cho cả các loài thực vật và động vật. Nhiều khu vực đang phải chịu áp lực về nước, nơi mức cầu vượt quá mức cung, và một số nơi đang phải đối mặt với tình trạng khan hiếm nước nghiêm trọng. • Trung Đông và Bắc Phi: Nhiều quốc gia trong khu vực này đang phải đối mặt với áp lực nước cực kỳ cao do khí hậu sa mạc và nhu cầu nước ngày càng tăng. • Nam Á: Hơn 2 tỷ người ở Châu Á không được tiếp cận với nước uống sạch. • Châu Phi cận Sahara: Nhiều quốc gia trong khu vực này đang phải đối mặt với những thách thức đáng kể trong việc cung cấp nước uống an toàn cho người dân. • Tây Hoa Kỳ: Lưu vực sông Colorado đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nước nghiêm trọng. Trong bối cảnh khí hậu thế giới đang biến đổi nhanh chóng, khô hạn kéo dài kết hợp với đô thị hóa và gia tăng dân số đang đặt nhiều đô thị lớn trên thế giới vào nguy cơ thiếu nước sạch nghiêm trọng. Tại châu Âu, nhiều thành phố như Barcelona, Rome, Brussels hay Marseille đã và đang đối diện với các đợt hạn lịch sử và hệ thống cấp nước bị suy yếu. 1- Thực trạng thiếu nước uống ở các đô thị châu Âu Châu Âu vốn không phải là khu vực thường xuyên thiếu nước ngọt, đặc biệt ở vùng phía Bắc. Tuy nhiên, sự thay đổi khí hậu, gia tăng dân số đô thị và cách sử dụng tài nguyên không bền vững đang đẩy nhiều thành phố lớn vào tình trạng căng thẳng nguồn nước, đặc biệt là tại khu vực Nam Âu và Trung Âu. Những thành phố chịu ảnh hưởng nặng: • Barcelona (Tây Ban Nha) • Rome và Palermo (Ý) • Athens (Hy Lạp) • Paris (Pháp) • Brussels (Bỉ) – tăng phụ thuộc vào nguồn nước từ xa • London (Anh) – có nguy cơ thiếu nước vào giữa thế kỷ này. 2- Nguyên nhân chính 2.1- Ảnh hưởng của sự thay đổi khí hậu: Nhiệt độ không khí tăng cao dẫn đến việc bốc hơi nước nhiều hơn, giảm lượng nước tích trữ nước mặt tự nhiên. Mùa hè tình trạng khô hạn kéo dài và không có chu kỳ nhứt định, điển hình là năm 2022 và 2023, đã khiến nhiều hồ chứa xuống mức thấp kỷ lục. Giảm lượng tuyết mùa đông tại các dãy núi như Alps, ảnh hưởng đến nguồn tuyết tan ra vào mùa xuân. Hiện tượng đô thị hóa và bê tông hóa mặt đất khiến nước mưa không ngấm vào nguồn ngầm. Quan trọng hơn cả là việc quản lý nguồn nước ở các đô thị thiếu chiến lược dài hạn. 2.2- Gia tăng dân số và du lịch: Các thành phố như Barcelona hay Venice đón hàng triệu du khách mỗi năm, gia tăng áp lực lên hệ thống cấp nước vốn đã căng thẳng. 2.3- Hạ tầng cơ sở ở các quốc gia Âu Châu, Á Châu cũ kỹ và rò rỉ: Hệ thống cấp thoát nước cũ, rò rỉ gây mất mát 20 - 40% lượng nước sạch trong quá trình phân phối. Một số thành phố vẫn dựa vào mạng lưới xây dựng từ thế kỷ 19, không còn phù hợp với nhu cầu hiện tại. 2.4- Ô nhiễm nguồn nước: Hoạt động nông nghiệp thâm canh sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu rấy làm ô nhiễm tầng ngậm nước. Việc thanh lọc nước thải không hiệu quả và không cân bằng với việc bảo vệ môi trường, đặc biệt ở Đông và Nam Âu. 3- Tác động xã hội – kinh tế do nhu cầu từng địa phương như: - Hiện tượng cắt nước luân phiên trong mùa hè tại một số khu vực (như đảo Sicilia). - Giá nước tăng cao, ảnh hưởng đến người nghèo và dân cư ngoại ô. - Xung đột sử dụng nước giữa nông nghiệp, công nghiệp, và nước sinh hoạt ở các đô thị. - Suy giảm niềm tin vào chính quyền khi khủng hoảng nước thường xuyên và kéo dài… Chẳng hạn như từ Barcelona đến Rome, Brussels hay Munich, nhiều thành phố lớn đã gửi đi những cảnh báo rõ ràng về việc mực nước dự trữ xuống thấp kỷ lục, hệ thống cấp nước rò rỉ, hoặc buộc phải giới hạn giờ cung cấp. Năm 2008, Barcelona đã buộc phải nhập nước sạch bằng tàu từ Marseille vì hồ chứa cạn kiệt. Tới năm 2023, mực nước các hồ chứa xung quanh thành phố này chỉ đạt dưới 20%. Rome từng mất 30% nguồn nước do hệ thống ống dẫn nước cũ kỹ. Brussels và Munich nhiều lần kêu gọi dân cân nhắc việc tiết kiệm nước sinh hoạt. 4- Giải pháp tại châu Âu đối phó với khủng hoảng nước 4.1- Cải thiện hạ tầng và giám sát rò rỉ: Đức và Hoà Lan đầu tư vào hệ thống cảm biến phát hiện rò rỉ sớm. Paris thay thế dần hệ thống ống ngầm cũ bằng vật liệu chịu áp lực cao. Thay đường ống cũ, giám sát rò rỉ bằng công nghệ số và cảm biến. London có kế hoạch đầu tư 1,2 tỷ bảng vào hệ thống chống thất thoát nước đến 2030. 4.2- Thu hồi và tái sử dụng nước xám: Copenhagen và Berlin có chương trình thu nước từ máy giặt, bồn rửa, xử lý và tái sử dụng cho tưới cây và toilet. Barcelona đang xây dựng hệ thống lọc sinh học để tái sử dụng nước cho công viên và làm sạch đường phố. Một số thành phố ven biển như Nice, Marseille đang xem xét công nghệ khử mặn như ở Trung Đông. Paris thử nghiệm mô hình “mái nhà xanh” để thu gom nước mưa phục vụ tưới tiêu đô thị. 4.3-Tăng thu phí đối với mức tiêu thụ cao: Pháp, Tây Ban Nha áp dụng biểu giá lũy tiến khuyến khích tiết kiệm. 4.4-Khuyến khích việc thẩm thấu nước tại chỗ (nature-based solutions): Milan xây dựng “công viên bọt biển”, dùng đất thấm và hồ điều hòa để giữ nước mưa. Rotterdam xây “mái nhà xanh” giúp giữ nước và làm mát đô thị. 4.5-Đầu tư vào năng lượng tái tạo kết hợp khử mặn: Một số đảo như Mallorca, Sardinia đang sử dụng điện mặt trời để giảm chi phí khử mặn. 5- Công nghệ khử mặn và tái chế nước thải Khử mặn nước biển: Nguyên lý: dùng màng thẩm thấu ngược – Reverse osmosis - RO loại bỏ muối hoặc chưng cất. Hai phương pháp nầy có nguồn nguyên liệu vô tận là nước biển. Nhưng ngược lại, cá hai nhược điểm quan trọng là chi phí diện rất cao và nước thải có độ mặn lớn. Israel là một quốc gia có nhiều kinh nghiệm về hai phương pháp trên với 70% nước uống từ việc khử mặn từ nước biển. Còn Dubai có 98% nguồn cung cấp. Cũng như Tây Ban Nha có hơn 750 nhà máy. Việc tái chế nước thải: Riêng tại Singapore, nguyên lý nước thải được lọc qua 3 giai đoạn: vi lọc, thẩm thấu ngượ, và dùng tia cực tím UV. Thành công của Singapore là vì chu trình thanh lọc khép kìn cho nên giá thành tương đối rẻ hơn giá sản xuất từ nước biển ở Âu châu. Nhưng một rào cản tâm lý ảnh hường mạnh lên người dân là… “uống nước thải”. Singapore cung cấp 40% cho nguồn nước sinh hoạt từ phương pháp nầy. Trong lúc đó, Los Angeles dự định lên kế hoạch sử dụng thanh lọc 100% nước thải thành nước sinh hoạt vào năm 2035. 