Cà cuống
chết đến … đít vẫn còn cay
Lời người
viết: Thể theo lời yêu cầu của một người bạn,
anh
Thinh Nguyễn trên FB, bài viết vui dưới đây
nói về con cà cuống hoàn toàn không
có ý mỉa mai hay nói bóng gió gì cả.
1- Con cà
cuống là gì? Cà cuống sống ở đâu?
Cà cuống
có tên khoa học là Lethocerus indicus, một loại côn trùng thuộc họ chân bơi
(belostomatidae) sống dưới nước. Cà cuống có thân hình quả trám, với hai cánh cứng.
Dưới lớp cánh bằng ki-tin là hai chiếc cánh lụa mềm có nhiều đường gân như
xương lá khô ép lâu ngày trong quyển vở học trò. Với hai chiếc càng cong hai
bên khóe miệng, cà cuống bay liệng khắp bầu trời một cách thản nhiên.
Cà cuống
có thể sống trên bờ hoặc nơi hồ, ao, đầm hay các ruộng lúa nước. Chúng có thể
bơi lội nhờ các đôi chân bè, kẹp chặt mồi nhờ các móng nhọn. Tuy bay không khỏe
nhưng về đêm, cà cuống có thể bay từ dưới ruộng lúa lên bờ đến những nơi có ánh
đèn điện vì chúng rất nhạy cảm với kích thích của ánh sáng điện. Cà cuống rất
háu ăn, chúng tấn công và hút máu của nhiều động vật thủy sinh như: tôm, tép,
trai, nòng nọc, nhái, cá con v.v.
Cà Cuống
ngày xưa nhiều lắm, chỉ cần, mỗi chiều về tát nước bên bờ ruộng là đã thấy vô
vàng chú em Cà Cuống nghệch ngạc bơi lội. Đến khi chiều mờ tối, đôi khi chúng
ta thấy có cả đoàn Cà Cuống bay lên từ mặt đất, hướng về nơi có ánh sáng. Nên
thường ban đêm, chúng ta mới thấy cảnh Cà Cuống bay. Còn ban ngày thì chúng nằm
bất động, cả trên bờ lẫn dưới hồ nước.
2- Nguồn
gốc tên gọi cà cuống - Water bug - Lethocerus indicus
Trong
cuốn Thương nhớ mười hai, nhà văn Vũ Bằng kể: “Tục truyền rằng Triệu Đà là người
đầu tiên ở nước ta ăn cơm với con cà cuống. Thấy thơm một cách lạ lùng, ông ta
gửi dâng vua Hán một mớ và gọi là quế đố nghĩa là con sâu cây quế. Vua Hán nếm
thử thì nhận rằng nó giống mùi quế thực, khen ngon và phân phát cho quần thần mỗi
người một con. Bất ngờ, trong đám có một ông lắm chuyện lại tâu rằng: “Đó không
phải là con sâu sống trong cây quế (quế đố), mà chỉ là một con sâu sống dưới nước”
(thủy đố). Vua mới phán rằng: “Thử nãi Đà chi cuống dã” (此乃佗之誑也 – Đó là lời nói láo của Đà). Dần
dần chữ Đà Cuống đọc chệch ra thành Cà Cuống. Nó còn có một tên nữa là long sắt
nghĩa là “rận rồng”.
Cần
hơn 2.000 con bọ nước đực để sản xuất 25 ml tinh chất. Chất
tạo hương vị thu được, có hương thơm hoa cỏ vui nhộn, được thêm vào nhiều loại
súp và nước dùng của miền Bắc Việt Nam. Tuy nhiên, hãy nhớ rằng hàng thật rất đắt,
vì vậy phiên bản tổng hợp hóa học thường được xử dụng phổ biến
trong gia đình. Tuy nhiên, những người theo chủ nghĩa truyền thống vẫn thích
phô trương tinh chất bọ nước thực sự, thứ được cho là một loại thuốc kích thích
tình dục mạnh mẽ. Nhưng đừng quá nhiệt tình: Một số người nói rằng ăn quá nhiều
sẽ khiến miệng bạn bị tê.
3- Tác dụng
cà cuống trong y học
Theo
các tài liệu về y học cổ truyền thì cà cuống có vị ngọt, cay, tính bình và
không độc. Dùng cà cuống để điều chế các loại thuốc, hoặc ngâm rượu thì có tác
dụng bổ thận, tráng dương. Y học hiện đại sử dụng tinh dầu cà cuống như một
chất kích thích thần kinh. Nếu xử dụng tinh dầu cà cuống ở liều thấp,
có thể gây hưng phấn nên thường dùng để tăng khả năng sinh dục. Ứng dụng này được
đưa vào ở một số trường hợp chữa yếu sinh lý ở nam giới.
