Tô Lâm sau những công bố “hòa giải hòa hợp” trong ngày 30/4/2025 Sau bài phát biểu của TBT CS Tô Lâm vào ngày 30/4/2025 nhân kỷ niệm 50 năm “Ngày Giải phóng miền Nam”, thống nhất đất nước, dư luận xã hội đã có nhiều phản ứng khác chiều về thông điệp "hòa giải, hòa hợp dân tộc" mà ông nhấn mạnh. Trong bài diễn văn, Tô Lâm kêu gọi toàn dân tộc "gác lại quá khứ, cùng hướng tới tương lai", nhấn mạnh rằng "nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một" và khẳng quyết hòa hợp dân tộc là chiến lược trụ cột để xây dựng một đất nước phồn vinh, hùng cường. Một số người hoan nghênh thông điệp hòa giải, hòa hợp dân tộc, coi đó là bước tiến tích cực trong việc xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân. Tuy nhiên, cũng có những ý kiến bày tỏ sự hoài nghi về khả năng thực hiện những lời kêu gọi này, cho rằng cần có hành động cụ thể để chứng minh thiện chí. Nói trên Radio Free Asia, LS Vũ Đức Khanh nhận định: "Hòa giải không thể dừng lại ở những tuyên bố; nó cần được chứng minh bằng hành động cụ thể, đặc biệt từ phía nhà cầm quyền, để khôi phục niềm tin từ những người từng là nạn nhân của lịch sử." Một số nhà quan sát trên thế giới cho rằng, để thông điệp hòa giải thực sự có ý nghĩa, cần có những chính sách cụ thể như: Xóa bỏ các rào cản pháp lý và chính trị đối với những người bất đồng chính kiến.Thúc đẩy tự do báo chí và quyền tự do ngôn luận.Tạo điều kiện cho người Việt Nam ở nước ngoài đóng góp vào sự phát triển của đất nước mà không bị phân biệt đối xử. Theo đánh giá của Giáo sư Young, người từng làm việc cho Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID) từ năm 1968-1972, sau đó là Đại sứ quán Mỹ ở Sài Gòn, dù nội dung tương đồng, nhưng giọng điệu của hai bài có sự khác biệt vì "khán giả khác nhau". Chẳng hạn, trong bài viết hôm 27/4, có nhan đề "Nước Việt Nam là một, dân tộc Việt Nam là một", ông Tô Lâm không dùng cụm từ "đế quốc Mỹ" giống như trong diễn văn ngày 30/4. Ông Young cho rằng diễn ngôn trong ngày 30/4 "truyền thống hơn và thể hiện sự đồng thuận với các lực lượng bảo thủ trong Đảng và Quân đội nhằm tôn vinh chiến thắng cách đây 50 năm". Trong khi đó, Giáo sư Carl Thayer, một nhà quan sát chính trị Việt Nam lâu năm, nhận định, đối với các "khán giả" trẻ tuổi hơn, việc hòa hợp hòa giải có thể sẽ dễ dàng hơn. "Thời gian rồi sẽ để lại dấu ấn lên những người từng cầm súng. Trách nhiệm giờ đây thuộc về thế hệ hậu chiến - những người cần được kết nối thông qua các hoạt động tôn vinh những đặc điểm chung: ngôn ngữ, văn hóa, tín ngưỡng và niềm tự hào trước sự phát triển của đất nước - thay vì để quá khứ tiếp tục chia rẽ," ông Thayer, nói vào ngày 2/5. (Trích từ Báo Mai 2/5/2025) Tuy nhiên, trong quá khứ, dư luận trong và ngoài nước vẫn còn nghi ngờ những gì các lãnh đạo CSBV tuyên bố trong những dịp lễ lớn, việc đánh giá lại như:” Tô Lâm có thật lòng với lời kêu gọi "hòa giải, hòa hợp dân tộc" hay không là điều mà dư luận đang tranh luận sôi nổi, và không có câu trả lời tuyệt đối” bởi vì sự đánh giá tùy