6- Chính sách đề nghị Xây dựng chiến lược “An ninh nước đô thị 2030–2045”: Muốn được như vậy, nguồn nước sinh hoạt cho thế giới khôn còn giới hạn cho nước mặt, nước ngầm nữa mà phải tận dụng ngoài hai nguồn nước trên, đó là: - Thanh lọc nước sông rạch; - Khai thác việc khử mặn từ nước biển; - Thanh lọc nước thải kỷ nghệ và nước thải gia cư. Nhưng quan trọng nhứt là giáo dục người dân toàn cầu về ý thức về việc xử dụng nước hợp lý, tránh phí phạm nước trong sinh hoạt hàng ngày, trong vệ sinh cá nhân v.v…Có thể nói, nước Hoa Kỳ và người Mỹ xử dụng và phí phạm nguồn nước sinh hoạt cá nhân hơn tất cả các quốc gia trên thế giới với trung bình “tiêu xài” 200 Gal/ngày tính trên đầu người của hơn 330 triệu dân! Trong lúc đó, ở nhiều quốc gia Phi châu, người dân không có tới 1L/ngày! 7- Kết luận Thiếu nước không chỉ là vấn đề khí hậu, mà là vấn đề quy hoạch đô thị, công nghệ và quản trị. Kinh nghiệm của Israel, Singapore, châu Âu cho chúng ta rất nhiều kinh nghiệm như cần đầu tư sớm trước khi tình trạng khủng hoảng nước xảy ra; và nhứt là cần phải thay đổi tư duy của người dân trong khi xử dụng nước. Khủng hoảng nước ở các thành phố lớn tại châu Âu không còn là viễn cảnh xa vời mà đang dần hiện hữu, nhất là ở những nơi từng được cho là "an toàn" về thủy văn. Hiện tại, Cơ quan Môi trường châu Âu (EEA) cảnh báo từ nay đến năm 2030, 1/3 dân số châu Âu có thể sống ở khu vực có nguy cơ cao về khan hiếm nước vào mùa hè. Trong khi các giải pháp kỹ thuật và chính sách đang được khai triển để tận dụng nguồn nước, yếu tố quyết định vẫn là ý chí chính trị, đầu tư dài hạn, và sự thay đổi thói quen tiêu dùng của người dân. Tình trạng thiếu nước không chỉ là một vấn đề môi trường, mà còn là một thách thức của lối sống hiện đại và năng lực điều hành của chính quyền đô thị trong thời đại thay đổi thời tiết bất thường. Mai Thanh Truyết Hội Bảo vệ Môi trường Việt Nam Houston – Tháng 7-2025

Triết lý Mujō của Nhựt – “Vô thường” – Phần I Lời người viết: Dưới đây là một loạt bài chiêm nghiệm về “Đường về chân tâm” của người viết sau hơn 80 năm hiện diện trêm cõi ta bà nầy. Từ triết lý Mujõ – Vô thường của Nhựt Bổn cho đến triết lý Tánh Không của Phật giáo đại thừa. Nhớ lại khi rời mái nhà trường Petrus Ký để bước vào Đại học Khoa học Sài Gòn, người viết đã ghi danh hai lớp Dự bị: Toán Đại cương - Mathématique Générale, và Lý - Hóa – Sinh – Physique-Chimie-Biology. Với những bài học đầu tiên về “Ensemble” của GS Monovon, người Pháp, người viết như “bơi lội” trong một “rừng chữ Tây” và bay bổng vào những suy nghĩ mông lung của Táng Không trong Phật giào. Còn khi bước vào giảng đường I, nghe GS Rakoto Firinga (không nhớ rõ tên?)…giảng về sinh vật, người viết dường như như bước vào sa mạc Sahara ngắm nhìn một cây succulent trơ trơ trong vùng sa mạc nóng bỏng mênh mông. Nhưng cuối đời rồi, rốt cuộc “Ta về với Ta”, lại chính là con đường tổng hợp từ Ta về với Ta lúc còn trẻ, và Ta về với cái “Không Ta” lúc tuổi … già! Đó là tâm trạng của một ông U90. Xin chia xẻ cùng bạn đọc khắp nơi. 1- Từ ngữ mujõ là gì? Từ ngữ “mujō” của Nhựt diễn tả ý niệm vạn vật trong thế giới hiện tượng (phenomenal world) không tồn tại vĩnh cửu mà tan rã và biến đổi không ngừng. Người Nhựt yêu hoa anh đào vì chúng không vĩnh cửu và mang lại cảm giác mujō (vô thường). Trong khi người phương Tây tìm kiếm vẻ đẹp ở “những sinh vật vĩnh cửu”. Nhiều người Nhựt lại có xu hướng mạnh mẽ tìm kiếm vẻ đẹp ở những hiện tượng luôn biến đổi. Mujō có thể được coi là những đặc điểm độc đáo của quan niệm về cái đẹp của Nhựt Bổn, vốn đã phát triển từ thời trung cổ. Mujō được coi là một khái niệm nền tảng của Phật giáo. Tại sao khái niệm này lại được chấp nhận ở Nhựt? Đó là bởi vì Nhựt Bổn có bốn mùa. Khái niệm mujō, một khía cạnh liên tục biến đổi của thế giới tự nhiên gắn liền với sự biến đổi không ngừng của các mùa. Kết quả là, những ý niệm như thiên nhiên không phải là một đối tượng đối lập với con người cần phải vượt qua mà là một đối tượng mà con người cần phải thích nghi; sự quen thuộc với vòng tuần hoàn lặp đi lặp lại của sinh, tử và tái sinh; không coi cái chết là một đối tượng đáng ghét; và sự đồng cảm với một đối tượng đang suy tàn đã hình thành nên chủ đề chính của mỹ học Nhựt. (As a result, ideas such as nature not being an object opposed to humans to be overcome but an object to which a human adapts himself; familiarity with the repeating cycle of birth, death, and rebirth; not considering death an object to hate; and sympathy for a declining object formed the keynote of Japanese aesthetics). Người ta cho rằng đẹp đẽ là chấp nhận mọi thứ như chúng vốn có và để tự nhiên diễn ra - It came to be considered beautiful to accept things as they are and to let nature take its course Nhiều khía cạnh của mỹ học Nhựt bắt nguồn từ khái niệm vô thường (mujō), vì vậy không ai có thể hiểu mỹ học Nhựt Bổn nếu không hiểu khái niệm này. Trong giới học thuật Nhựt từ ngữ "Mujo" được định nghĩa như dưới đây: • Omiya định nghĩa "mujo" [無常] là một khái niệm Phật giáo truyền tải sự vô thường hoặc phù du (impermanence or transience). Người Nhựt thường dùng khái niệm này để xoa dịu nỗi buồn về cái chết và sự chia ly, đồng thời nhắc nhở bản thân rằng thế giới này chỉ là một bước đệm trên con đường đến cõi niết bàn. • Mujo (無常) bao hàm quan niệm vô thường của Phật giáo, nhắc nhở con người rằng vạn vật đều vô thường và có thể thay đổi. Nó khuyến khích sự chấp nhận những biến động không thể tránh khỏi của cuộc sống và nuôi dưỡng khả năng phục hồi, thích nghi và trân trọng khoảnh khắc hiện tại. • Khái niệm vô thường của Nhựt Bổn, hay Anicca (một thuật ngữ Phật giáo chỉ bản chất phù du của vạn vật), đã ăn sâu vào văn hóa và tư tưởng Nhựt. Nó không chỉ là một ý tưởng triết học, mà còn là chủ đề trung tâm trong nghệ thuật và đời sống thường ngày, thường được thể hiện qua các khái niệm “cái đẹp của sự bất toàn” - wabi-sabi và, “đơn vô cảm nhận”(?) - mono no aware. 2- Phân tích về “vô thường” được hiểu và thể hiện trong văn hóa Nhựt Triết lý Mujō (無常, Vô thường) là một trong những khái niệm cốt lõi trong thế giới quan của người Nhựt, bắt nguồn từ Phật giáo, đặc biệt là Phật giáo Đại thừa và được thể hiện sâu sắc trong văn hóa, nghệ thuật, thẩm mỹ và cả lối sống của người Nhựt. 2.1- Định nghĩa Mujō (Vô thường): Mujō nghĩa là mọi sự vật, hiện tượng đều thay đổi, không có gì trường tồn. Đây là một trong ba pháp ấn của Phật giáo (Vô thường, Khổ, Vô ngã). Theo đó, tất cả mọi thứ trong thế giới, từ thân xác, cảm xúc, tài sản, đến quyền lực, tình yêu, cho đến sinh – trụ – hoại – diệt, không ngừng chuyển biến. 2.2- Nguồn gốc tư tưởng Mujō trong Phật giáo Nhựt Bổn: Từ khoảng thế kỷ 6–7, khi Phật giáo từ Trung Hoa truyền sang Nhựt, tư tưởng vô thường đã nhanh chóng hòa nhập và chi phối tư duy người Nhựt. Đặc biệt trong thời đại Heian (794–1185) và Kamakura (1185–1333), khi xã hội loạn lạc, chiến tranh và thiên tai xảy ra liên tục, tinh thần Mujō càng thấm sâu vào văn chương và tôn giáo. Một ví dụ kinh điển là mở đầu của tác phẩm Heike Monogatari (平家物語) – “Truyện kể về nhà Heike”, được coi là biểu tượng của tinh thần Mujō trong văn học Nhật:“Tiếng chuông chùa Gion vang vọng lời giáo huấn về sự vô thường của vạn pháp.” 「祇園精舎の鐘の声、諸行無常の響きあり. 2.3- Mujō và cái đẹp mong manh: Trong mỹ học Nhựt, triết lý Mujō là nền tảng của nhiều khái niệm thẩm mỹ quan trọng: * “Đơn vô cảm nhận” (?) - Mono no aware (物の哀れ): Cảm xúc u hoài trước vẻ đẹp sắp mất đi, ví dụ như hoa anh đào nở rộ rồi rơi rụng. Người Nhựt không chỉ yêu vẻ đẹp, mà còn yêu sự phai tàn của nó. * “Cái đẹp trong sự bất toàn” - Wabi-sabi (侘寂): Cái đẹp trong sự giản dị, không hoàn hảo, cũ kỹ và phai tàn, chính là biểu hiện của Mujō. Một chiếc bát sứ nứt, một căn nhà gỗ mục đều có giá trị thẩm mỹ sâu sắc vì phản ánh tính vô thường. 2.4- Mujō trong đời sống và nhân sinh quan Nhựt: Triết lý Mujō ảnh hưởng đến cách người Nhựt trong cung cách tiếp nhận biến động, đối diện với khổ đau, và thực hành việc buông bỏ: • Không bám víu vào thành công hay thất bại, vì cả hai đều tạm thời. • Biết trân trọng khoảnh khắc hiện tại, vì nó sẽ không lặp lại. • Chấp nhận mất mát, chia ly, không chống lại tự nhiên mà hòa vào dòng chảy của cuộc sống và không cưỡng chế lại. Vì vậy, ngay cả trong thảm họa như động đất, sóng thần, người Nhựt vẫn thể hiện sự bình tĩnh và ý thức cộng đồng cao, vì họ hiểu rằng: tất cả đều là một phần của vòng chảy vô thường. 2.5- Mujō trong văn học – nghệ thuật Nhật Bản: • Heike Monogatari, Hōjōki (Phòng nhỏ cỏ tranh) của Kamo no Chōmei, Tsurezuregusa của Yoshida Kenkō đều là những tác phẩm phản ánh sâu sắc tinh thần Mujō. • Thơ Haiku thường chỉ trong vài dòng, nhưng diễn tả khoảnh khắc thoáng qua của thiên nhiên, đầy tinh thần Mujō. Ví dụ thơ Matsuo Bashō:”Trên cành khô cỗi / Quạ đen vừa đậu xuống / Chiều thu thê lương.” • Trà đạo Nhựt không hướng đến sự hoàn hảo, mà trân trọng từng cử chỉ chậm rãi, nhất thời. Mỗi buổi trà là duy nhất, không bao giờ lặp lại. 2.6- Triết lý Mujō trong xã hội hiện đại: Ngày nay, Mujō vẫn được người Nhựt áp dụng để đối mặt với sự thay đổi nhanh chóng trong công nghệ, kinh tế, với khủng hoảng cá nhân hoặc xã hội, và tâm lý trầm cảm, cô đơn trong xã hội hiện đại. Thiền, Nghệ thuật sống đơn giản (minimalism), và Chánh niệm (mindfulness) đều là biểu hiện hiện đại của việc hòa mình vào vô thường mà không khổ đau dựa theo tinh thần mujõ. 2.7- Bài học từ Mujō cho thế giới hôm nay: Triết lý Mujō có thể giúp chúng ta buông bỏ cố chấp và lo âu về tương lai, chấp nhận sự thay đổi như một phần tất yếu, trân quý từng khoảnh khắc sống, và tìm thấy cái đẹp trong sự tạm thời, trong cái không hoàn hảo. 3- Thắt lại… Triết lý Mujō – Vô thường không phải là lời than thở về sự ngắn ngủi, mà là lời mời gọi cho một cuộc sống trọn vẹn, một sự giác ngộ về bản chất đổi thay của đời sống, để từ đó con người có thể nhẹ nhàng, sâu sắc, và nhân ái hơn trong cách ứng xử với chính mình và với thế giới bên ngoài. Thế giới quan của Mujõ là chấp nhận trong sự an nhiên tự tại của mỗi nhân thân. Điều quan trọng bây giờ không phải là BẠN sống bao lâu, mà sống có thật sự sâu hay chưa? - Sống thật sâu? - Đúng rồi. Bạn còn rất nhiều thời gian để suy nghĩ về điều đó. Bạn có bao giờ đến quỳ bên gối mẹ của bạn và thì thầm lời cám ơn? Bạn có bao giờ chở ba bạn qua con đường làng nơi ngày xưa ba bạn dẫn bạn đi học? Bạn có bao giờ cám ơn người vợ rất mực dịu hiền và chung thủy đã đi với bạn ngần ấy năm mà không một tiếng than van dù bạn nát rượu và nghiện khói thuốc? Bạn có bao giờ quan tâm đến những đứa con mình? Và BẠN có nghĩ rằng một lời hỏi han giản dị của bạn thôi cũng đủ làm các con hạnh phúc? Vậy đó, sống sâu là sống với những điều nhỏ bé đơn giản như thế đó. Cuộc sống vô thường và con người ai mà không có bệnh, có tử. Từ chấp nhận đến quay lại nhìn về chính mình gần trong gang tấc. (Góp nhặt cát đá trên mạng.) Xin đón đọc tiếp: Phần II – Mujõ của Nhựt khác với Vô thường trong Phật giáo Việt và Trung Hoa như thế nào? Phần III – Vô thường trong Phật giáo và văn hóa Việt Phần IV – Vô thường trong cộng đồng Việt. Phần V – Vô thường và Tánh Không Phần VI – Ta về với Ta Mai Thanh Truyết Đường về Chân tâm Houston – Tháng 7-2025

Chiến lược Vây hãm Việt Nam của Trung Cộng 1- Cơn sóng ngầm địa chính trị khu vực Khi các cuộc chiến ở Trung Đông và Châu Âu leo thang và mang một chiều hướng mới, và khi một thỏa thuận ngừng bắn được duy trì giữa Ấn Độ và Pakistan xảy ra không được bao lâu, một cuộc đối đầu mới nhưng rất cũ ở biên giới đất liền Thái Lan và Cambodia vừa bùng nổ ngày hôm qua 23/7/2025. Giống như nhiều cuộc xung đột, tranh chấp biên giới Thái Lan-Campuchia, trên khu vực đất xung quanh quần thể đền Preah Vihear rộng lớn thời Angkor, có nguồn gốc từ việc tranh chấp bản đồ thời thuộc địa. Mặc dù Tòa án Công lý Quốc tế đã phán quyết vào năm 1962 rằng Preah Vihear thuộc về Campuchia, nhưng 195 km đường biên giới đất liền phía bắc khu phức hợp này vẫn chưa được phân định. Trong những tuần gần đây, dư luận khu vực Đông Nam Á lại dấy lên quan ngại khi có những vụ đụng độ nhỏ nhưng nghiêm trọng tại vùng biên giới Thái Lan - Cambodia. Đây là khu vực từng nhiều lần bùng phát tranh chấp, đặc biệt tại vùng quanh đền Preah Vihear, và luôn tiềm tàng nguy cơ lan rộng. Tuy nhiên, cuộc xung đột giữa hai biên giới lần này cần được nhìn nhận không chỉ như một va chạm song phương, mà như một mắt xích trong chuỗi tính toán chiến lược rộng lớn của Trung Cộng tại tiểu vùng sông Mekong. Vị trí của Cambodia: Cambodia từ lâu đã là “chiến mã trung thành” của Bắc Kinh trong khối ASEAN. Căn cứ hải quân Ream mà TC đang hỗ trợ hiện đại hóa chính là đầu mối để Bắc Kinh thiết lập hiện diện quân sự sát Việt Nam. Những đụng độ biên giới, nếu có sự hậu thuẫn về tình báo, truyền thông, hoặc tiếp vận từ TC, hoàn toàn có thể leo thang thành xung đột khu vực nhỏ, đủ để: • Gây rối loạn môi trường an ninh ở bán đảo Đông Dương. • Đẩy Thái Lan rơi vào thế phòng ngự, lệ thuộc hơn vào Mỹ. • Tạo ra sự chú ý lạc hướng khỏi Biển Đông, nơi TC đang từng bước hiện thực hóa “đường lưỡi bò”. Cambodia đã nhận được hỗ trợ quân sự quy mô lớn của TC trong thập kỷ qua, nghĩa là nước này có thể cảm thấy tự tin hơn để gây sức ép quân sự quyết liệt hơn với người láng giềng lớn hơn của mình. Thêm nữa, trên các mạng xã hội gần đây loan tải tin tức và bình luận thuận nghịch cho cả đôi bên, khiến việc thương thảo trở nên khó khăn hơn nếu không nói là … đi vào bế tắc. Vị trí