Nhạc sĩ YO-YO MA và Nhân bàn Toàn cầu - Global Humanism.
Lời
người viết: Tình cờ đọc được “Lá Thư…” của nhạc sĩ
Yo-Yo Ma dưới đây làm cho người viết liên tưởng đến chính sách “Toàn cầu hóa” của
Nhóm Globalist toàn cầu. Từ đó, ghi lại một số cảm nhận về hai hướng cùng nhắm
tới/về …toàn cầu hóa.
”Lá thư gửi những người bạn và
đồng loại thân thương,
Hôm nay tôi tròn 70 tuổi.
Suốt bảy thập kỷ qua, tôi đã
có đặc ân được sống trọn với ước mơ thuở nhỏ của mình — một ước mơ thật giản dị:
hiểu biết.
Sau hơn nửa thế kỷ gặp gỡ những
con người khắp nơi trên thế giới — những người sẵn lòng chia sẻ câu chuyện đời
mình — tôi đã tìm thấy ý nghĩa, mục đích, và niềm hy vọng qua việc dùng âm nhạc
để cất lên tiếng nói thay họ. Tôi vô cùng biết ơn tất cả.
Nhưng hôm nay, tôi cũng mang một
nỗi lo. Đến năm 2100, đứa cháu út của tôi sẽ 76 tuổi. Cháu sẽ sống trong một thế
giới mà tôi không còn được thấy. Tôi tự hỏi: thế giới ấy sẽ ra sao? Và chúng ta
— hôm nay — có thể làm gì để đảm bảo rằng những đứa trẻ hôm nay sẽ được sống với
hy vọng, ý nghĩa và mục đích?
Tôi cố gắng luôn nhớ rằng
chúng ta là một phần của thiên nhiên. Bên trong thiên nhiên — và trong chính
chúng ta ẩn chứa những hạt mầm của sáng tạo tuyệt vời và cũng của sức hủy diệt
đáng sợ.
Điều ước sinh nhật sâu thẳm nhất
của tôi là: tất cả chúng ta — những con người luôn ý thức về hai sức mạnh đối
nghịch ấy trong mình,
và chủ động chọn sáng tạo thay
vì hủy diệt.
Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể
tự do tưởng tượng, sáng chế và xây dựng một cách sống mới cùng nhau.
Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể
sống hài hòa với nhau và với Trái Đất,
biết trân trọng trí tuệ của
nhân loại qua thời gian, cho phép niềm kinh ngạc và lòng biết ơn trở thành một
phần của đời sống, và hơn hết, đối xử với mọi con người bằng phẩm giá.
Một nhân bản toàn cầu – Global
Humanism (có nhiều tài liệu viết là Planetary thay vì Global).
Với tất cả tình thương và sự quý
mến,
Yo-Yo Ma
***
Tóm
lược:
Bài tiểu luận này khảo sát tư
tưởng “Nhân bản Toàn cầu” (Global
Humanism) qua hành trình nghệ thuật và triết lý sống của nghệ sĩ
cello người Mỹ gốc Hoa Yo-Yo Ma,
đồng thời đặt nó trong thế đối chiếu và phê bình với khái niệm Toàn cầu hóa (Globalization) – một
tiến trình kinh tế – chính trị đã chi phối thế giới hiện đại suốt hơn nửa thế kỷ
qua.
Trái với Globalization, vốn
thiên về sự thống nhất mang tính cơ giới của thị trường, công nghệ và quyền lực,
Global Humanism đặt trọng tâm vào sự
liên kết nhân loại thông qua cảm xúc, văn hóa và đạo đức phổ quát. Bài
viết lập luận rằng Yo-Yo Ma, qua dự án The Silk Road Project và quan niệm “Music as dialogue” (Âm
nhạc như một cuộc đối thoại), đã mở ra một mô hình nhân bản mới, trong đó con người không hòa tan vào dòng chảy toàn cầu,
mà hòa hợp trong sự khác biệt.