thuộc vào góc nhìn và trải nghiệm của từng nhóm người khác nhau. Đối với những người tin vào thiện chí của ông Tô Lâm thì cho rằng: • Việc ông đưa ra lời kêu gọi vào đúng dịp 30/4 có ý nghĩa biểu tượng mạnh mẽ, cho thấy nỗ lực thay đổi lập trường chính trị trước đây vốn thường tập trung của kẻ "chiến thắng" hơn là hòa giải. • Việc ông nhấn mạnh "hòa hợp dân tộc là chiến lược trụ cột" là điểm mới trong cách tiếp cận lãnh đạo. Còn đối với những người nghi ngờ thiện chí cho rằng: • Lời nói chưa đi kèm với hành động cụ thể: vẫn còn nhiều người bất đồng chính kiến bị bắt giữ, tự do ngôn luận còn bị hạn chế. • Lịch sử hoạt động và hành vi trước đây của ông Tô Lâm, nhất là trong vai trò Bộ trưởng Công an, khiến nhiều người không dễ tin rằng ông thực sự muốn hòa giải vì tính sắc máu của ông. Nhưng trên thực tế, một số nhà phân tích trung dung cho rằng: ngay cả nếu có thiện chí, việc thực hiện hòa giải thật sự đòi hỏi cả hệ thống phải thay đổi, chứ không thể chỉ dựa vào ý chí cá nhân của một lãnh đạo. Hòa giải đòi hỏi cần có sự công nhận sai lầm lịch sử của đảng CS, cung cách và chứng tỏ biết lắng nghe phản biện của người dân, và nhứt là đảng thể hiện sự thay đổi/cải cách thể chế tao cho người dân tin tưởng vào. Đối với những nhận định trên, sẽ KHÔNG một ai ngoài ông Tô Lâm biết rõ nội tâm của ông có thật lòng hay không mà thôi! Nhưng điều quan trọng hơn hết là hành động kế tiếp của ông, nếu không có bước đi cụ thể chứng minh, thì dù lời nói có hay đến đâu, cũng chỉ là khẩu hiệu. 1. Tô Lâm khác với những công bố của các TBT tiền nhiệm như thế nào? Tô Lâm, trong cương vị TBT từ năm 2024, đã tạo ra một số khác biệt quan trọng trong diễn ngôn chính trị, đặc biệt khi so với các TBT tiền nhiệm như Nguyễn Phú Trọng, Nông Đức Mạnh hay Lê Khả Phiêu qua bài phát biểu ngày 30/4/2025 vừa qua với thông điệp “hòa giải - hòa hợp dân tộc” rõ ràng và nhấn mạnh hơn, nhấn mạnh một "chiến lược trụ cột" của quốc gia; không chỉ là khái niệm đạo đức mà là định hướng chính trị lâu dài. Trong lúc đó, Nguyễn Phú Trọng và các tiền nhiệm có đề cập đến "đại đoàn kết dân tộc", nhưng tránh dùng cụm từ “hòa giải”, vì sợ liên hệ đến việc công nhận phe thua cuộc trong chiến tranh. Ông Trọng thường nhấn mạnh vai trò "lãnh đạo toàn diện và tuyệt đối của Đảng", hơn là đối thoại hay hòa hợp với lực lượng ngoài hệ thống, tức là tuyệt đại đa số công dân Việt. Và, lần công bố nầy của TL hướng đến người Việt hải ngoại nhiều hơn qua việc khẳng quyết rõ ràng: “mọi người Việt Nam, dù trong nước hay ngoài nước, đều là con dân đất Việt, đều có quyền cống hiến”. Câu hỏi được đặt ra là Ông có thực tâm nghĩ như vậy hay không? Người viết vẫn còn nghi ngờ tính minh bạch và lòng chân thật của người cs nhứt là khi nắm quyền lãnh đạo quốc gia. Thêm một lý do nữa là ông Tô Lâm là người đầu tiên lên làm TBT từ vị trí Bộ trưởng Bộ Công an, nghĩa là từ một ngành đàn áp, an ninh, chứ không phải lý luận, tổ chức hay quốc hội. Điều này tạo sự mâu thuẫn nội tại: người từng chỉ đạo và thực thi đàn áp giờ nói về hòa giải, điều này gây hoài nghi nhưng cũng là yếu tố khiến lời nói của ông được chú ý đặc biệt. 2. So sánh Tô Lâm với các Tổng Bí thư tiền nhiệm Các lãnh đạo trước đây, đặc biệt là trong các giai đoạn đầu sau chiến tranh, thường có cái nhìn rất cứng rắn và kiên quyết đối với VNCH, phản ánh sự chia rẽ sâu sắc của xã hội sau chiến tranh. Họ nhấn mạnh về sự "thắng lợi" của cuộc kháng chiến chống Mỹ và không ngần ngại chỉ trích các chính quyền miền Nam trước 1975 là "ngụy quyền". Những tuyên bố này phản ánh một tư tưởng chiến thắng, khó hòa giải với quá khứ đau thương của nhiều người miền Nam. Lê Khả Phiêu (1997–2001): Chỉ nhấn mạnh bảo vệ thành quả cách mạng, không nhắc hòa giải, hầu như hoàn toàn không đề cập đến người Việt hải ngoại, liên tục dùng các thuật ngữ “phản động, ngụy quân ngụy quyền…” Tập trung vào sự lãnh đạo tuyệt đối của đảng, phát biếu ít và ngắn gọc đầy quân sự tính, và tuyết đối bảo vệ thể chế. Nông Đức Mạnh (2001–2011): Nói chung chung về "đoàn kết dân tộc", không đề cập đến hòa giải. Tương tự như Ông Trọng, NĐM nhấn mạnh vai trò kinh tế, tránh đề cập đến chính trị. Không thấy có thay đổi về thái độ một cách rõ ràng trong suốt nhiệm kỳ TBT. Lấy trọng tâm là phát triển kinh tế, hoàn toàn không quan tâm gì đến cải tổ chính trị. Luôn chọn tập thể, BCT và Trung ương đảng. Nguyễn Phú Trọng (2011–2023): Hoàn toàn giáo điều. Không bao giờ nói đến những ngôn từ: hò giải hòa hợp dân tộc. Vẫn tiếp tục xem VNCH là “ngụy quân, ngụy quyền”. Tránh né từ “hòa giải”, chỉ nói đến "đại đoàn kết toàn dân tộc". Gọi là “kiều bào”, khuyến khích đầu tư nhưng không muốn nhắc đến chánh trị, vẫn duy trì cách gọi kiểu tuyên huấn cổ điển. Không có hành động cụ thể ngoài lời kêu gọi “đoàn kết dưới sự lãnh đạo Đảng”. Lý luận nặng, giáo điều, trích dẫn Mác - Lênin thường xuyên. Tô Lâm (2024 - …): Từng là BT Bộ Công an Việt Nam, có cách tiếp cận khá khác biệt so với các tiền nhiệm trong việc nhìn nhận về Việt Nam Cộng hòa (VNCH) và các vấn đề liên quan đến lịch sử, đặc biệt là trong bối cảnh quan hệ giữa các thế hệ lãnh đạo và nhận thức về quá khứ. Trong các phát biểu của Tô Lâm, ông tỏ ra thận trọng và thực dụng hơn trong những vấn đề nhạy cảm về VNCH. Ông không quá nhấn mạnh vào các yếu tố phân biệt giữa "thắng" và "thua" mà chính yếu tập trung vào các vấn đề an ninh quốc gia, sự ổn định chính trị, và phát triển xã hội. Đặc biệt, Tô Lâm đã thừa nhận rằng dù là chiến tranh, Việt Nam cần một chính sách hòa hợp, hòa giải để không tạo ra chia rẽ sâu sắc trong xã hội. Chính sách này thể hiện sự tiếp cận mềm mỏng hơn so với một số tiền nhiệm, tập trung vào công tác bảo vệ an ninh, đồng thời thúc đẩy sự đoàn kết trong nước. (Người viết thực sự không biết Ông TL có thực tâm thực lòng hay không, chỉ ghi lại qua những gì ông tuyên bố!). 