Thái Lan: Có thể nói, Thái Lan là một đồng minh bị chia rẽ của phương Tây. Thái Lan tuy là đối tác của Mỹ Thái Lan và Hoa Kỳ đã thiết lập quan hệ ngoại giao 190 năm trước và là đồng minh hiệp ước an ninh trong gần 70 năm, nhưng chính trị bất ổn, nội bộ phân hóa, quân đội nắm quyền lâu dài, khiến Bắc Kinh thấy rõ đây là một mảnh đất có thể phân hóa hoặc làm tê liệt. Thái Lan, với tư cách là quốc gia lớn hơn, có những đòn bẩy kinh tế mà nước này có thể sử dụng và các hạn chế của nước này đối với việc qua lại biên giới đã làm Campuchia khó chịu, nước này đã đe dọa hành động trả đũa rất nhiều lần. Cambodia lập luận rằng hai nước nên theo đuổi việc giảm leo thang thông qua ủy ban biên giới chung song phương, một ủy ban hành chính tập trung vào việc quản lý các vấn đề biên giới. Nhưng, đồng thời, chiến thuật của Cambodia là tiếp tục nộp đơn lên Tòa án Công lý Quốc tế, nơi họ đã thành công vào các năm 1962 và 2013. Nếu Thái Lan và Campuchia sa lầy trong đối đầu biên giới, ASEAN sẽ không thể đưa ra bất kỳ phản ứng tập thể nào cho vấn đề Biển Đông hay ứng phó an ninh khu vực. Và bóng ma Trung cộng đang thập thò.. Vị trí Việt Nam: Trước cuộc đụng độ biên giới Thái - Miên và trong bối cảnh TC đang dần thâu tóm ảnh hưởng ở toàn vùng Đông Dương, Việt Nam bắt buộc phải có một vị trí chủ động, minh định, và khôn ngoan để bảo vệ lợi ích quốc gia và tránh rơi vào bẫy địa - chính trị do TC giăng sẵn. Dưới đây là một phân tích về vị trí mà Việt Nam cần biết và NÊN chọn: • Việt Nam là trái tim Đông Dương: Việt Nam nằm giữa một tam giác chiến lược: Trung Cộng - Campuchia - Lào ở phía Tây và Bắc, Thái Lan ở Tây Nam, Biển Đông ở phía Đông. Bất kỳ xung đột nào ở Đông Dương đều ảnh hưởng trực tiếp đến an ninh biên giới Tây Nam và Bắc Trung Bộ của Việt Nam. Nếu Thái – Miên giao tranh kéo dài, Việt Nam khó tránh khỏi bị lôi kéo hoặc bị đặt vào tình thế buộc phải chọn phe. • Vì vậy, Việt Nam không thể đứng ngoài được. Bằng chứng trong quá khứ, cuộc chiến biên giới Tây Nam với Cambodia (1978-1979) và cuộc chiến biên giới phía Bắc (1979) với TC đều cho thấy: Việt Nam bị TC dùng lá bài Campuchia để bao vây, phân tán lực lượng. Cũng giống như TC đã từng dùng Thái Lan làm hậu cứ cho Khmer Đỏ trong thập niên 1980. Chắc chắn là, TC sẽ tiếp tục can thiệp vào Đông Dương, không bao giờ để Việt Nam độc lập chi phối vùng này. • Dù Hun Manet thân Bắc Kinh, nhưng Việt Nam không thể công khai đứng về phía Thái hoặc Campuchia nếu chiến tranh xảy ra. TC đang muốn biến Cambodia thành tiền đồn quân sự, đặc biệt qua căn cứ Ream gần Sihanoukville. Nếu Việt Nam ủng hộ Cambodia, vô tình giúp Bắc Kinh củng cố thế trận. • Gút lại, Việt Nam CẦN tránh đứng về phe TC hoặc tiếp tay cho Cambodia. Việt Nam cần tuyên bố trung lập về quân sự, nhưng kiên quyết về chính trị. Dứt khoát, không chấp nhận bất kỳ thế lực ngoài khu vực nào sử dụng Campuchia, Lào làm căn cứ quân sự. Vị trí Trung Cộng: TC đang tiến hành một cuộc vây hãm chiến lược đối với Việt Nam. Chiến lược này không mang dáng dấp của một cuộc chiến tranh tổng lực, mà là sự kết hợp của nhiều chiến thuật khác nhau: - Chiến tranh khu vực “xám” (grey-zone warfare): Dùng tàu hải cảnh, tàu dân quân biển để đe dọa ngư dân và cản trở khai thác dầu khí hợp pháp của Việt Nam tại Biển Đông. - Chiến tranh kinh tế, tài chính, và hạ tầng: Đổ vốn vào Cambodia, Lào, làm biến dạng cấu trúc quyền lực và khiến Việt Nam bị cô lập phía Tây và Tây Nam. - Tâm lý chiến và chiến tranh mạng: Gieo rắc hoài nghi, chia rẽ nội bộ, mua chuộc các tầng lớp cán bộ và trí thức Việt bằng ảnh hưởng mềm, tài trợ kín, biến họ trở thành con cờ và không dám phản kháng lại TC. - Dự án Kênh Đào Funan: Giấc mộng Campuchia, nỗi lo Việt Nam, thâm ý TC. Kênh Funan (dự án 1,7 tỷ USD, dài 180km) do TC tài trợ, nối Phnom Penh với Vịnh Thái Lan, bỏ qua hệ thống sông Mekong - sông Tiền - sông Hậu của Việt Nam nhằm mục tiêu Campuchia "thoát Việt" trong vận chuyển thành phẩm, cuối cùng để TC mở đường chiếm cứ dần khu vực. Bị Việt Nam, ASEAN và phương Tây phản ứng quyết liệt về hệ sinh thái Mekong, an ninh nước đồng bằng sông Cửu Long, TC tạm ngưng sau 3 tháng khởi công. Xin thưa, tạm ngưng dự án, và chờ cơ hội thuận tiện mà thôi. Tất cả nhắm vào mục tiêu sâu xa là “kềm kẹp” Việt Nam trong một gọng kìm không tiếng súng, buộc Hà Nội phải “thuần phục” theo trục chiến lược Bắc Kinh - Phnom Penh - Vientiane - và xa hơn là Myanmar. 2- Trung Cộng có ý định tiến chiếm Việt Nam không trước tình hình hiện tại? Trung Cộng đang đứng ở đâu trong bàn cờ Đông Nam Á hiện nay? Xin nói ngay là TC đang triển khai chiến lược “chia để trị” trong toàn khu vực Đông Nam Á, đặc biệt nhắm vào các điểm yếu nội tại và mâu thuẫn song phương giữa các nước để duy trì ảnh hưởng, làm chậm lại sự đoàn kết ASEAN, và ngăn chặn bất kỳ liên minh nào có thể chống lại Bắc Kinh. Trong chiến lược đó:Việt Nam là đối thủ nguy hiểm nhất vì vừa có lịch sử xung đột quân sự với TC hàng ngàn năm, vừa đang nghiêng về Mỹ và phương Tây trong các chính sách biển Đông, công nghệ, và chiến lược an ninh.Còn Thái Lan là đồng minh bán chính thức, có quan hệ lâu dài với Mỹ, nhưng chính trị nội bộ bất ổn, dễ bị TC mua chuộc hoặc tác động. Riêng Cambodia là vệ tinh, chịu ảnh hưởng gần như tuyệt đối từ Bắc Kinh, cả về quân sự, kinh tế và chính trị. Dù hiện nay chưa có đầy đủ tin tức cụ thể, nhưng các vụ căng thẳng ở biên giới Thái – Cambodia có thể được Bắc Kinh sử dụng theo các phương cách như làm chệch hướng sự chú ý của ASEAN ra khỏi biển Đông, khuyến khích và làm lộ ra các rạn nứt trong ASEAN như Thái nghiêng về Mỹ, Cambodia nghiêng về TC. Để rồi từ đó… biện minh cho việc đổ thêm quân, viện trợ quân sự cho Campuchia, kể cả hiện diện gián tiếp qua căn cứ hải quân Ream. 3- Việt Nam trong thế gọng kềm và Trung Cộng sẽ ép hay đánh? Qua các phân tích trên, người viết có thêm một suy nghĩ về viễn ảnh liệu TC có dùng tình hình bất ổn để đánh Việt Nam hay không. Hiện tại, TC đang tăng áp lực răn đe Việt Nam ở nhềếu mặt khác nhau như tăng tập trận sát vùng biển Việt Nam, dùng tàu hải cảnh, dân quân biển chèn ép các tàu cá Việt, tung gián điệp, tin giả, tấn công mạng, và mở rộng ảnh hưởng chính trị, tài chính qua Lào và Cambodia, siết vòng vây. Các xác suất tiến chiếm Việt Nam không tiếng súng của TC là lật đổ mềm bằng cách kích động bất ổn nội bộ (có nhiều khả năng thực hiện), chiến lược đáng sợ nhất là phá từ bên trong, không cần nổ súng, gây mâu thuẫn giữa các nhóm quyền lực, giữa người dân và chính quyền, tạo ra các “biến động xã hội” như biểu tình môi