4- Cách
chế biến thức ăn từ cà cuống
Cách 1: Dùng làm nước mắm cà cuống
Cách
2: Chiên chín trong dầu ăn, dùng như một món ăn
Cách
3: Nướng Cà Cuống chín vàng và thưởng thức
Cách
4: Lấy Bọc tinh dầu từ con Cà Cuống đực dùng làm dược liệu.
Cách
5: Ngâm Cà Cuống còn sống hoặc đã chín con nguyên con với rượu và dùng với liều
lượng thích hợp.
Bánh
cuốn, chả cá Lã Vọng, bún thang, bún chả Hà Nội… người
ta lại nhớ về mùi vị cay nồng của tinh dầu cà cuống – một hương liệu làm nên
nét đặc biệt trong từng món ăn của người Hà thành. Một chút thoang thoảng thôi
cũng đủ làm cho người ăn thấy nôn nao và nhung nhớ. Nếu bạn từng thử qua món
bánh cuốn, từng nhâm nhi bún chả, bún thang hay đơn giản được thưởng thức một
chén nước mắm với mùi thơm đặc trưng của tinh dầu cà cuống… ắt hẳn sẽ khó có thể
quên được được mùi thơm ngon, nồng nàn trong từng vì nguyên liệu tươi mới, do sự
khéo léo kết hợp của người nấu… nhưng bạn vẫn không thể phủ nhận được mùi thơm
rất lạ, cay cay, nồng nồng như mùi quế của tinh dầu cà cuống là sức hút nổi bật
cho từng món ăn.
Mùi
thơm của cà cuống rất đặc biệt, chỉ cần nhỏ một đến hai giọt vào chén nước mắm
thôi cũng đủ làm cho hương vị món ăn thêm đậm đà, quyến rũ.
Ở Á
châu, cà cuống thường được dùng toàn cơ thể làm thức ăn, từ Ấn Độ, Thái Lan,
Myanmar qua Trung Hoa, Singapore, Indonesia. Người Tàu ăn cà cuống theo kiểu luộc
thêm một chút muối ở Quảng Châu, hoặc xào trong dầu mè ở Bắc Kinh. Ở Singapore,
fwai fa shim im là một món cà cuống được ưa chuộng. Người Thái Lan gọi cà
cuống là mangda. Họ trộn nhuyễn toàn cơ thể, có khi vứt bỏ mắt,
cánh và những bộ phận xơ cứng, với hành, kiệu, ớt, đường, thêm vào nước chanh,
nước mắm thành một thứ bột nhão gọi là nam prik mangda để ăn với
cơm hay rau. Theo sử sách thì từ 200 năm trước Công nguyên, cà cuống đã được xếp
vào loại sơn hào hải vị của người Việt để cống nạp cho Trung Hoa với tên gọi
con sâu quế.
Tại miền Bắc Việt Nam, cà cuống được loại chân, cánh, đuôi
phụ rồi hấp cách thủy trong một cái chõ hay nướng trên lò than để ăn. Cũng có
khi người chế biến để nguyên con đem thái nhỏ rồi xào mỡ để ăn ngay hay ướp muối
để tích trữ. Cà cuống cái không có bọng tinh dầu thơm nên thường người ta chỉ
ăn trứng; hoặc rang, chiên lẫn cà cuống cái với cà cuống đực thành món chiên cà
cuống.
Thịt
và trứng cà cuống: Phần thân và trứng cà cuống chứa protein
với hàm lượng khá cao, lipid và các vitamin. Có thể dùng để chế biến các món ăn
hoặc sao chín vàng, tán nhỏ làm dược liệu trong các bài thuốc đông y. Cà cuống
có vị ngọt, cay, tính bình, không độc, có tác dụng bổ thận, tráng dương, lợi
tiêu hóa.
5- Tinh dầu
cà cuống
Chỉ có cà cuống đực mới có bọc tinh dầu, cà cuống cái không có bọc
tinh dầu. Bọng tinh dầu ở gáy cà cuống đực, thoang thoảng
mùi hương quế rất khó tả, là gia vị quý giá được pha chế vào nước mắm, không thể
thiếu trong các món ăn truyền thống như bún chả, bún thang, chả cá, bánh cuốn,
và chính nó làm cho các món ăn nói trên có hương vị nổi tiếng của nghệ thuật ẩm
thực Hà Nội truyền thống.