3. Các điểm khác biệt của Tô Lâm Trong lần phát biểu trong buổi tiếp xúc với cán bộ vừa qua, TL lần đầu tiên dùng ngôn từ trung tính và hòa giải, tránh những từ như “chiến thắng”, “bên thua cuộc”. Ông cũng nhấn mạnh đến việc xây dựng tương lai chung thay vì nhắc lại hận thù quá khứ. Khi mở lời nói với và gọi người Việt hải ngoại như một phần của dân tộc, không ràng buộc điều kiện chính trị (phải trung và hiếu với đảng) trong lời nói. Tuy lời nói của Tô Lâm mang tính cởi mở hơn, nhưng cho đến nay chưa có chính sách cụ thể hay cải cách pháp lý rõ ràng nào để chứng minh lời kêu gọi đó là thật lòng và hệ thống đã thay đổi. Câu hỏi được đặt ra cho Ông Tô Lâm là “Liệu Ông có khả năng hiện thực hóa ước mơ đó không?” Hiện tại, Ông nắm quyền lực cao nhất, đang kiểm soát cả Bộ Chính trị lẫn nhân sự cho Đại hội XV, không bị ràng buộc bởi phe giáo điều cũ như thời Nguyễn Phú Trọng, được Tây phương đánh giá là “đối tác thực dụng có thể đàm phán”. Nhưng Ông chưa có lực lượng cải cách đứng sau đủ mạnh (chẳng hạn như tầng lớp trí thức, doanh nhân, quốc nội độc lập, báo chí tự do...). Và nhứt là, Ông đang thiếu một “ý thức hệ mới” để thay thế cái cũ! Nếu mở cửa, thì mô hình quản trị quốc gia nào sẽ được định hướng? Chủ nghĩa dân tộc? Kinh tế thị trường toàn phần? Mô hình Singapore hóa? Hay mô hình Đặng Tiểu Bình hay Phần Lan hóa? Và hơn tất cả là liệu Ông có chấp nhận “đánh cuộc” với chính Ông hay không? Ông phải chấp nhận rủi ro: Nếu cải cách thất bại, ông có thể bị lật đổ, thậm chí mất hết danh dự. Nếu thành công, ông có thể trở thành người mở ra một kỷ nguyên mới cho Việt Nam, như một "Đặng Tiểu Bình phiên bản Việt"! 4. Thay lời kết Ông Tô Lâm không phải là Gorbachev, không là Đặng Tiểu Bình, lại càng không phải là một nhà dân chủ, nhưng có thể là người đầu tiên trong hệ thống dám "nới lỏng thể chế có điều kiện"(?) nhằm mở lối ra cho một Việt Nam chuyển mình ít nhứt qua lời nói... Điều đó không đến từ lý tưởng, mà đến từ áp lực thực tế và khát vọng tự do của người dân sau 50 năm dưới cơ chế chuyên chính vô sản của CSBV. Nếu ông đủ bản lĩnh và đủ “cái nhìn vượt hệ thống đảng”, thì thời điểm hôm nay có thể là "cần và đủ" để làm nên lịch sử. Kỷ niệm 30/4/2025 đánh dấu một chuyến biến, một bước ngoặt sau 50 năm “thống nhứt Việt Nam”; từ đó, các đề nghị về hòa giải dân tộc từ người đứng đầu Đảng Cộng sản Việt Nam hiện đang được khắp nơi chú ý. Trong bài phát biểu công khai, TBT Tô Lâm đã gọi hòa giải, hòa hợp dân tộc là "chiến lược trụ cột" để xây dựng một nước Việt Nam hùng cường. Thông điệp này đã gây ấn tượng mạnh mẽ, nhưng đồng thời đặt ra câu hỏi cốt lõi: “Liệu ông Tô Lâm có đang khởi đầu một giai đoạn mới trong tư duy và thực hành chính trị Việt Nam?” Tô Lâm đã đề cập hòa giải dân tộc một cách công khai và chính danh hơn bất kỳ ai trong lịch sử TBT Việt Nam thời hậu chiến. Tuy nhiên, mấu chốt ở đây không chỉ là ngôn từ mà chính là hành động. Liệu Đảng Cộng sản sẽ có những thay đổi cụ thể về chính sách, thể chế và luật pháp hay không theo “lời nói” của Tô Lâm hay không? Lịch sử sẽ đánh giá điều đó. Mai Thanh Truyết 50 Năm Khát Vọng Tự Do Houston – Tháng 5-2025 Xin đón đọc “Tô Lâm giữa hai chọn lực: Phần Lan Hóa hay Đường hướng của Đặng Tiểu Bình” tiếp theo.