trường, đấu đá tham nhũng, khủng hoảng niềm tin, thao túng truyền thông, mạng xã hội, gieo rắc tâm lý lệ thuộc hoặc sợ hãi TC. TC có truyền thống “tận dụng thời cơ”, đặc biệt trong các giai đoạn Mỹ suy giảm tập trung hoặc bị phân tán nguồn lực. Biển Đông và Đông Nam Á là khu vực chiến lược trọng yếu, liên quan trực tiếp đến lợi ích an ninh quốc gia, kinh tế và địa chính trị của TC. Vì vậy, khả năng Bắc Kinh tăng cường các hoạt động xây dựng đảo nhân tạo, quân sự hóa các điểm tranh chấp, hoặc gây sức ép lên các nước láng giềng, trong đó có Việt Nam, là rất cao. Nhưng thiển nghĩ, hiện tại TC chưa dám mạo hiểm tấn công quân sự vì nhiều yếu tố nội tại và quốc tế: * Mối kết giao Việt - Mỹ đang trên đà thuận thảo qua thỏa ước thuế quan. * Kinh tế TC đang yếu và đang trong tình trạng đấu đá nội bộ, sẽ không chịu nổi một cuộc chiến tranh kéo dài. * Sợ bị cô lập quốc tế nếu bị xem là kẻ gây chiến ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, với chiến lược dài hạn và nằm trong âm mưu biến Việt Nam thành một tỉnh phía nam, TC luôn luôn kích động và tạo ra bất ổn nội bộ tại Việt Nam qua nhiều khả năng khác nhau như tung tiền giả, tin giả, tạo ảnh hưởng để gây chia rẽ xã hội, nhất là giữa dân chúng với chính quyền. Vũ khí hữu hiệu nhứt của TC vẫn là…khuyến khích tham nhũng, lũng đoạn và mua cán bộ cao cấp qua các doanh nghiệp, dự án đầu tư. 4- Việt Nam nên làm gì trước nguy cơ của Bắc Kinh? Chính sách “bốn không” và chiến lược “cây tre” cho đến hiện nay xem như vẫn còn hữu hiệu áp dụng cho trường hợp Việt Nam trước tình thế bất ổn chung của toàn thề giới. Hiện tại, Việt Nam kiên quyết giữ độc lập chiến lược, tránh bị rơi vào “lệ thuộc kép”: chính trị Trung Cộng và công nghệ Mỹ. Tăng cường hợp tác quân sự kín đáo với Mỹ, Ấn Độ, Nhật – nhưng không để lộ ra như kiểu Philippines đang làm, dễ bị Bắc Kinh phản ứng mạnh. Thắt chặt an ninh mạng, phản gián, và an ninh nội bộ để đối phó với chiến tranh phi truyền thống. Cải tổ thể chế – đây là điểm mấu chốt. Một Việt Nam mạnh từ bên trong, minh bạch, pháp trị sẽ giảm khả năng bị Trung Quốc lợi dụng bất ổn nội bộ để can thiệp. 5-Thay lời kết Trung Quốc hiện chưa có đủ lý do và điều kiện để đánh Việt Nam bằng quân sự, nhưng đang tích cực chuẩn bị và thử phản ứng của Việt Nam qua các đòn đánh “xám” (grey-zone warfare). Vụ đụng độ Thái - Miên chỉ là một bàn đạp để Bắc Kinh chuyển trục chiến lược xuống Đông Nam Á mạnh mẽ hơn, khai triển dự án Sáng kiến Vành đai - Con Đường – BRI hanh thông hơn, hòng đánh vào điểm yếu đoàn kết ASEAN và sau cùng bao vây Việt Nam. Vấn đề then chốt vẫn là nội lực Việt Nam, nếu cải tổ được thể chế trọng pháp quyền, từ đó có thể xây dựng lòng tin của người dân, dứt khoát Trung Cộng sẽ không dám liều lĩnh. Mai Thanh Truyết Con đường Việt Nam Houston – Tháng 7/2025

Đất hiếm Việt Nam Triển vọng hợp tác Mỹ - Việt – Phần III Trong bối cảnh toàn cầu ngày càng phụ thuộc vào đất hiếm – nguyên liệu thiết yếu cho công nghệ cao, quốc phòng, năng lượng tái tạo – việc khai thác và kiểm soát nguồn cung đất hiếm trở thành ưu tiên chiến lược. Việt Nam đang thu hút sự quan tâm mạnh mẽ của Hoa Kỳ nhằm xây dựng chuỗi cung ứng đa phương, giảm phụ thuộc vào Trung Cộng. Việt Nam là một trong những quốc gia có trữ lượng đất hiếm đáng kể ở Đông Nam Á, với các khoáng sản đa dạng gồm cả đất hiếm nhẹ (Light REEs) và đất hiếm nặng (Heavy REEs). Vì vậy, Hoa Kỳ đã chú ý và có chiến lược tiếp cận hợp tác, khai thác cũng như đảm bảo chuỗi cung ứng đất hiếm từ Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh làm giảm phụ thuộc Trung Cộng. Dưới đây là một số dữ liệu về đất hiếm ở Việt Nam: 1. Mỏ đất hiếm tại Lai Châu: Mỏ đất hiếm lớn nhất của Việt Nam được phát hiện ở huyện Than Uyên, tỉnh Lai Châu. Đây là một trong những nguồn cung cấp đất hiếm quan trọng của đất nước, với tiềm năng khai thác lớn. 2. Mỏ đất hiếm tại Nghệ An: Đây là những khu vực có khả năng khai thác các nguyên tố đất hiếm như Cerium, Lanthanum và Neodymium. 3. Mỏ đất hiếm tại Hà Giang: Khu vực này cũng có một số mỏ nhỏ hơn với tiềm năng chứa đất hiếm. Việc khai thác và chế biến đất hiếm tại Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển, với nhiều dự án nghiên cứu và đầu tư để nâng cao giá trị kinh tế và bảo vệ môi trường. Đất hiếm có vai trò quan trọng trong nền kinh tế toàn cầu, và việc khai thác bền vững các nguồn tài nguyên này có thể mang lại nhiều lợi ích cho Việt Nam. Theo số liệu của Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, Việt Nam có trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai thế giới, ước tính 22 triệu tấn (20% trữ lượng toàn cầu) nhưng phần lớn vẫn chưa được khai thác. Vì đất hiếm rất quan trọng đối với ngành bán dẫn nên Việt Nam có tiềm năng rất lớn để trở thành nước đóng vai trò chính trong ngành bán dẫn trong tương lai. Việt Nam, quốc gia này trở thành nước đứng hàng thứ sáu trên thế giới về mặt hàng đất hiếm. Theo Reuters, TC sẽ là nước có lợi khi Việt Nam tăng sản lượng khai thác đất hiếm. Lý do vì Hoa Lục là thị trường xe hơi và xe điện lớn nhất thế giới; cũng như là trung tâm sản xuất các sản phẩm điện tử và điện thoại thông minh trên thế giới. Bảng chỉ đường đến Đông Pao, mỏ đất hiếm lớn nhất Việt Nam. Công an Việt Nam vừa bắt giữ sáu người bị cáo buộc vi phạm các quy định về khai thác mỏ, trong đó có chủ tịch của một công ty đi đầu trong nỗ lực xây dựng ngành công nghiệp đất hiếm để có thể cạnh tranh với sự thống trị của TC trong lĩnh vực này, Reuters và truyền thông trong nước dẫn tin tức từ Bộ Công an cho biết hôm 20/10/2023. Trong số những người bị bắt có lãnh đạo của ít nhất một công ty tham gia đấu thầu là Công ty Cổ phần Đất hiếm Việt Nam (VTRE). Dưới đây là các điểm chính về tầm nhìn và chiến lược của Hoa Kỳ với đất hiếm Việt Nam kể từ khoảng 5 năm trở lại đây: 1. Đánh giá tiềm năng và hỗ trợ khảo sát thực địa: Bộ Quốc phòng Mỹ (DoD) và Bộ Năng lượng (DOE) đã tài trợ hoặc hỗ trợ các dự án khảo sát địa chất tại Việt Nam để đánh giá chính xác trữ lượng và chất lượng đất hiếm. Mỹ phối hợp với các tổ chức địa chất Việt Nam, các chuyên gia quốc tế để xây dựng bản đồ trữ lượng đất hiếm vùng Tây Bắc, Quảng Trị, Lào Cai, Sơn La... Tất cả nhắm vào mục tiêu nhằm có dữ liệu chính xác làm căn bản cho việc hợp tác khai thác hoặc đầu tư phát triển bền vững tại Việt Nam. 2. Khuyến khích đầu tư tư nhân Mỹ - hợp tác công tư (PPP): PPP (Public – Private - Partnership) là khuôn mẫu đầu tư theo hình thức đối tác công tư, là hình thức đầu tư được thực hiện trên căn bản hợp đồng giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án để thực hiện, quản lý, vận hành dự án kết cấu hạ tầng, cung cấp dịch vụ công. Với mô hình PPP, Nhà nước sẽ thiết lập các tiêu chuẩn về cung cấp dịch vụ và tư nhân được khuyến khích cung cấp bằng cơ chế thanh toán theo phẩm chất dịch vụ. Đây là hình thức hợp tác tối ưu hóa hiệu quả đầu tư và cung cấp dịch vụ công cộng có phẩm chất cao, nó sẽ mang lại lợi ích cho cả nhà nước, người đầu tư, và cả người dân. Chính phủ Mỹ thúc đẩy các công ty khai khoáng, công nghệ cao của Mỹ hợp tác với Việt Nam trong khai thác và chế biến đất hiếm. Hoa Kỳ tạo điều kiện thuận lợi về pháp lý, kỹ thuật, môi trường và đào tạo nguồn nhân lực để Việt Nam có thể khai thác đất hiếm một cách bền vững, không gây ô nhiễm nặng như ở TC. Ví dụ có những liên doanh hay hợp tác giữa các công ty Mỹ với các doanh nghiệp Việt Nam hoặc các dự án do USAID hỗ trợ để phát triển công nghệ khai thác sạch. 3. Định hướng phát triển chuỗi cung ứng an toàn (Secure supply chain): Mỹ không chỉ quan tâm khai thác mà còn muốn bảo đảm các nguyên liệu đất hiếm từ Việt Nam được đưa vào chuỗi cung ứng quốc tế “phi Trung Cộng”. Từ đó, đất hiếm Việt Nam có thể được xuất cảng qua các nước đồng minh, hoặc được tinh chế bằng công nghệ Mỹ hoặc đối tác tin cậy như Úc, Canada. Mỹ cũng quan tâm hỗ trợ Việt Nam xây dựng cơ sở tinh chế, chế biến trong nước hoặc khu vực, giảm xuất khẩu nguyên liệu thô. 4. Hỗ trợ kỹ thuật và bảo vệ môi trường: Do đặc thù khai thác đất hiếm rất dễ gây ô nhiễm môi trường nếu không giải quyết đúng cách, Mỹ sẽ hỗ trợ Việt Nam áp dụng công nghệ khai thác và tinh chế hiện đại, thân thiện môi trường. Các chương trình hợp tác Mỹ - Việt nhằm giảm thiểu rủi ro môi trường, tăng cường giám sát, quản lý khoáng sản hiệu quả. 5. Hợp tác đa phương và địa chính trị: Việt Nam là đối tác chiến lược trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ. Vì vậy, Mỹ kết hợp hợp tác khai thác đất hiếm với nỗ lực hỗ trợ Việt Nam nâng cao năng lực quốc phòng, phát triển công nghệ xanh, năng lượng tái tạo. Và chính hợp tác này cũng nhằm tăng sức mạnh kinh tế và chiến lược khu vực, hạn chế ảnh hưởng đơn phương của TC trong chuỗi cung ứng khoáng sản chiến lược. 6. Các ví dụ điển hình: Mỹ đã từng tài trợ cho các chương trình hợp tác nghiên cứu địa chất với Viện Địa chất Việt Nam. Một số dự án hợp tác tư nhân - công tư đang trong giai đoạn đàm phán hoặc khảo sát. Hoa Kỳ cũng có ý tưởng xây dựng trung tâm tinh chế hoặc sản xuất nam châm đất hiếm tại khu vực Đông Nam Á, trong đó Việt Nam có vai trò quan trọng. Tóm lại, HK tiếp cận đất hiếm Việt Nam bằng cách kết hợp khảo sát khoa học, đầu tư phát triển, chuyển giao công nghệ sạch, xây dựng chuỗi cung ứng đa phương an toàn và phối hợp trong chiến lược địa chính trị Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Việc làm này giúp Mỹ vừa khai thác được nguồn tài nguyên chiến lược, vừa hỗ trợ Việt Nam phát triển bền vững, đồng thời giảm lệ thuộc TC trong lĩnh vực đất hiếm và công nghệ cao. 7. Các dự án và kết quả hiện tại như thế nào? Hiện tại, Mỹ chưa trực tiếp đầu tư khai thác đất hiếm quy mô lớn tại Việt Nam như ở Mountain Pass hay Round Top bên Mỹ, nhưng đã và đang triển khai một số dự án hợp tác khảo sát, phát triển công nghệ và hỗ trợ chiến lược, với kết quả ban đầu như sau: 7.1. Dự án khảo sát và đánh giá trữ lượng: Hợp tác Viện Địa chất Việt Nam – Viện Địa chất Hoa Kỳ (USGS) qua việc Mỹ hỗ trợ kỹ thuật, thiết bị khảo sát địa chất và phân tích mẫu khoáng sản đất hiếm tại các vùng có tiềm năng như Lào Cai, Lai Châu, Sơn La, Cao Bằng, Quảng Trị, Thừa Thiên Năm 2022, USGS phối hợp công bố bản đúc kết ban đầu về trữ lượng đất hiếm Việt Nam với trữ lượng đáng kể, nhất là đất hiếm nặng như dysprosium và terbium tại một số khu vực. Dữ liệu này tạo ra căn bản khoa học cho các nhà đầu tư Mỹ và quốc tế cân nhắc phát triển khai thác. Kết quả thu lượm được là đã xác định các vùng trữ lượng đất hiếm đáng kể với phẩm chất đủ tốt để khai thác. Và HK cũng đã cung cấp dữ liệu để Chính phủ Việt Nam và nhà đầu tư tham khảo và hợp tác. 7.2. Dự án phát triển công nghệ tinh chế sạch: Qua các tổ chức như DoE (Bộ Năng lượng) và USAID, HK đã tài trợ các chương trình thử nghiệm công nghệ tinh chế đất hiếm thân thiện môi trường tại Việt Nam, chú trọng vào mục tiêu tránh lặp lại “vết xe đổ” ô nhiễm như TC hiện nay. Thử nghiệm công nghệ tinh chế đất hiếm thân thiện môi trường, giảm phát thải và thanh lọc chất thải độc hại. Trao đổi với các đối tác Việt Nam, các viện nghiên cứu và trường đại học kỹ thuật như Đại học Bách khoa Hà Nội, Viện Hóa học. Các quy trình thử nghiệm thành công bước đầu với quy mô phòng thí nghiệm và bán công nghiệp. Hiện hai bên đang trong quá trình mở rộng thử nghiệm quy mô pilot tại các khu công nghiệp nhằm xây dựng nền tảng kỹ thuật giúp Việt Nam có khả năng tinh chế nội địa thay vì xuất khẩu nguyên liệu thô. 7.3. Liên doanh hoặc hợp tác đầu tư: Một số công ty Mỹ đã bày tỏ quan tâm hợp tác với các doanh nghiệp Việt Nam hoặc địa phương trong việc khai thác đất hiếm. Tuy nhiên, vẫn chưa có dự án khai thác thương mại quy mô lớn nào được công bố công khai tính đến 2025. Tất cả chỉ vì Việt Nam đang rà soát chính sách khoáng sản, quản lý môi trường và phát triển bền vững trước khi chấp thuận dự án quy mô lớn với đối tác ngoại quốc. Các công ty Mỹ - Úc dưới đây đã và đang hợp tác đầu tư với Việt Nam: • Công ty USA Rare Earth đang nghiên cứu khả năng hợp tác phát triển mỏ đất hiếm tại khu vực Tây Bắc Việt Nam. Hiện đã có liên lạc với các đối tác địa phương để khảo sát khả năng đầu tư, nhưng vẫn trong giai đoạn đàm phán ban đầu. • Lynas Rare Earths (Úc) nhận được tài trợ và hỗ trợ từ Mỹ, đang tìm kiếm mở rộng chuỗi cung ứng sang Đông Nam Á. Lynas cũng có dự án nghiên cứu thị trường và trữ lượng Việt Nam để đánh giá cơ hội đầu tư. 7.4. Hỗ trợ đào tạo và xây dựng năng lực: Mỹ đã phối hợp với các trường đại học, viện nghiên cứu Việt Nam tổ chức các khóa đào tạo chuyên ngành về khai thác, tinh chế, quản lý khoáng sản và môi trường. Chính sách của Mỹ hiện nay hỗ trợ mạnh mẽ như các luật như CHIPS Act, Inflation Reduction Act tạo động lực tài chính và chính sách cho các công ty Mỹ mở rộng đầu tư, hợp tác khai thác và tinh chế đất hiếm ở các đối tác chiến lược như Việt Nam. Đây chính là bước chuẩn bị quan trọng để tạo nguồn nhân lực cho ngành đất hiếm phát triển trong nước. 7.5. Thách thức và hạn chế hiện tại: Hệ thống tinh chế đất hiếm ở Việt Nam hiện còn yếu, chỉ chú trọng vào việc khai thác thô và xuất cảng nguyên liệu. Việt Nam cần