Phần đầu của bài tiểu luận
trình bày nguồn gốc của Globalization – từ chủ nghĩa tư bản công nghiệp đến mạng
lưới kỹ thuật số – và chỉ ra sự khủng hoảng nhân tính trong xã hội hiện đại. Phần
giữa phân tích triết lý và hành động của Yo-Yo Ma như một phản ứng văn hóa –
nhân văn trước sự khử nhân tính ấy. Bằng âm nhạc, ông thực hành “đối thoại
xuyên biên giới”, làm sống lại tinh thần “Silk Road” như một ẩn dụ về giao lưu nhưng không đồng hóa, chia sẻ nhưng
không chiếm đoạt.
Abstract
This essay explores the idea
of Global Humanism through
the artistic journey and philosophical outlook of the Chinese-American
cellist Yo-Yo Ma, situating
it within a critical dialogue with Globalization—the
dominant economic and political paradigm of the modern world.
Unlike Globalization, which
tends to unify the world through markets, technologies, and systems of
power, Global Humanism emphasizes
the connection of humankind through empathy, culture, and universal ethics.
The essay argues that through his Silk
Road Project and his philosophy of “Music as Dialogue,” Yo-Yo Ma
has articulated a new humanistic model in which people do not dissolve into the global flow but rather harmonize through
their differences.
The first part of the paper
traces the origins of Globalization—from industrial capitalism to the digital
network era—and identifies the growing crisis of human values. The second part
examines Yo-Yo Ma’s artistic and moral response to this crisis: his music as a
cross-border dialogue, reviving the Silk Road spirit as a metaphor for exchange without assimilation, sharing
without domination.
The conclusion asserts
that Global Humanism is not an
extension of Globalization but its moral counterpoint and humanistic redemption.
If Globalization absorbs individuals into profit-driven and technological
systems, then Global Humanism restores the human capacity to feel, to listen,
and to be present together in
difference. In an age of cultural and ethical uncertainty, Yo-Yo Ma’s
call is not a mere artistic ideal but a moral project—a foundation for a future in which humanity reclaims
the central place in the world it has created.
***
Chủ đề
“Nhân bản toàn cầu” (Global Humanism) mà nghệ sĩ cello Yo-Yo Ma
đã theo đuổi trong nhiều thập niên là một tư tưởng nhân văn rất đáng chú ý, đặc
biệt trong bối cảnh thế giới đang chia rẽ và khủng hoảng niềm tin vào “chung sống
nhân loại.”
Trong
thế kỷ XXI đầy biến động, khi con người đối diện cùng lúc với chiến tranh, chia
rẽ ý thức hệ, và khủng hoảng niềm tin vào những giá trị phổ quát, nghệ sĩ cello
Yo-Yo Ma đã chọn một con đường khác, không lên tiếng bằng diễn văn, mà bằng âm
nhạc. Ông không chỉ là một bậc thầy về kỹ thuật biểu diễn, mà còn là một nhà tư
tưởng, người đã đưa ra khái niệm “Global Humanism” – Nhân bản toàn cầu như
một phương thuốc tinh thần cho thời đại.
Yo-Yo
Ma không nói về “toàn cầu hóa” theo nghĩa kinh tế hay công nghệ, mà nói về “tính
người toàn cầu”, một thái độ sống, một đạo lý ứng xử, một cách mở rộng biên
giới của lòng nhân ái. Chính từ âm nhạc, ông tìm thấy khả năng kết nối những
con người khác biệt bằng cảm xúc, bằng sự lắng nghe, và bằng niềm tin rằng văn
hóa có thể là nền tảng của hòa bình.
1- Từ đa văn hóa đến nhân bản
Yo-Yo Ma sinh năm 1955 tại Paris, trong gia đình gốc
Hoa; cha là nhạc trưởng, mẹ là ca sĩ. Tuổi thơ ông trải qua giữa ba thế giới: Trung
Hoa truyền thống, Âu châu cổ điển, và Mỹ quốc khai
phóng. Chính sự giao thoa đó đã hình thành nơi ông một căn cước “đa tầng”,
không hoàn toàn thuộc về một nền văn hóa nào, mà thuộc về mọi nền văn
hóa.
Từ
nhỏ, Yo-Yo Ma đã hiểu rằng âm nhạc là ngôn ngữ vượt lên trên biên giới
quốc gia. Khi chơi Bach, ông nghe thấy âm hưởng triết học phương Tây;
khi đàn dân ca Trung Hoa, ông thấy bóng dáng gia đình và cội nguồn; còn khi hợp
tấu cùng nghệ sĩ Trung Đông hay Phi châu, ông cảm nhận được hơi thở chung của
nhân loại.
