Nạn Cháy Rừng Amazon và Hệ Lụy

                                                                              Bài nói chuyện trên VOA ngày 30/8/2019

Sông Amazon được gọi là Rio Santa Maria de La Mar Dulce ở Brasil do người Tây Ban Nha đặt tên vào thế kỷ 16. Những vùng đất chung quanh sông tạo thành một khu rừng mưa nhiệt đới lớn nhất thế giới. Lưu vực sông Amazon - nơi sinh sống của khoảng ba triệu loài thực vật và động vật, và một triệu người bản địa - rất quan trọng trong việc điều chỉnh sự nóng lên toàn cầu, với những khu rừng hấp thụ hàng triệu tấn khí thải carbon mỗi năm. 

Do sự phá rừng và đốn gỗ với nhịp độ lũy tiến, rừng Amazon ngày càng thưa dần. Ước tính với tỷ lệ Sử dụng tỷ lệ phá rừng vào năm 2005, rừng nhiệt đới Amazon sẽ giảm 40% sau hai thập kỷ sau đó. Nhờ thế giới qua Chương trình Môi trường (UNEP), tốc độ phá rừng hiện đang chậm lại. Và tỷ lệ mất rừng năm 2012 là mức chậm nhất trong quá trình mất rừng ở Amazon.

Tuy nhiên, rừng vẫn đang thu hẹp.

Các nhà khoa học lo ngại nếu rừng Amazon tiếp tục bị phá hủy thì nó sẽ đi vào chu kỳ chết rừng kéo dài. TS Carlos Nobre của Brazil tin rằng nếu cứ tiếp tục theo đà phá rừng trong hiện tại, quá trình tiêu hủy rừng sẽ diễn ra 30 tới 50 năm sắp đến. Trong thời gian đó, sẽ có thê 200 tỉ tấn CO₂ sẽ bị thải vào khí quyển.

1-    Cháy rừng Amazon

  Hàng ngàn đám cháy đang tàn phá rừng             nhiệt đới Amazon ở Brazil dữ dội nhứt là từ    hai tháng nay. Đây là các vụ cháy lớn nhứt trong gần một thập kỷ nay.

Các bang miền bắc Roraima, Acre, Rondônia và Amazonas cũng như Mato Grosso do Sul đã bị ảnh hưởng nặng nề.

Câu hỏi được đặt ra là những gì thực sự đang xảy ra và các đám cháy gây ra thảm cảnh tệ hại tới mức nào?

Rừng nhiệt đới Amazon của Brazil đã chứng kiến con số vụ cháy kỷ lục trong năm 2019, Viện nghiên cứu không gian quốc gia (INPE) cho đưa ra dữ liệu của vệ tinh cho thấy mức tăng 85% so với cùng kỳ năm 2018.

Các số liệu chính thức cho thấy hơn 75.000 vụ cháy rừng đã được ghi nhận ở Brazil trong tám tháng đầu năm - con số cao nhất kể từ năm 2013. So với 39.759 vụ trong cả năm 2018.

Cháy rừng thường xảy ra ở Amazon trong mùa khô, kéo dài từ tháng Bảy đến tháng Mười. Chúng có thể bùng phát do các hiện tượng tự nhiên như sét đánh, hay do nông dân và tiều phu dọn đất để trồng trọt hoặc chăn thả.

Các nhà hoạt động môi trường nói rằng một trong những nguyên nhân làm cho tình trạng cháy rừng trầm trọng trong năm nay là do những lời hoa mỹ chống lại môi trường của Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro. Chính những điều nầy  đã khuyến khích và thúc đầy việc phát quang và đốn rừng. Tổng thống Bolsonaro bị cáo buộc đã dung túng các công ty khai thác mỏ và gỗ, những người cố ý đốt lửa để phá rừng lấy đất. Hầu hết nguyên nhân của các vụ cháy rừng đều đến từ quá trình sản xuất nông nghiệp, do các nhà sản xuất nhỏ thường tiến hành đốt các gốc rạ sau mỗi vụ thu hoạch, hoặc do các hoạt động đốt rừng lấy đất canh tác của nông dân. Ngoài ra, những người chiếm đất bất hợp pháp cũng phá hủy rừng nhằm tăng diện tích khai thác nông nghiệp mà họ chiếm đoạt.

Đã có bao nhiêu diện tích rừng bị mất đi?