thêm nhiều vốn đầu tư công nghệ để xây dựng nhà máy tinh luyện hiện đại. Thủ tục cấp giấy phép đầu tư và chính sách môi trường còn trong giai đoạn chuẩn bị, cần thêm thời gian để cân bằng phát triển và bảo vệ môi trường. Căn cứ theo Báo cáo USGS (2022), việc đánh giá ban đầu cho thấy Việt Nam có trữ lượng khoảng 22 triệu tấn đất hiếm quy chuẩn (REO – Rare Earth Oxides), nằm rải rác ở nhiều vùng núi Tây Bắc và Trung Việt gốm các khoáng sản chánh như: Monazite, Bastnaesite, Xenotime, chứa nhiều Neodymium, Praseodymium, và Dysprosium. Vì địa hình phức tạp và tính chất đất hiếm bị phân tán, vì vậy cho nên việc khai thác rất phức tạp. Tóm tắt kết quả công cuộc hợp tác Việt – Mỹ trong việc khai thác đất hiếm ở Việt Nam cho đến nay là: - Xác định trữ lượng tiềm năng đáng kể - Mẫu thử thành công, mở rộng quy mô - Đang chuẩn bị chính sách và đàm phán - Nâng cao trình độ kỹ thuật và quản lý. Quan trọng nhứt là Việt Nam cần có chiến lược dài hạn để khai thác tài nguyên đất hiếm một cách an toàn, hiệu quả, thân thiện môi trường và có lợi cho phát triển kinh tế xã hội. Kết luận Hiện tại, Việt Nam xuất cảng đất hiếm đến một số quốc gia và khu vực chính yếu. Dưới đây là những điểm đến chính: 1. Trung Cộng là một trong những đối tác lớn nhất của Việt Nam trong việc xuất cảng đất hiếm. Mặc dù TC là nhà sản xuất đất hiếm hàng đầu thế giới, họ vẫn nhập cảng một lượng đáng kể từ Việt Nam để bổ túc cho nhu cầu nội địa và các dự án công nghiệp. 2. Nhựt Bổn là một thị trường quan trọng khác cho đất hiếm của Việt Nam. Nhựt sử dụng đất hiếm trong sản xuất các thiết bị điện tử và công nghệ cao. 3. Đại Hàn cũng là một khách hàng quan trọng về đất hiếm của Việt Nam vì nhu cầu cho ngành công nghiệp công nghệ cao và chế tạo. 4. Hoa Kỳ, với sự quan tâm ngày càng cao đối với việc đa dạng hóa nguồn cung cấp đất hiếm, Hoa Kỳ đã bắt đầu nhập cảng nhiều hơn từ các nguồn ngoài TC, trong đó có Việt Nam. 5. Châu Âu cũng nhập khẩu đất hiếm từ Việt Nam cho các ngành công nghiệp công nghệ cao và sản xuất thiết bị. Việt Nam hiện đang sở hữu nguồn tài nguyên đất hiếm quý giá, có tiềm năng trở thành một trụ cột trong chuỗi cung ứng toàn cầu, cho nên, cần đẩy mạnh phối hợp Việt - Mỹ trong khảo sát, chuyển giao công nghệ, đào tạo và phát triển chính sách. • Cần phát triển song hành từ các giai đoạn khai thác, tinh chế, đến sản xuất và tái chế, bảo đảm an toàn môi trường và bền vững. • Cần thúc đẩy hợp tác đa phương trong khu vực để tạo thế cân bằng và giảm áp lực phụ thuộc vào Trung Cộng. • Cần tăng cường đầu tư công nghệ mới và nguồn nhân lực để nâng cao giá trị gia tăng trong nước. • Và quan trọng nhứt là, đừng biến các dự án khai thác và tinh chế trở thành những… dự án treo như trong quá khứ! Nếu các yếu tố trên được triển khai hiệu quả, việc Mỹ nhận được đất hiếm tinh chế từ Việt Nam trong vòng 3–5 năm tới rất khả thi. Mai Thanh Truyết Hội Bảo vệ Môi trường việt Nam Houston - Tháng 7-2025

Tạo sao Mỹ không khai thác đất hiếm tại nội địa – Phần II Việc khai thác đất hiếm trên thế giới bắt đầu từ thập niên 50 của thế kỷ trước, thoạt tiên là những cát chứa chất khoáng monazite trên các bãi biển. (Trong thời VNCH, Nhật mua rất nhiều cát ở miền Trung, nói là để làm kiếng xe, nhưng thật ra là mua “đất hiếm thô” để về tinh chế.) Vì monazite chứa nhiều thorium (Th) có tính phóng xạ ảnh hưởng đến môi trường nên việc khai thác bị hạn chế. Theo các chuyên gia, quá trình khai thác, chế biến đất hiếm phát sinh nhiều nguyên tố độc hại và có tính phóng xạ, do vậy nếu khai thác, chế biến đất hiếm không đúng quy trình kỹ thuật có thể gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng và những hệ lụy về môi trường, sức khỏe của người dân xung quanh khu vực khai thác. Trữ lượng đất hiếm trên thế giới khoảng 87,7 triệu tấn (chưa qua tinh chế), tập trung vào các nước như: Trung Cộng (27 triệu tấn); Liên Xô trước đây (19 triệu tấn); Mỹ (13 triệu tấn), Australia (5,2 triệu tấn); Ấn Độ (1,1 triệu tấn), Canada (0,9 triệu tấn); Nam Phi (0,4 triệu tấn); Brazil (0,1 triệu tấn); các nước còn lại (21 triệu tấn). Nhu cầu hằng năm chỉ cần 125.000 tấn thì trong 700 năm nữa mới cạn kiệt loại khoáng sản này. (Có nhiều nguồn tài liệu khác, ước tính trữ lượng các nơi trên có thể khác nhau và Việt Nam có trữ lượng 22 triệu tấn, xếp hàng thứ hai sau TC(?). Hoa Ký, từ năm 1965, khai thác đất hiếm ở vùng núi Pass, Colorado - Mỹ. Đến năm 1983, Mỹ mất vị trí độc tôn khai thác vì nhiều nước đã phát hiện mỏ đất hiếm. Trong đó, ưu thế khai thác dần nghiêng về phía TC vì nước này đã phát hiện được nhiều mỏ đất hiếm. Đến năm 2004, vùng mỏ Bayan Obo của TC đã sản xuất đến 95.000 - 102.000 tấn đất hiếm hàng năm. Nhưng trong ba thập kỷ qua, Bắc Kinh đã nắm chặt chuỗi cung ứng đất hiếm của thế giới đến mức gần như tất cả nguyên liệu, bất kể chúng được khai thác ở đâu trên thế giới, đều phải chuyển đến TC để sàng lọc trước khi chúng có thể được xử dụng trong công nghệ. Theo Bộ Thương mại Hoa Kỳ, hiện nay, TC kiểm soát gần 65% hoạt động khai thác đất hiếm, hơn 85% công suất chế biến và hơn 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu. Tạo sao Mỹ không khai thác đất hiếm tại nội địa? Câu hỏi thời thượng được đặt ra cho hôm nay rất thích hợp với tình hình đang gay cấn về việc khai thác, xuất nhập cảng đất hiếm trên toàn thế giới. Đất hiếm hiện tại là một nguyên liệu chiến lược trong một xã hội đang chao đảo hiện nay. Câu trả lời là có, nhưng không chỉ vì môi trường, mà còn vì bốn nguyên nhân chính kết hợp: Nguyên nhân 1: Vấn đề môi trường là rào cản lớn nhất vì Mỹ lo ngại ô nhiễm nặng nề do quá trình tinh luyện Đất hiếm không “hiếm” về mặt địa chất, mà là khó tách chiết, phát thải một lượng lớn phế thải lỏng gây ô nhiễm và chi phí thanh lọc rất cao. Quy trình tinh luyện đòi hỏi nhiều acid vô cơ rất mạnh như Acid sulfuric, Acid nitric, và Acid hydrochloric tạo ra chất thải độc hại như bùn phóng xạ nhẹ (thorium, uranium) có khả năng tạo ra nguy cơ ô nhiễm đất, nước, và không khí kéo dài. Thêm nữa, Mỹ có tiêu chuẩn môi trường nghiêm ngặt do Cơ quan Bảo vệ Môi trường Mỹ (EPA) quy định rất khắt khe. Từ đó, các công ty khai thác khoáng sản phải dự phòng cho chi phí hàng trăm triệu USD để thanh lọc chất thải độc hại. Trong khi đó, Trung Cộng chấp nhận đánh đổi môi trường để phát triển công nghiệp, biến thành một lợi thế cạnh tranh mà Hoa Kỳ không thể theo đuổi kịp. Vì vậy, Mỹ có khai thác quặng, nhưng sản xuất rồi chuyển sang cho TC tinh chế, vì rẻ hơn và ít bị ràng buộc pháp lý. Nguyên nhân 2: Kinh tế thị trường qua giá thành và