Ông
từng nói:“Music teaches us how to listen. When we listen, we learn to trust.
When we trust, we can create together.” – “Âm nhạc dạy ta cách lắng nghe.
Khi biết lắng nghe, ta học được niềm tin. Khi có niềm tin, ta có thể cùng sáng
tạo.”
2-
“The Silk Road Project” – Con đường tơ lụa của âm nhạc
Năm 1998, Yo-Yo Ma sáng lập Silk
Road Project, nay là Silkroad Ensemble – một nhóm nhạc quốc
tế quy tụ hàng chục nghệ sĩ đến từ Iran, Ấn Độ, Nhật Bản, Trung Quốc, Syria,
châu Âu và Mỹ.
Ý tưởng của ông đơn giản nhưng
sâu sắc: Con đường tơ lụa xưa kia không chỉ trao đổi hàng hóa, mà còn
trao đổi văn hóa, triết học và lòng nhân.
Qua dự án này, ông mong muốn tái tạo lại tinh thần “liên văn hóa”
(interculturalism) – nơi các nền văn minh gặp gỡ để chia sẻ chứ không
để đồng hóa.
Trong một buổi trình diễn tại
UNESCO, ông phát biểu:
“When
cultures meet, they do not erase each other; they expand each other.”
(Khi các nền văn hóa gặp nhau, chúng không xóa bỏ nhau – chúng mở rộng
nhau.)
Ông nhận định:”Khi
ta chia sẻ âm nhạc, ta không mất đi bản sắc – ta mở rộng nó.” Từ đó,
ông giới thiệu khái niệm “Cultural Citizenship” – Công dân văn hóa toàn
cầu, nghĩa là mỗi cá nhân vừa thuộc về một cộng đồng, vừa có trách nhiệm với
nhân loại chung.
Đó chính là hạt nhân của tư tưởng Global
Humanism: nhân loại chỉ có thể tiến hóa khi biết học hỏi lẫn nhau bằng tấm
lòng cởi mở.
3- Nhân
bản toàn cầu - Global Humanism
Yo-Yo Ma không dùng
“globalization” (toàn cầu hóa) theo nghĩa kinh tế, mà nói về “global
humanism”, tức là trong tư tưởng Yo-Yo Ma không phải là một chủ nghĩa, mà
là một thái độ sống nhân văn vượt qua biên giới.
Nó dựa
trên ba nền tảng chính:
- Đồng cảm (Empathy): khả
năng cảm nhận nỗi đau, niềm vui của người khác như của chính mình.
- Đối thoại (Dialogue): sẵn
sàng lắng nghe những khác biệt, không phán xét.
- Sáng tạo cộng sinh (Collaborative
Creativity): cùng nhau tạo nên giá trị mới mà
không làm mất đi bản sắc riêng.
Yo-Yo Ma tin rằng nhân loại
không thể chỉ dựa vào khoa học hay chính trị để cứu thế giới, mà cần một nền
đạo lý nhân bản toàn cầu, nơi con người hiểu rằng “cái khác” không
phải là mối đe dọa, mà là cơ hội để hoàn thiện chính mình.
4- Triết lý “Lắng nghe để hòa hợp”
Yo-Yo
Ma cho rằng nhân loại đang sống trong “thế kỷ của sự mất kết nối”, ai cũng có
tiếng nói, nhưng không ai biết lắng nghe lẫn nhau. Do đó, nhân bản toàn cầu
không đến từ khẩu hiệu chính trị, mà từ khả năng lắng nghe, đồng cảm và
chia sẻ giá trị chung của con người.
Ông thường nhấn mạnh: “When we
listen to one another, we begin to trust; when we trust, we can create
together.” – “Khi ta biết
lắng nghe nhau, ta bắt đầu tin tưởng; khi tin tưởng, ta có thể cùng sáng tạo.”
5- Ứng dụng và ảnh hưởng
Trong giáo dục: Ông
hợp tác với Harvard, MIT và UNESCO, khuyến khích dạy “humanistic creativity” –
sáng tạo nhân văn, giúp học sinh hiểu văn hóa khác để giảm định kiến.