Vào tháng Bảy vừa qua, tình trạng chặt phá rừng đã đạt đến mức độ lớn chưa từng thấy trong hơn 1 thập kỷ. Theo các dữ liệu ban đầu từ cơ quan không gian Brazil, số lượng cây xanh bị mất đi đang đạt tỉ lệ ngang với 5 sân bóng đá sau mỗi phút. Chỉ trong có 1 tháng, 2.254 km vuông rừng đã bị mất đi, tăng 278% so với cùng kỳ năm ngoái. Các nhà khoa học cảnh báo năm nay sẽ là thời điểm đầu tiên có tới 10.000 km vuông rừng Amazon bị mất đi.

2-    Các đám cháy đang phát ra một lượng lớn khói và khí carbon

Hiện tại, (29/8/2019), khói đã lan khắp khu vực Amazon và xa hơn nữa. Theo Cơ quan giám sát khí quyển Copernicus của Liên minh châu Âu (CAMS), khói đã bay đến tận bờ biển Đại Tây Dương, thậm chí đã che phủ một phần São Paulo - cách đó hơn 3.200km.

Các vụ hỏa hoạn đã phóng thích một lượng lớn carbon dioxide – CO₂, tương đương với 228 triệu tấn trong năm nay, mức cao nhất kể từ năm 2010.

Chúng cũng đang thải ra carbon monoxide – CO, một loại khí độc cây cỏ bị đốt cháy và không được tiếp cận nhiều với oxy.

Các bản đồ từ CAMS cho thấy carbon monoxide - rất độc hại - được di chuyển xa hơn ra ngoài bờ biển Nam Mỹ.

3-    Brazil đang làm gì?

Hôm thứ Sáu 23/8, trước sức ép ngày càng tăng từ nước ngoài, Tổng thống Bolsonaro ra lệnh cho quân đội vào cuộc hỗ trợ dập lửa. Bộ trưởng quốc phòng Brazil nói 44.000 quân sẵn sàng tham gia vào hoạt động dập lửa và các quan chức nói hôm Chủ nhật 25/8, quân đội đã được triển khai ở bảy tỉnh. Phi cơ chiến đấu cũng được điều động tới để phun nước ở các vùng có cháy rừng.

Chính quyền Brazil đã điều động 44.000 binh sĩ tới các bang Roraima, Rondonia, Tocantins, Para, Acre và Mato Grosso để đối phó với cháy rừng. Vận tải cơ C-130 Hercules hôm 24/8 cũng dội hàng nghìn lít nước vào đám cháy ở Rondonia trong nỗ lực kiểm soát ngọn lửa.

4-    Các quốc gia khác cũng bị ảnh hưởng bởi hỏa hoạn

Một số quốc gia khác trong lưu vực sông Amazon - một khu vực trải rộng 7.4 triệu km2   cũng chứng kiến một số lượng lớn các vụ cháy trong năm nay. Venezuela đứng thứ hai, với hơn 26.000 vụ hỏa hoạn, kế đó là Bolivia, với hơn 17.000 vụ cháy rừng.

Chính phủ Bolivian đã thuê một máy bay chữa cháy để giúp dập tắt các đám cháy ở mặt phía đông. Cho đến nay, các đám cháy đã lan rộng trên khoảng 6 km vuông rừng và đồng cỏ.

Các nhân viên ứng phó tình trạng khẩn cấp cũng đã được điều đến khu vực và các khu bảo tồn đang được thiết lập giúp cho động vật tránh khỏi ngọn lửa.

5-    Trợ giúp quốc tế

Vì tính cách trầm trọng của vấn đề, các lãnh đạo thế giới đang họp tại thượng đỉnh G7 nhất quyết hỗ trợ về tài chính và và giúp hậu cần nhằm dập tắt các vụ hỏa hoạn đang hoành hành ở rừng nhiệt đới Amazon. Các lãnh đạo khối G–7 đều đã mạnh mẽ lên án tình trạng chặt phá rừng gia tăng trong thời gian gần đây, và thúc giục Brazil khôi phục các biện pháp bảo vệ rừng vốn từng đưa nước này trở thành “thủ lĩnh” môi trường trên toàn cầu.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron tuyên bố các nước G7 sẽ chi 22 triệu USD.

Tuy nhiên, Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro từ chối và và phê phán kế hoạch lập "liên minh" để "cứu" rừng Amazon của ông Macron xem “đất nước Brazil như là một thuộc địa hay một vùng đất không người."

Và Ông tuyên bố trên mạng xã hội Twitter rằng chủ quyền của Brazil cần phải được tôn trọng - và nói ông đã bàn với tổng thống Colombia về sự cần thiết phải có một 'kế hoạch chung" từ các nước trong khu vực Amazon.

