Wabi sabi – Triết Lý Của Sự Bất
Toàn
Knowing
yourself is the beginning of all wisdom –
Biết
chính mình là điều khởi đầu cho trí tuệ.
Aristotle
Triết lý Nhật Bản tôn vinh vẻ
đẹp trong những gì là tự nhiên, sai sót và tất cả những gì không hoàn chỉnh.
Các chén cổ trong phòng khách
của bạn được đánh giá cao vì những vết nứt và sứt mẻ của nó?
Điều gì sẽ xảy ra nếu chúng ta học cách “phát giải thưởng”
những bất toàn, vết nứt trong lòng và những khiếm khuyết trong cuộc sống lộn xộn
của chúng ta?
1-
Khái niệm về Wabi-Sabi - Tại sao sự hoàn hảo
là mục tiêu sai lầm
Wabi-Sabi (侘 寂) là một thuật ngữ Nhật Bản có thể hiểu là sự chấp nhận tính
phù du (transience) và sự không hoàn hảo. Đây là một phong cách sống
giúp chúng ta cảm nhận và trân trọng vẻ đẹp của những thứ không hoàn hảo, không
vĩnh viễn, không trọn vẹn và từ những thứ khiếm khuyết nầy, một thứ tưởng chừng
vô dụng, xấu xí lại có vẻ đẹp tiềm ẩn đến bất ngờ.
Nếu sự luôn đổi mới là trò chơi của suốt cuộc đời bạn, việc theo đuổi sự hoàn hảo không phải là cách để
đạt được điều đó. Chúng ta hãy xem xét vẻ đẹp của một cái chén bị móp méo rồi từ đó chúng ta sẽ nghiệm
ra…cái đẹp!
Khi con người chúng ta nhận định
những “cái nhứt” như: cà phê tốt nhứt, xe tốt nhứt, điện thoại tốt nhứt,
ứng dụng tốt nhứt, trường học tốt nhứt, bác sĩ giỏi nhứt, đầu bếp giỏi nhứt,
công ty tốt nhứt, CEO giỏi nhứt, lực sĩ giỏi nhứt, huấn luyện viên giỏi nhứt,
các nhà thiết kế tốt nhứt, diễn viên xuất sắc nhứt, phim hay nhứt, trang phục đẹp
nhứt, nhà thiết kế tốt nhứt của trang phục đẹp nhứt, đạo diễn xuất sắc nhứt của
những nữ diễn viên xuất sắc nhứt mặc trang phục đẹp nhứt và danh mục bắt mắt nhứt.v.v…
Để làm nổi bật sự ngưỡng mộ của
chúng ta về các sự “nhứt” trên, chúng ta tạo ra danh sách, viết lên banner và làm
các nghi lễ để tưởng thưởng. v.v… như: trải thảm đỏ, chuẩn bị giải thưởng và
danh hiệu sáng bóng, làm giấy chứng nhận.
Thực
sự, những cái nhứt trên đã là “nhứt” chưa?
Do đó, sẽ còn những cái nhứt
tiếp theo khi có sự đổi mới do con người tạo ra.
Tuy nhiên, nơi hoàn hảo nhứt đối
với sự đổi mới là gì?
Trong một thế giới hoàn hảo,
những ý tưởng hay nhứt sẽ thu hút những người tốt nhứt. Nhưng, trong thực tế, chúng ta hiếm
khi nghĩ đến những ý tưởng tốt nhứt đưa ta đến thành công. Thường
xuyên hơn, sự đổi mới bắt đầu với những ý tưởng không hoàn hảo được kết hợp với
nhau bởi một nhóm ý tưởng không giống nhau và đồng dạng. Tất cả có thể đưa đến
cơ hội không hoàn hảo!
Nếu chúng ta có một ý tưởng
tuyệt vời – nhưng cần phải mất một thập kỷ để ý tưởng đó được chú ý đến. Đó là
không hoàn hảo. Đổi mới không phải là một khoa học hoàn hảo và do đó không nên
được thực hiện để hành động như thể nó là hoàn hảo.
Chúng ta cần các số liệu mới,
các quy trình mới và các ưu đãi mới để khuyến khích việc theo đuổi và công nhận
sự không hoàn hảo của cuộc sống thực tế. Nhưng trước khi chúng ta bắt đầu xây dựng
các căn bản hạ tầng để hỗ trợ sự đổi mới, trước hết chúng ta phải thay đổi thế giới quan
của mình. Chúng ta không chỉ phải thay đổi
cách chúng ta nghĩ, mà là những gì chúng ta tin. Chúng ta phải học
cách chấp nhận sự không hoàn hảo như một tài sản trong quá trình đổi mới trong
ta.
2-
Vài ý nghĩa của Wabi-sabi
Lối
sống wabi sabi là gì?