Trong xã hội: Ông
trình diễn tại những vùng xung đột, trại tị nạn, bệnh viện — dùng âm nhạc như
liệu pháp tâm hồn.
Trong triết học chính trị: Quan
điểm của ông tương ứng với chủ nghĩa nhân bản khai phóng (liberal
humanism) – đặt con người, chứ không quyền lực hay ý thức hệ, vào
trung tâm.
6- Âm nhạc như biểu hiện của lòng nhân
Trong
nhiều buổi hòa nhạc, Yo-Yo Ma thường chọn chơi ở những nơi từng chịu đau
thương, từ Sarajevo sau chiến tranh Balkan đến trại tị nạn ở Trung Đông, hay cầu
biên giới Mỹ - Mexico. Ông nói:“Chúng ta không thể tạo ra hòa bình bằng vũ khí,
mà bằng sự hiện diện của lòng nhân.”
Âm nhạc của ông, vì thế, trở
thành một hành động nhân bản.
Không còn là nghệ thuật vị nghệ
thuật, mà là nghệ thuật vị nhân sinh.
Yo-Yo Ma nhìn âm nhạc như một ẩn
dụ cho xã hội lý tưởng:
- Mỗi nhạc cụ có tiếng nói riêng, nhưng chỉ
tạo nên hòa âm khi biết lắng nghe nhau.
- Không ai thống trị, không ai bị đồng hóa;
chỉ có sự hòa hợp tự nguyện trong đa dạng.
7- Giáo dục và Công dân Văn hóa Toàn cầu
Yo-Yo Ma hợp tác với nhiều trường
đại học lớn như Harvard, MIT, Stanford để phát triển chương trình “Cultural
Citizenship” – Công dân văn hóa, nhằm dạy sinh viên cách hiểu và tôn trọng
khác biệt. Theo ông, “công dân thế giới” không phải là người rời bỏ bản sắc dân
tộc, mà là người ý thức được trách nhiệm của mình đối với cộng đồng
nhân loại.
Ông nhấn mạnh rằng:“Being a
global humanist means understanding that our stories are connected, our futures
intertwined.” – “Làm người nhân bản toàn cầu là hiểu rằng những câu chuyện của
chúng ta gắn kết, và tương lai của chúng ta phụ thuộc vào nhau.”
8- Kết luận: “Nhân bản toàn cầu” như con
đường cứu thế kỷ XXI
Yo-Yo Ma không làm chính trị,
nhưng tư tưởng ông thấm đẫm tinh thần hòa hợp, không hóa hợp. Ông
tôn trọng gốc gác văn hóa (như người Hoa, nghệ sĩ Tây phương) mà vẫn vượt lên để
nói tiếng nói của nhân loại chung. Ông nói:“Tôi không chơi nhạc Trung Hoa, hay
Pháp, hay Mỹ. Tôi chơi nhạc của con người.”
Như vậy, “nhân bản toàn cầu”
theo Yo-Yo Ma chính là hòa hợp nhân loại trong khác biệt, là văn
minh của sự cảm thông, nơi mỗi cá nhân góp tiếng nói riêng vào bản giao hưởng
chung của thế giới.
Trong
thế giới hiện đại, hai khái niệm “Toàn cầu hóa (Globalization)” và “Nhân
bản toàn cầu (Global Humanism)” thường bị lẫn lộn, nhưng thực ra khác
nhau về bản chất.
|
Tiêu chí |
Globalization |
Global Humanism |
|
Bản chất |
Quá trình kinh tế – công nghệ
kết nối thế giới để tăng năng suất và lợi nhuận. |
Quá trình tinh thần – đạo lý
kết nối con người bằng lòng nhân và sự hiểu biết. |
|
Động lực |
Thị trường, tư bản, và quyền
lực chính trị. |
Lòng cảm thông, sự lắng nghe
và hợp tác sáng tạo. |
|
Kết quả |
Có thể dẫn đến đồng hóa văn
hóa, mất bản sắc, và bất bình đẳng. |
Khuyến khích đa dạng, tôn trọng
khác biệt, và phát triển hài hòa. |
|
Thước đo thành công |
Tăng trưởng kinh tế, tốc độ
truyền thông, phạm vi ảnh hưởng. |
Phẩm chất con người, chiều
sâu của sự hiểu biết, mức độ hòa hợp nhân loại. |
Nói một cách khác, Globalization kết nối thế giới bằng vật chất, còn Global Humanism kết nối thế giới bằng nhân
tính.