Hồi tuần trước, ông Macron mô tả nạn cháy rừng là một "cuộc khủng hoảng quốc tế" và thúc giục ưu tiên thảo luận vấn đề này tại thường đỉnh G7.

6-    Sự hiện diện của Thiên nhiên: Mưa

Giới chuyên gia cho biết chỉ có mưa mới có thể dập tắt những đám cháy lớn trong rừng Amazon và những nỗ lực của chính phủ Brazil, bao gồm triển khai quân đội và máy bay, sẽ chỉ đối phó được với các ngọn lửa nhỏ và ngăn những vụ cháy mới bùng phát mà thôi.

Mùa mưa tại rừng Amazon thường bắt đầu vào cuối tháng 9 và mất nhiều tuần mới có mưa trên bình diện rộng. TS Maria Silva Dias, giáo sư về khí quyển tại Đại học Sao Paulo, cho biết lượng mưa trong 15 ngày tới được dự báo tập trung ở các khu vực không cấp thiết, còn các khu vực đang cháy dữ dội nhất trong rừng Amazon dự kiến sẽ đón lượng mưa không đáng kể. 

Dữ liệu của công ty Refinitiv cho thấy cực tây và tây bắc rừng Amazon sẽ có nhiều mưa hơn trong những tuần tới, nhưng các khu vực phía đông có khả năng vẫn rất khô. Ngay cả những nơi có mưa thì cũng chỉ là những cơn mưa rào rải rác. 

"Chắc chắn mưa sẽ dập tắt lửa tại một số điểm, nhưng chúng chỉ là những điểm nhỏ lẻ, không phải toàn bộ khu vực. Cần có mưa thường xuyên hơn trên diện tích rộng và điều này sẽ chỉ xảy ra vào khoảng tháng 10", TS Dias cho biết, giải thích thêm rằng mưa lớn phải tập trung trong khoảng thời gian đủ ngắn mới có thể dập lửa, nếu không nước sẽ bị bốc hơi. 

Acre, bang miền tây của Brazil giáp biên với Peru, dự kiến là nơi đón nhiều mưa nhất tại khu vực Amazon. Số đám cháy ở bang này hiện cao hơn gấp đôi so với cùng kỳ năm ngoái, với 90 vụ được ghi nhận từ ngày 21 đến 25/8, theo dữ liệu của Viện Nghiên cứu Không gian Quốc gia Brazil (INPE). 

7-    Thay lời kết

  Một vấn đề làm cho thế giới quan tâm là nạn cháy rừng ở Amazon sẽ làm cho lượng Oxy trong khí quyển giảm vì rừng Amazon sản xuất tới 20% lượng oxy trên Trái Đất; nhưng thật sự chúng ta vẫn chưa kiểm chứng được số liệu này bắt nguồn từ đâu! Theo các nhà khoa học khí hậu nổi tiếng như Michael Mann and Jonathan Foley, con số chính xác lượng oxy ở khu vực nấy không vượt quá 6%. Kể cả khi số liệu trên có thật đi chăng nữa, lượng nông sản được trồng ở những khu đất trống vẫn có thể sản xuất oxy – thậm chí ở mức độ cao hơn.

 Vì thế, dù việc đốt rừng nhiệt đới là điều đáng báo động với nhiều lý do khác nhau, nhưng   sự thiếu hụt Oxy trong không khí là điều không đáng ngại

Như vậy vấn đề cháy rừng tại Amazon có thực sự đáng lo?

Đương nhiên là vẫn đáng lo ngại.

Nói chung, đứng trước vấn nạn phá rừng trên thế giới để tăng gia sản xuất lương thực cho trên 7 tỷ người, hầu hết các Cơ quan LHQ về môi trường đều cổ súy việc gia tăng gia trồng rừng để ổn định sự thay đổi khí hậu, việc mất đi khu rừng nhiệt đới Amazon vẫn là một vấn nạn lớn cho tòan cầu chứ không chỉ cho Brasil mà thôi.

Và sau cùng, với tư cách cá nhân, chúng ta có thể làm gì?

Hãy tham gia một trong những môi trướng nhằm mục đích bảo vệ rừng Amazon trong khả năng hạn chế của mỗi cá nhân. Cộng thêm việc vận động và ý thức trách nhiệm của một công dân toàn cầu ngõ hầu thúc đẩy việc quyên góp cho những tổ chức hỗ trợ việc bảo vệ rừng, các dân tộc bản địa sống trong rừng và sự đa dạng sinh học, như Socioambiental, Amazon Watch, Greenpeace, Imazon, Oxfam, International Rivers hay Friends of the Earth.

Mai Thanh Truyết

Houston, 28/8/2019