lợi nhuận. Trung Cộng trợ giá (subsidies) mạnh cho ngành đất hiếm như giảm thuế, hỗ trợ tài chính, và nhứt là “lơ là” trong việc kiểm soát chất phế thải, tạo ra giá đất hiếm tinh luyện từ TC rẻ hơn từ Mỹ nhiều lần. Nguyên nhân 3: Mỹ từng mất vị thế do sai lầm chiến lược trong thời gian chiến tranh lanh ở thế kỷ trước. Từ thập niên 1960–1980, Mỹ từng là nước dẫn đầu về đất hiếm (Mountain Pass chiếm 90% thị phần). Nhưng từ 1990s trở đi, TC tăng tốc đầu tư và trợ giá ngành này.Vào thời điểm nầy, Mỹ không xem đất hiếm là tài nguyên chiến lược, không đầu tư chuỗi chế biến và dần dần bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu. Đến năm 2002, Mountain Pass phải đóng cửa vì không cạnh tranh nổi và vi phạm quy định môi trường qua việc giải quyết các phế thải. Nguyên nhân 4: Qua ba nguyên nhân trên, Mỹ dần dần xa rời việc Nghiên cứu và phát triền (R&D) trong việc tinh chế đất hiếm và lần lần đưa công nghệ nầy vào quên lãng! Chế biến đất hiếm đòi hỏi: - Một Công nghệ chiết xuất rất phức tạp – Cần một quy trình chuyên biệt cho từng nguyên tố - Và cần nhóm Kỹ sư chuyên biệt, nhà máy, và hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ v.v…. Mỹ mất dần chuỗi cung ứng này trong suốt 3 thập niên.Và ngay cả khi Mỹ muốn "khép kín" chuỗi sản xuất đất hiếm từ năm 2020, cũng cần 5–10 năm để xây dựng lại năng lực chế biến nội địa thành những thành phẩm cần thiết cho kỹ nghệ như lithium, nam châm vĩnh cửu … Đất hiếm ở Hoa Kỳ Thống kê và tin tức về cung, cầu và sự luân lưu trên toàn thế giới của nhóm khoáng sản đất hiếm - scandium, yttrium và lanthanides cho thấy nguồn kinh tế chính của đất hiếm là các khoáng chất bastnaesite, monazite, loparite và ion Laterit - đất sét hấp phụ (ion-adsorption). Bộ Ngoại giao Mỹ đưa ra kế hoạch hỗ trợ các nước phát triển nguồn khoáng sản như lithium, đồng và cobalt, nhằm giảm phụ thuộc vào TC về những khoáng sản quan trọng đối với ngành công nghiệp kỹ thuật cao.Trong thời gian gần đây, Washington quan ngại về việc phụ thuộc vào khoáng sản nhập cảng sau khi có tin Bắc Kinh xem xét cắt giảm xuất cảng đất hiếm sang Mỹ giữa lúc chiến tranh thương mại song phương leo thang. Các công ty quốc phòng Mỹ Raytheon và Lockheed Martin dùng đất hiếm trong hệ thống hướng dẫn và bộ cảm biến cho tên lửa. Đất hiếm cũng rất cần thiết cho những thiết bị quân sự quan trọng khác như động cơ máy bay, laser, và thiết bị nhìn xuyên đêm. Theo Reuters, 80% lượng đất hiếm nhập vào Mỹ trong giai đoạn 2014-2017 là từ TC trong khi hiện nay không có nhiều bên cung cấp khác có thể cạnh tranh với nước nầy. “Hơn 80% chuỗi cung cấp đất hiếm toàn cầu bị một nước kiểm soát. Việc dựa vào bất kỳ một nguồn nào làm gia tăng nguy cơ bị gián đoạn về nguồn cung”, Bộ Ngoại giao Mỹ cảnh báo trong tài liệu về kế hoạch hỗ trợ các nước phát triển khoáng sản, được gọi là Sáng kiến quản lý nguồn năng lượng. Theo kế hoạch, Mỹ sẽ chia sẻ kỹ thuật khai thác nhằm hỗ trợ phát hiện và phát triển nguồn khoáng sản cũng như tư vấn cách quản lý nhằm đảm bảo ngành công nghiệp của các nước hấp dẫn đối với giới đầu tư quốc tế. Bước đi này được kỳ vọng sẽ giúp đảm bảo nguồn cung khoáng sản toàn cầu có thể đáp ứng nhu cầu của thế giới. Nhu cầu về khoáng sản năng lượng thiết yếu có thể gia tăng gần 1.000% vào năm 2050, theo ước tính của giới chuyên gia. Ở Bắc Mỹ, nguồn tài nguyên đất hiếm được đo lường và chỉ ra ước tính bao gồm 2,4 triệu tấn ở Hoa Kỳ và hơn 15 triệu tấn ở Canada. Mỹ nhập cảng bao nhiêu nguyên tố đất hiếm? Hoa Kỳ nhập khẩu ròng 100% vào các nguyên tố đất hiếm trong năm 2018, nhập khẩu ước tính khoảng 11.130 tấn hợp chất và kim loại trị giá 160 triệu USD. Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, 80% lượng hàng nhập khẩu đó có nguồn gốc từ TC. Kết luận Cuộc cạnh tranh toàn cầu về các khoáng sản quan trọng đang nóng lên và Mỹ chưa giành được chiến thắng. Trong số các khoáng sản quan trọng này là các nguyên tố đất hiếm (Rare Earth Element-REE), rất quan trọng đối với mọi hoạt động từ quá trình chuyển đổi năng lượng sang kỹ nghệ quốc phòng. Vào ngày 4 tháng 3, 2025 Tesla TSLA đã công bố hợp tác với một mỏ niken ở New Caledonia. Trước kia, Mỏ Mountain Pass của California là cơ sở đất hiếm duy nhất đang hoạt động của Hoa Kỳ. Nhưng Cty MP Materials mua lại mỏ Mountain Pass, quyết định, thay vì tinh chế, lại cho vận chuyển khoảng 50.000 tấn đất hiếm cô đặc mà họ khai thác mỗi năm từ California đến TC để chế biến. TC đã áp đặt mức thuế 25% đối với những mặt hàng nhập khẩu đó trong cuộc chiến thương mại. Hiện tại, Mỏ Mountain Pass, CA hoạt động trở lại vào năm 2012 sau nhiều năm ngừng hoạt động. Từ năm 2020, HK cung cấp khoảng 15% sản lượng đất hiếm “thô” của thế giới, một nhóm gồm 17 khoáng chất được sử dụng để chế tạo nam châm trong công nghệ thương mại và quân sự tiên tiến nhất của Mỹ, từ xe điện. cho các tàu ngầm tấn công lớp Virginia. Mountain Pass của California, một trong những mỏ lớn nhất thế giới, nơi sản xuất 43.000 tấn REO vào năm 2022, theo USGS. Nhưng trong vòng ba thập niên qua, Bắc Kinh đã nắm chặt chuỗi cung ứng đất hiếm của thế giới đến mức gần như tất cả nguyên liệu, bất kể chúng được khai thác ở đâu trên thế giới, đều phải chuyển đến TC để sàng lọc trước khi chúng có thể được xử dụng trong công nghệ. Theo Bộ Thương mại Hoa Kỳ, hiện nay, TC kiểm soát gần 60% hoạt động khai thác đất hiếm, hơn 85% công suất chế biến và hơn 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu. Hành pháp Trump 44 đã chuẩn bị tất cả cho sự độc lập của Mỹ về đất hiếm. Ngày 30/9/2019, TT Trump đã ký một sắc lệnh hành pháp để tăng cường khai thác các khoáng sản quan trọng trong nước, như nguyên tố đất hiếm, để hỗ trợ các công việc khai thác mỏ ở Hoa Kỳ, nhằm giảm sự phụ thuộc vào TC. Sắc lệnh hành pháp của Tổng thống Trump tuyên bố tình trạng khẩn cấp quốc gia trong ngành khai thác mỏ của Hoa Kỳ, và yêu cầu Bộ Nội vụ xem xét việc thực hiện Đạo luật Sản xuất Quốc phòng để tài trợ cho chế biến khoáng sản nhằm “bảo vệ an ninh quốc gia của chúng ta”. Khai thác đất hiếm ở mỏ Mountain Pass, California, Mỹ. “Chúng tôi sẽ đưa các thợ mỏ của mình trở lại làm việc”, TT Trump nói. Các cơ quan liên bang cũng sẽ được phép thăm dò và hoạt động để giảm sự phụ thuộc vào các quốc gia khác trong việc nhập khẩu khoáng sản. Tòa Bạch ốc thời đó tuyên bố:“Tổng thống Trump sẽ tiếp tục bảo vệ chuỗi cung ứng nội địa của chúng ta đối với các khoáng sản quan trọng thoát khỏi hành vi săn mồi của TC”. Thà chậm còn hơn không! Mai Thanh Truyết Hội Bảo vệ Môi trường Việt Nam Houston - Tháng 7-2025