Nguồn gốc của wabi-sabi xuất
phát từ Thiền tông, có nghĩa là có một khía cạnh tâm linh quan trọng đối với
nó. Wabi xuất phát từ gốc "wa" có nghĩa là hòa hợp, hòa bình,
yên bình và cân bằng. Sabi có nghĩa là "sự nở rộ của thời gian".
Nghệ
thuật nhiếp ảnh Wabi-sabi là gì?
Wabi-sabi
dành cho nhiếp ảnh gia. ... Đơn giản chỉ cần đặt: "Wabi-sabi" là thẩm mỹ
Nhật Bản Zen về vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, vô thường, và tự nhiên”.
Nếu bạn có một chiếc quần jean yêu thích đã “dính” vào cơ thể của bạn trong những
năm dài đằng đẵng, đó là "wabi-sabi".
Thẩm
mỹ Nhật Bản là gì?
Thẩm mỹ Nhật Bản là một tập hợp
các lý tưởng cổ xưa bao gồm wabi (vẻ đẹp thoáng qua và rõ rệt), sabi
(vẻ đẹp của sự tự nhiên và thời gian), và yūgen (ân sủng sâu sắc và tinh tế).
Những ý tưởng này, và những ý tưởng khác, nhấn mạnh đến nhiều tiêu chuẩn văn
hóa và thẩm mỹ của Nhật Bản về những gì được coi là trang nhã và ôn nhu.
Phong
cách Wabi-sabi là gì?
Trong tính thẩm mỹ truyền thống
của Nhật Bản, wabi-sabi (侘 寂) là
quan điểm của thế giới tập trung vào việc chấp nhận sự thoáng qua và không hoàn
hảo. Thẩm
mỹ đôi khi được mô tả là một trong những vẻ đẹp "không hoàn hảo, vô thường
và không đầy đủ".
3-
Hãy rời xa "hoàn hảo"
Các bạn hình dung trong một thời
điểm nào đó, khi con cái của bạn còn trong thời kỳ tuổi thơ, chập chững trong
các lớp thời tiểu học. Mỗi lần tan trường về, chúng lượm những lá cây khô, một
vài hòn sỏi có góc cạnh “đẹp đẹp”. Đối với chúng, những vật thể trên rất quý
giá, được chúng nâng niu, ít nhứt là trong một khoảnh khắc nào đó. Từ đó, bạn
có thể nghĩ là, đó là những kho báu của chúng qua những kết cấu, hình dạng và
màu sắc đặc biệt của các vật thể trên, mỗi thứ độc đáo mỗi vẽ. Vì vậy, điều kỳ
diệu chỉ là cung cách chúng đang có, chỉ vậy thôi!
Trong cuộc sống và văn hóa Nhựt,
"sự đơn giản"
thường là hình thức bề ngoài cho một cuộc sống đã được tổ chức tỉ mỉ, tính toán
cho sự hoàn hảo. Người Nhựt thường được dạy từ nhỏ trong gia
đình, là cố gắng tối đa để làm cho tốt nhất, sáng nhất, và phi thường nhất.
Nhưng cái gì có thể nguyên thủy
đơn giản hơn là chấp nhận? (But what could be more
radically simple than acceptance?)
·
Wabi-Sabi chào mừng bạn đang chia sẻ một ấm
trà với bạn bè. Nó đang chuẩn bị thức ăn ngon để nuôi dưỡng,
không phải để thể hiện. Nó giữ một giỏ dép ấm cúng ở cửa cho khách. Đó là bộ
khăn trải giường đã mài mòn, bó hoa của cành cây được bó lại, muỗng nĩa không
cùng bộ và chén bát gia truyền truyền với tinh thần của các bữa ăn được phục vụ
với tình thương yêu.
·
Richard
Powell, tác giả của "Wabi
Sabi Simple" nhận định: "Chấp nhận thế giới là không hoàn hảo,
chưa hoàn thành, và thoáng qua, và sau đó đi sâu hơn và tung hê thực tế đó, cũng
giống như sự tự do." ("Accepting the world as imperfect, unfinished,
and transient, and then going deeper and celebrating that reality, is something
not unlike freedom").
Do đó, ý tưởng từ bỏ "hoàn hảo" và thậm
chí "đủ tốt" (good enough) không thể cưỡng lại sự hấp dẫn
trong cuộc sống, thí dụ như các dấu vân tay, vết sẹo trên thân thể và những đường
“xếp” trên mặt khi chúng ta cười. Tất cả hoàn toàn không hoàn hảo, và mỗi người trong chúng ta đều có thể
ngắm lấy vẻ đẹp không hoàn hảo trong đó.
4-
Nhìn về phương Đông
Để tìm hiểu thêm về sự bất
toàn, hãy nhìn về phía Đông.