Một bên dựa vào trao đổi
hàng hóa, một bên dựa vào trao đổi cảm xúc và giá trị.
Nếu toàn cầu hóa là “network
of trade”, thì nhân bản toàn cầu là “network of trust.”
Và như Yo-Yo Ma từng nói:
“We cannot build a sustainable
world without trust, and trust begins with listening.” – “Chúng ta không thể xây dựng một
thế giới bền vững nếu không có niềm tin, mà niềm tin bắt đầu từ việc lắng nghe.”
Trong một thời đại mà công nghệ
đưa con người lại gần nhau về mặt không gian nhưng xa cách về mặt tâm hồn, tư
tưởng Nhân bản Toàn cầu của Yo-Yo Ma chính là lời nhắc nhở rằng sự
tiến bộ đích thực không nằm ở tốc độ kết nối, mà ở chiều sâu của đồng cảm.
Âm nhạc của ông là biểu tượng
cho sự hòa hợp mà không hóa hợp, nơi cái riêng và cái chung cùng tồn
tại trong tôn trọng và tình người. Chính ông từng nói trong một buổi hòa nhạc
tưởng niệm:”“Tôi không chơi nhạc Trung Hoa, Pháp hay Mỹ. Tôi chơi nhạc của con
người.”
Một trong những điểm sâu sắc
nhất trong tư tưởng Yo-Yo Ma là tinh thần “hòa hợp mà không hóa hợp.”
Ông không kêu gọi xóa bỏ ranh
giới văn hóa hay quốc gia; ngược lại, ông trân trọng sự khác biệt, coi đó là chất
liệu làm phong phú thế giới. Sự hòa hợp chỉ có ý nghĩa khi mỗi cá nhân được giữ
nguyên bản sắc, nhưng biết hòa vào tập thể bằng sự tự nguyện và tôn trọng.
Đây chính là điều mà người viết
từng gọi là “chân dung của hòa hợp Việt Nam”: sự cộng sinh giữa các
giá trị khác nhau, không áp đặt, không đồng hóa.
Yo-Yo Ma đã thực hiện điều ấy trong âm nhạc – một bản giao hưởng toàn cầu, nơi
cello phương Tây có thể đối thoại cùng đàn nhị Trung Hoa, sáo shakuhachi Nhật, và
trống Daf Ba Tư, trong một cấu trúc hài hòa đến lạ kỳ.
Phần kết luận khẳng quyết rằng Global Humanism không phải là một giai đoạn nối dài của Globalization, mà là một phản đề mang tính cứu rỗi nhân loại.
Nếu Globalization đồng hóa con người vào cấu trúc lợi nhuận và công nghệ, thì
Global Humanism trả lại cho nhân loại khả năng cảm, khả năng nghe, và khả năng
“hiện diện cùng nhau trong khác biệt”. Trong kỷ nguyên khủng hoảng niềm tin, lời
mời gọi của Yo-Yo Ma không phải là một khẩu hiệu văn nghệ, mà là một dự
án đạo đức, đặt nền tảng cho tương lai mà trong đó, con người trở lại làm
trung tâm của chính thế giới mình tạo ra.
Và có lẽ, đó chính là định
nghĩa giản dị nhất, nhưng cũng sâu sắc nhất của Global Humanism.
Và giữa tiếng ồn của thế kỷ,
cây đàn cello của Yo-Yo Ma vẫn ngân lên thông điệp giản dị nhưng vĩnh cửu:“Âm nhạc của tôi không thuộc về một dân tộc nào, nó thuộc về nhân loại.”
Đó cũng là lời mời gọi
trở lại với lòng nhân, trở lại với sự hòa hợp, để thế giới có thể bước vào
một kỷ nguyên mới – kỷ nguyên của Nhân bản Toàn cầu.
Mai
Thanh Truyết
Đường
về Chân tâm
Houston
– Tháng 10-2025
No comments:
Post a Comment