Hương
thơm cà cuống là do tinh dầu, là hỗn hợp gồm nhiều chất dầu dễ bay hơi, chứ
không chỉ một chất. Đại học công nghệ Suranaree (Thái Lan) đã nhận diện được 22
chất tạo hương ở cà cuống đông lạnh, và 27 chất ở cà cuống luộc. Thành phần chiếm
nhiều nhất là hai ester (E) – 2-hexenyl acetate và butanoate. Hai chất này cũng
có nhiều trong dầu chuối và các loại trái cây khác như táo, chuối, xoài, dâu, mận…Ngoài
ra còn nhiều ester lẻ tẻ khác…
Tất cả
gộp lại cấu thành mùi hương riêng của cà cuống. Từ những kết quả này, người ta
dùng kỹ thuật phối hương để chế ra tinh dầu cà cuống nhân tạo.
Tinh dầu,
được lấy từ con cà cuống đực bằng cách sau: Dùng đầu nhọn của que tre hay mũi dao rạch một đường
ngang ở vị trí giữa đôi chân thứ ba. Gấp bụng cà cuống xuống để bộc lộ hai túi
tinh dầu, đây chính là phần tinh túy nhất trong con cà cuống. Dùng kẹp khẽ gắp
túi và rút ra một cách nhẹ nhàng (tránh làm rách túi), rồi chích túi cho tinh dầu
chảy vào lọ khô, sạch, đậy kín. Nếu đựng trong lọ có nút mài thì có
thể bảo quản được rất lâu. Mỗi con cà cuống đực chứa khoảng 0.02 ml tinh dầu.
Tinh dầu
cà cuống là một chất lỏng trong vắt, chứa chất thơm được xác định là một
hexanol acetate và được xử dụng như thịt và trứng.Trên thực nghiệm y học, tinh
dầu cà cuống được dùng với liều thấp theo giọt như một chất kích thích thần
kinh, gây hưng phấn và tăng cường nhẹ khả năng sinh dục.
Nếu có
ít cà cuống, thường người ta thường hấp hoặc nướng chín cà cuống để tinh dầu
lan tỏa toàn thân. Sau đó băm nhỏ hoặc để nguyên con và cho vào lọ nước mắm
ngon, khi sử dụng thì lấy ra vài giọt để gia vào một số món ăn; pha vào nước mắm
dùng cho bún chả, bánh cuốn; chế vào nước dùng của bún thang; và pha vào mắm
tôm khi ăn chả cá. Cũng không hiếm khi nước mắm cà cuống được gia thêm vào giò
lụa, nhân bánh chưng.
6- Hoài
niệm về con cà cuống trong ký ức người miền Tây
Ông bà
ta nói: “Nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò” quả không sai chút nào. Ngày trước
những đứa trẻ quê rất thích đi bắt cà cuống vừa được có món ngon vừa có chút tiền
mọn tiêu vặt từ cà cuống đem bán. Giá cà cuống thời ấy mỗi con cái năm cắc vì
chỉ có trứng không có mùi thơm, còn con đực được một đồng. Người ta mua cà cuống
để ăn, ăn chơi. Nướng cà cuống trên lửa than, ngọn gió đi qua đó trở thành ngọn
gió nồng thơm, kích thích dịch vị của cả những người có khứu giác tệ nhất.
Cà cuống
là món ăn dân dã, nhưng cũng khá vất vả săn bắt. Ông bà thường nói: “Cà cuống
chết đến đít còn cay”, đó là câu dân gian truyền miệng nói về đặc trưng và lý
giải vì sao, người ta thích ăn cà cuống. Sự thật thì chất tinh dầu không cay
như đã nói mà thơm dìu dịu, thịt ngọt ngon, giúp tráng dương bổ thận, dễ tiêu
hóa.
Con cà cuống đang bị tuyệt chủng bởi đồng
ruộng bị ô nhiễm thuốc trừ sâu, phân hóa học được sử dụng vô tội vạ.
7- Cà cuống
đực có bùa mê.
Hương
thơm ở cà cuống đực cũng là chất mùi dẫn dụ, đại loại cũng giống như “bùa
mê thuốc lú” để dụ con cái xáp lại, hoàn thành sứ mạng truyền giống. Chất
dẫn dụ là tín hiệu hoá học mà động vật tiết ra để báo hiệu cho đồng loại nhận
biết và thực hiện điều gì đó, chứ không riêng gì chuyện ái tình.