Wabi-sabi đại diện cho sự chấp
nhận sự bất toàn (imperfection). Khái
niệm này có nguồn gốc từ giáo lý Phật giáo và bao gồm việc công nhận sự bất đối
xứng, bất thường, và khiêm tốn như các thuộc tính của sắc đẹp tùy theo nhản
quan của mỗi người.
Từ thế kỷ thứ 15, người Nhật
đã cũng nghĩ ra một nghệ thuật tên là Kintsugi (hoặc
Kintsukuroi), có nghĩa là "sửa chữa vàng". Nghệ thuật
Nhật Bản sửa chữa đồ gốm bị phá vỡ với một sơn mài đặc biệt phủ bột vàng, bạc,
hoặc bạch kim. Các đường nối vàng rực rỡ trong các vết nứt của đồ gốm, tạo ra một
ngoại hình độc đáo cho mảnh ghép.
Phương pháp sửa chữa bảo tồn kỷ
niệm lịch sử độc đáo của mỗi tạo tác bằng cách nhấn mạnh lịch sự "gãy
xương" và bị phá vỡ của nó, thay vì che giấu hoặc ngụy trang những nét gẩy.
Kintsugi thường làm cho mảnh được sửa chữa thậm chí đẹp hơn bản gốc, làm sống lại
nó với cuộc sống mới.
Nhửng kỹ thuật này họ học từ
thiền học, cái cũ và cái mới có thể sống chung với nhau để tạo nên cái gì đẹp
hơn.
Trong một ý
nghĩa rất thực tế, ý tưởng của wabi-sabi mời gọi người xem xét sự không hoàn hảo
- một vết lõm trong một cái chén đồng hoặc một vết nứt trong một bình thủy tinh
– hay những nét đổ nát qua thời gian của bức tượng Phật.
Tất cả như là một
vật thể có giá trị.
Ý tưởng
ôm lấy sự không hoàn hảo hoàn toàn là cái nhìn ngược lại của chúng ta có trong
thế giới Tây phương.
Và như vậy, khi bạn chiêm nghiệm
để tạo ra một nền văn hóa của sự đổi mới - để truyền cảm hứng cho những người tốt
nhất và sáng nhất của bạn để đổi mới - biết rằng trước tiên bạn phải khuyến
khích việc theo đuổi sự không hoàn hảo. Điều này không có nghĩa là chấp nhận thất
bại. Nó có nghĩa là để nắm bắt học tập. Các nhà sáng tạo không có ý định thất bại
từ ban đầu. Họ quyết định học hỏi, tìm tòi. Họ sử dụng sự không hoàn hảo như một
phương tiện để kiểm tra các giả định của họ về những gì có thể. Và một ngày nào
đó, họ sẽ có một sản phẩm hoàn hảo vào thời điểm đó.
·
Robabi Griggs Lawrence, tác
giả của cuốn sách "Bất toàn đơn giản:
Xem xét lại ngôi nhà Wabi-Sabi" (Simply Imperfect: Revisiting the Wabi-Sabi House), trong đó, nếu một
cái rương cũ có ý nghĩa với bạn, hay một ngăn kéo của bàn viết của bạn bị mất đi,
thì những điều đó không nhất thiết phải là một chướng mắt. Nó cũng có thể là một
dấu hiệu cho thấy các mãnh (có vết tích trên) đã được xử dụng và rất được ưa thích.
Utsukushii,
một từ ngữ tiếng Nhật có ý nghĩa là cho
"đẹp", đã xuất phát từ ý nghĩa ban đầu là "được yêu."
·
Hãy
suy nghĩ về màu sắc có trong tự nhiên: xanh,
xám, tông màu đất và rỉ sét. Điều này tạo ra một bầu không khí yên bình và hài hòa. Wabi-sabi không có
nghĩa là ôm lấy sự lộn xộn, mà là "có suy
nghĩ và làm việc đằng sau nó, không bỏ bê." Một ấm trà tinh tế không
thể tỏa sáng nếu nó được nằm trong một tủ chất chứa đầy nghẹt những những vật
thể khác; mà là bạn phải cần chuẩn bị một không gian để bạn có thể cho nó đứng riêng
và thực sự đánh giá cao nó mỗi khi bạn đi qua đi lại. Mọi đồ vật trong nhà bạn
phải đẹp, hữu ích, hoặc cả hai trong cái nghĩa wabi-sabi của bạn!
Sự
chào đón sự không hoàn hảo này trong cuộc sống của bạn là trọng tâm của khái niệm
wabi-sabi của Nhật Bản, có nghĩa là "vô thường, không
hoàn hảo và không đầy đủ." Từ này xuất phát từ hai
từ riêng biệt. "Wabi" mô tả sự sáng tạo của vẻ đẹp hoàn hảo thông qua
việc bao gồm các loại hoàn hảo đúng, chẳng hạn như một bất đối xứng trong một chén
sứ thủ công (tương phản với độ chính xác của chén làm bằng máy). “Sabi” phản
ánh loại vẻ đẹp phát triển theo độ tuổi, chẳng hạn như sự xuất hiện của quá
trình oxy hóa bề mặt của một bức tượng đồng.
Thông thường, wabi-sabi được áp dụng
cho các nguyên tắc thiết kế, chẳng hạn như tạo không gian sống để tránh các
phòng khách trùng hợp với nhau vào những năm 1940 hoặc '50. Điều này bao gồm tập
trung vào các loại không đối xứng bạn sẽ tìm thấy trong tự nhiên - ghế bằng gỗ
thủ công, sự rủ xuống tự nhiên của một cánh hoa khô trong một chiếc bình hoặc một
chiếc túi da mòn đã được đi theo bạn trong suốt một thời gian dài.
Nhưng không phải tất cả
wabi-sabi đều có chủ ý. Thiên nhiên là nguồn tốt nhất của thẩm mỹ
wabi-sabi. Và khi bạn hòa hợp với thế giới bên ngoài, bạn bắt đầu thấy
wabi-sabi ở những nơi khó xảy ra nhất. Đó là:
·
Các vết
nứt trong vỏ cây, một dấu hiệu của sự trưởng thành khỏe mạnh;
·
Hoặc
các vết nứt cằn cỗi trên khuôn mặt của chúng ta khi chúng ta già đi;
·
Hoặc
nét mặt rám nắng, tự tin khi chúng ta đạt được sự khôn ngoan trên suốt quảng đường
dài;
·
Và, Krishnamurti đi sâu hơn, nói rằng linh hồn chúng ta đều được cấu
thành bằng cùng một loại giấy báo, xuất phát từ các nếp gấp trong bài báo và
qua thời gian từ từ được gấp lại thành những nếp và khi mở ra, thì đó là những trải
nghiệm của chính bạn.
Rốt ráo lại:
Hãy rung những chuông vẫn còn có thể rung
Hãy quên đi lời đón mời hoàn hảo của bạn
Trong mọi thứ đều có vết rạn nứt
Đó là cách ánh sáng len vào”
Leonard Cohen
(Ring the bells that still can ring
Forget your perfect offering
There’s a crack in everything
That’s how the light gets in.
Leonard Cohen)
5- Hiện tại
Kết luận trong đời thường là:
·
Ngày
hôm nay chúng ta không còn thấy cần thiết phải lấy tư tưởng về giáo dục, luân
lý, những lời giảng dạy của Khổng Tử làm mẩu mực trong cuộc sống nữa;
·
Cũng
không còn là lúc bình luận chiến lược, chiến thuật …đánh nhau qua các thế trận
của …Binh pháp Tôn Tử nữa!
Chính vì vậy mà con người và Đất
Nước Việt phải chịu sự trì trệ biết bao thế hệ, đặc biệt trong chiều dài lịch sử
trong suốt hơn 45 năm qua.
Vì vậy,
·
Chúng ta cần phải áp dụng ý tưởng dân tộc từ tiền nhân để lại
cộng thêm chiều hướng đổi mới của dòng lịch sử dân tộc để tiến đến sự toàn hảo
trong cái bất toàn của trời đất.
·
Và một người bạn trên
mạng đã góp ý như sau:” Nếu nói về sự 'không hoàn hảo' thì có thể lấy ngay trường hợp Việt Nam Cộng
Hòa làm ví dụ là rất phù hợp. Nước VNCH từng nức tiếng là Hòn Ngọc Viễn Đông tức
là VNCH là một đất nước xinh đẹp, tự do, phồn thịnh rồi, phải không ạ? Trước
khi bị CS cướp nước, cũng có nhiều điều tiếng này nọ chê bai, chỉ trích nền Tự
do, Dân chủ và các vị lãnh đạo của Nước VNCH. Nhưng đến hôm nay, sau mấy mươi
năm nhìn lại, thì cũng chính các vị chê bai đấy, kể cả các vị từng 'Ăn cơm Quốc
gia, thờ ma CS', thì hầu hết đều nhìn nhận Nước VNCH dù "không hoàn hảo"
nhưng đã rất đẹp, rất Tự do, Dân chủ đấy sao??!!”
Xin hãy chấp nhận sự bất toàn của dân tộc để làm
kim chỉ nam cho những hướng mới trong việc mưu tìm sự toàn bích trong cái bất
toàn…
Phổ Lập
Mai Thanh Truyết
Trên
bước đường Đoạn Ái
Cập nhật
20-12-2020
No comments:
Post a Comment