Chẳng
hạn con ong tiết ra pheromone để làm tín hiệu phương hướng cho cả đàn ong bay về
tổ. Còn con người có
tiết ra pheromone để dụ nhau, hay để ai dụ ai? Chưa thấy khoa học
nói tới, nhưng ông bà ta thì có nói “Lia thia quen chậu…”
Người
ta chỉ dùng 12 loại ester trong số 27 chất trong tinh dầu cà cuống để làm hàng
nhái. Hầu hết tinh dầu
cà cuống bán ngoài thị trường đều là hương nhân tạo, chỉ gần giống thôi,
làm sao mà giả được tinh dầu cà cuống thứ thiệt có “vị the” sục lên óc mà không
buốt như mù tạt.
8- Cà cuống
dưới mắt người “tổng hợp”
· Biết
và thấy hình dáng con cà cuống vào khoảng năm 1960, sau khi cầu Thị Nghè được
khánh thành trên xa lộ Biên Hòa. Tối tối, nhờ có đèn sáng hai bên thành cầu, tới
mùa dế cơm và cà cuống, bà con chạy xe lên bắt rất đông.
· Không
biết mùi cà cuống cho đến khi về Việt Nam năm 1973 mới biết do một người bạn Bắc
kỳ dẫn đi ăn ốc nhồi, và bún thang ở một nhà hàng đường Chi Lăng, Gia Định.
· Câu hỏi
được đặt ra là có phải mùi hương (xạ của mỗi người đàn bà) cũng giống như mùi
cà cuống, thu hút người khác giống chăng? Trong trường hợp cà cuống thì người lại,
con đực cho mùi hương để quyến rũ con cái. Mà sao, với con người, chỉ có đàn bà
mới có…xạ? Theo tổ chức nghiên cứu và điều trị về vị giác và khứu giác ở
Chicago (Mỹ) đã đưa ra con số 81% đàn ông dễ dàng bị quyến rũ bởi một mùi hương
nhẹ nhàng, thơm ngát. Và phụ nữ khôn ngoan nên biết cách giữ trái tim đàn ông bằng
việc đánh gục mọi giác quan của họ bởi ngoại hình xinh đẹp khiến đàn ông khó rời
còn mùi hương bí ẩn cuốn hút khiến đàn ông mê mẩn không yên.
· Có lẽ
mùi tinh dầu của cà cuống đực, cũng giống như “mùi xạ” của quý phụ nữ cũng giống
như các mùi nước hoa đặc biệt của Pháp có thêm một ít “tinh dầu” của con bọ hung
để “ngậy mùi” và kích thích…đối tác là đàn ông?
· Theo người
viết, câu “cà cuống chết đến đít vẫn còn cay” có nghĩa như sau: “Chữ cay ở đây không phải là “cay
như ăn ớt” mà là “cay cú”…nhưng là một thú đau thương, chỉ biết ngậm miệng mà
“thấm thía” một khi vì “mùi xạ” mà phải ngậm đắng nuốt cay, không dám thổ lộ
cùng ai... suốt cả đời!” Bạn nào đã từng có ở tâm trạng nầy sẽ
hiểu …đến đít vẫn còn cay của con cà cuống.
· Mùi
hương - Chất dẫn của cảm xúc: Mùi cơ thể là một cơ cấu có ở
mỗi người do tuyến mồ hôi bài tiết qua da, có thể ở khắp cơ thể và đặc biệt nhiều
ở vùng kín như vùng da dưới cánh tay, sau gáy tai. Mỗi người đều có một mùi
hương riêng, có mùi tạo cảm giác khó chịu, có mùi để lại ấn tượng lưu luyến khó
phai. Mùi khó chịu do các chất có trong tuyến mồ hôi và vi khuẩn tác động gây
nên làm chúng ta mất đi sự tự tin và bị mọi người xung quanh lãng tránh. Sẽ thật
"kém sang" biết bao, nếu bạn khoác lên mình một bộ đồ hàng sang trọng,
có được một gương mặt xinh đẹp hoàn hảo, mà cơ thể lại có những mùi khiến người
khác nhăn mũi. Đặc biệt, trong những người có mùi cơ thể khó chịu, bản thân họ
lại rất khó nhận biết mùi hôi do nội tiết gây ra.
Câu hỏi
cuối quý phụ nữ trên thế giới là…Bạn có muốn
cơ thể của mình có mùi thơm quyến rũ không?
Những
ngày đầu Hè năm nay nóng quá làm anh Ba Da Cam lên cơn…viết bậy!
Mai
Thanh Truyết
Houston
– Hạ chí 21/6/2023